Του Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ. Για λεπτομέρειες δείτε το κείμενο της απόφασης.
Τελικά, η συζήτηση και το σκεπτικό της διαιτητικής ομάδας δεν επικεντρώθηκε στο ουσιώδες, αλλά νομοφιλοσόφησε επί ενός επίδικου που έτσι κι’ αλλιώς αλληθώριζε, εξαιτίας κυρίως των περιορισμών που το ίδιο το προσφεύγον Ελληνικό Δημόσιο είχε επιβάλλει στη διαιτητική ομάδα με τον τρόπο που διατύπωσε τα προς κρίση θέματα -με τον τρόπο που έθεσε στη διαιτητική ομάδα τα συγκεκριμένα τρία ερωτήματα.
Γιατί, τα μεν δύο εξ αυτών ήταν σαφώς αυταπάντητα: δεν ήταν δυνατό δηλαδή να αμφισβητηθεί από την πλευρά της εταιρείας η συμβατική της υποχρέωση, ρητά αναφερόμενη τόσο στη σχετική Σύμβαση του 2003 όσο και στην ΚΥΑΕΠΟ του 2011, για την δημιουργία αφενός μιας πλήρους και ανεξάρτητης μεταλλουργικής μονάδας, και ούτε ήταν δυνατό να αμφισβητηθεί αφετέρου η υποχρέωση της εταιρείας για την παραγωγή από τη μονάδα αυτή ως καταληκτικών προϊόντων της σχετικής μεταλλουργικής επεξεργασίας καθαρών μετάλλων (χαλκού, χρυσού και αργύρου), αποκλειομένου κατά συνέπεια οποιουδήποτε άλλου τελικού προϊόντος πλην αυτών.
Για το τρίτο και ουσιώδες ερώτημα, αν δηλαδή έχει υπάρξει μια ipso facto μονομερής από μέρους της εταιρείας παραβίαση των όρων της Σύμβασης, υπήρξε πράγματι ανταλλαγή επιχειρημάτων από τις δύο πλευρές, αλλά και πάλι αυτά επικεντρώθηκαν στο αν υπήρχε πρόθεση ή όχι από την εταιρεία για μια τέτοια παραβίαση. Σε ότι αφορά το συγκεκριμένο ερώτημα, νομίζω ότι τα επιχειρήματα της πλευράς του Ελληνικού Δημοσίου ήταν μακράν πιο πειστικά από εκείνα της πλευράς της εταιρείας. Με καταλυτική τη μαρτυρία του ίδιου του εκπροσώπου της Φινλανδικής εταιρείας Outotec, που με την κατάθεσή του ενίσχυσε σημαντικότατα τις θέσεις του Ελληνικού Δημοσίου και ουσιαστικά κατέρριψε τους ισχυρισμούς της εταιρείας η οποία τον κάλεσε ως μάρτυρα υπεράσπισης των θέσεών της.
Τούτων δοθέντων μου είναι δύσκολο να καταλάβω διαβάζοντας την απόφαση της διαιτησίας τι ακριβώς ήταν εκείνο ή εκείνα που έπεισαν τον επιδιαιτητή κ. Μενουδάκο να συνταχθεί με την πλευρά της υπεράσπισης της εταιρείας. Στο ίδιο το σκεπτικό της απόφασης δεν βρήκα, εγώ τουλάχιστον, τα δικά του επ’ αυτού πειστικά επιχειρήματα. Με τη συμπαράταξη του κ. Μενουδάκου στην πλευρά της εταιρείας, απορρίφθηκε η εκδοχή της από πρόθεση μονομερούς από μέρους της εταιρείας παραβίασης της σύμβασης. Αυτό υπήρξε σωτήριο για την εταιρεία, γιατί αλλιώς η καταγγελία της Σύμβασης από μέρους του Ελληνικού Δημοσίου, η επιστροφή όλων των περιουσιακών στοιχείων των μεταλλείων Κασσάνδρας στο Ελληνικό Δημόσιο και η απαίτηση αποζημίωσης από την εταιρεία προς αυτό θα ήταν η άμεση και επιβαλλόμενη συνέχεια. Μια συνέχεια την οποία απέτρεψε η κρίσιμη ψήφος του κ. Μενουδάκου. Βέβαια, η απόφαση της διαιτησίας δεν δεσμεύει παρά μόνο τα δύο μέρη που προσέφυγαν σ’ αυτήν και σε ό,τι αφορά τα τεθέντα ερωτήματα μόνο.
Το θέμα όμως της παραβίασης της ίδιας, όχι δηλαδή της πρόθεσης παραβίασης αλλά της παραβίασης ως πράξης, συζητήθηκε λιγότερο από οτιδήποτε άλλο. Και το θέμα αυτό έχει να κάνει με δύο πράγματα: α) με τα τεχνικά θέματα (τα τεκμηριωμένα από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΝ σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα) που αφορούν αυτήν καθαυτήν την εφαρμογή της μεταλλουργικής μεθόδου ακαριαίας τήξης και β) με την παράλειψη/αδιαφορία/αδυναμία της εταιρείας να πραγματοποιήσει εντός του εξαιρετικά εύλογου χρόνου και των μετέπειτα παρατάσεών του που της παραχωρήθηκε προς τούτο τις αιτηθείσες από το Ελληνικό Δημόσιο μελέτες εφαρμοσιμότητας και ασφάλειας της, αμφισβητούμενης στη συγκεκριμένη της εφαρμογή, μεταλλουργικής αυτής μεθόδου, επί τόπου του έργου και με τα συγκεκριμένα να χρησιμοποιηθούν μίγματα συμπυκνωμάτων.
Υπάρχει στο σκεπτικό της απόφασης συμφωνία όλης της διαιτητικής ομάδας πως τα τεχνικά θέματα που αφορούν την μεταλλουργία δεν τους τέθηκαν ως ερωτήματα και ως εκ τούτου δεν είχαν αρμοδιότητα να τα εξετάσουν. Διατύπωσαν δε την άποψη πως αυτά ανήκουν στην αρμοδιότητα και θα εξεταστούν από το ΣτΕ όπου εκκρεμεί η προσφυγή της εταιρείας κατά της απορριπτικής απόφασης Σκουρλέτη επί της αίτησης θεραπείας της εταιρείας. Είμαι βέβαιος πως η εταιρεία θα περίμενε κάτι θετικότερο από μέρους της διαιτησίας για το θέμα αυτό, δεδομένου πως το ΣτΕ δεν έχει σχεδόν καθόλου περιθώρια να αμφισβητήσει την τεχνικά πλήρως τεκμηριωμένη τελευταία απόφαση Σκουρλέτη η οποία κρίνει την εφαρμογή της ακαριαίας τήξης στα συγκεκριμένα να χρησιμοποιηθούν μίγματα μεταλλευτικών συμπυκνωμάτων ως μέθοδο αδόκιμη και εξαιρετικά επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία. Η μόνη διαφυγή στην οποία κατά τη γνώμη μου ελπίζει πλέον η εταιρεία είναι, στηριζόμενη στα όσα θετικά προσκόμισε από τη διαιτησία, να αιτηθεί/απαιτήσει/ εκμαιεύσει την με οποιονδήποτε τρόπο έγκριση των αδειών που χρειάζεται και εκκρεμούν στο ΥΠΕΝ, πριν τη συζήτηση στο ΣτΕ της σχετικής δικής της προσφυγής και ψάχνοντας στο μεταξύ να βρει μια κάποια σωτήρια λύση εξόδου από το σύντομα επερχόμενο αδιέξοδό της (αν και όταν το ΣτΕ συζητήσει και αποφασίσει επί της προσφυγής της εταιρείας κατά της απόφασης Σκουρλέτη).
Αν θέλουμε να δούμε όμως το κύριο πρόβλημα το σχετικό με την επένδυση της Ελληνικός Χρυσός και αν θέλουμε να εκτιμήσουμε το αναμενόμενο (και αμφιλεγόμενο) όφελος για την εθνική οικονομία από αυτήν την επένδυση, θα πρέπει να εστιάσουμε στα μη συζητηθέντα και μη αποφασισθέντα κατά τη διαιτητική διαδικασία. Και αυτά έχουν ως κύρια μια χρονική παράμετρο.
Ήδη από την αρχική σύμβαση του 2003 είναι πράγματι ρητή η υποχρέωση της εταιρείας για την παραγωγή στη χώρα μας καθαρών πολύτιμων μετάλλων. Και η υποχρέωση αυτή επαναλαμβάνεται εμφαντικά στην ΚΥΑΕΠΟ του 2011. Έναντι των πολλών και σοβαρών αρνητικών για το περιβάλλον συνεπειών της επένδυσης αυτής, κρίθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο πως τα αυξημένα έσοδα για την εθνική οικονομία από την εγχώρια παραγωγή καθαρών μετάλλων, και μάλιστα πολύτιμων, ήταν το μόνο που θα αντιστάθμιζε τις σοβαρές αυτές αρνητικές συνέπειες. Το κατά πόσο η κρίση αυτή υπήρξε σωστή ή όχι δεν το συζητάω εδώ, το έχω κάνει αλλού. Εκείνο εν τούτοις που δεν διασφαλίστηκε εξαρχής από την πλευρά του Ελληνικού Δημοσίου ήταν μια υποχρέωση της εταιρείας να θέσει ως πρώτη προτεραιότητα στόχων την κατασκευή της μονάδας μεταλλουργίας έναντι κάθε άλλου επί μέρους έργου της. Με εξαίρεση τον ονομασθέντα ως «καθαρισμό των τελμάτων Ολυμπιάδος» που στην πραγματικότητα ήταν εκμετάλλευση αποκλειστικά υπέρ της εταιρείας ενός έτοιμου χρυσοφόρου stock. Εκμετάλλευση που πράγματι περατώθηκε χωρίς συμμετοχή του Ελληνικού Δημοσίου στα κέρδη.
Μετά από αυτό, το Ελληνικό Δημόσιο θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά φειδωλό στην παροχή προς την εταιρεία άλλων επί μέρους αδειών, και αυτό απαραίτητα με βάση την πρόοδο και τη διαβλεπόμενη ως βέβαιη περάτωση μιας δόκιμης και ασφαλούς για τη δημόσια υγεία μονάδας μεταλλουργίας. Έτσι μόνο θα μπορούσε να εξασφαλιστεί η πλέον συμφέρουσα για την εθνική οικονομία εκμετάλλευση των μεταλλείων Κασσάνδρας. Έτσι μόνο το Ελληνικό Δημόσιο θα μπορούσε να απαιτήσει και να έχει το μέγιστο λογικό και δίκαιο αναλογούν μερίδιο από την πώληση των εδώ παραγόμενων καθαρών μετάλλων: χαλκού, χρυσού και αργύρου. Και βέβαια, θα μπορούσε επί πλέον να προβλέψει και να απαιτήσει εξ αρχής το Ελληνικό Δημόσιο να γίνει εδώ στη χώρα μας και μονάδα παραγωγής καθαρών και των άλλων μετάλλων, μολύβδου και ψευδαργύρου, που ενυπάρχουν στα εξαγόμενα εμπλουτίσματα από τα μεταλλεία Κασσάνδρας, μαζί με μεγάλο μέρος αργύρου που κρυμμένο στον εξαγόμενο γαληνίτη εξαιρέθηκε από την υποχρέωση συμμετοχής στη μεταλλουργία των πολύτιμων μετάλλων.
Αντί όλων των παραπάνω η εκ της αρχικής Σύμβασης και της μετέπειτα ΚΥΑΕΠΟ υποχρέωση της εταιρείας για την κατασκευή και ασφαλή λειτουργία της μονάδας μεταλλουργίας αφέθηκε με πολύ χαλαρά, ουσιαστικά ανύπαρκτα χρονικά περιθώρια. Οι άδειες όμως λειτουργίας επί μέρους άλλων έργων της εταιρείας δινόταν χωρίς καμία σύνδεση με την πρόοδο των έργων κατασκευής της μονάδας μεταλλουργίας, με αποτέλεσμα σήμερα η εταιρεία να παράγει στο εργοστάσιο Ολυμπιάδας και να εξάγει κανονικά και χωρίς κανένα περιορισμό από μέρους του Ελληνικού Δημοσίου χρυσοφόρα εμπλουτίσματα από τα οποία γίνεται ανάκτηση χρυσού και αργύρου στο εξωτερικό, αποκλειστικά προς όφελος της εταιρείας και μόνο. Την άδεια λειτουργίας του εργοστασίου παραγωγής εμπλουτισμάτων Ολυμπιάδας έδωσε ο σημερινός υπουργός ΠΕΝ, τη στιγμή που η κατασκευή της μονάδας μεταλλουργίας βρίσκεται ακόμα σε στάδιο που ούτε ως εμβρυακό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.
Στην πραγματικότητα τίποτα σχετικό με τη μονάδα μεταλλουργίας δεν έχει ξεκινήσει ή προχωρήσει. Και είναι απίθανο να ξεκινήσει οτιδήποτε με δεδομένη τη γνωστή στενότητα διαθέσιμων κεφαλαίων της εταιρείας. Ακόμα όμως και αν υποθέσουμε ότι σήμερα θα μπορούσαν να ξεκινήσουν όλα τα σχετικά για την κατασκευή της μονάδας μεταλλουργίας με ταχύτατους ρυθμούς, θα χρειαζόταν πέντε με εφτά χρόνια κατ’ ελάχιστον για να φτάσει μια τέτοια μονάδα να είναι λειτουργική, και με την προϋπόθεση πως θα είχαν εν τω μεταξύ περατωθεί και οι εργασίες αποπεράτωσης του νέου λιμανιού Στρατωνίου και ότι τα πράγματα δεν θα σκάλωναν και στα γνωστά υπάρχοντα σοβαρά τεχνικά προβλήματα, κυρίως αυτά για τα οποία σταμάτησε στο ξεκίνημά της σχεδόν η διάνοιξη της συγκρίσιμης με εκείνη του Καλλίδρομου υπόγειας (υποβρύχιας στην πράξη) συνδετήριας στοάς Στρατωνίου – Ολυμπιάδας των 8,5 χιλιομέτρων.
Εν τω μεταξύ, το ήδη αδειοδοτημένο ελέω Σταθάκειου ΥΠΕΝ εργοστάσιο εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα παράγει και θα εξακολουθήσει να παράγει με πυρετώδεις ρυθμούς χρυσοφόρα εμπλουτίσματα που θα στέλνονται στο εξωτερικό για την ανάκτηση εκεί των καθαρών πολύτιμων μετάλλων. Αποκλειστικά προς όφελος της εταιρείας βεβαίως. Και να θυμίσουμε εδώ δύο πράγματα: Το μεταλλείο Ολυμπιάδος έχει προβλεπόμενο χρόνο λειτουργίας έντεκα χρόνων μόνο. Και το άλλο: η περιεκτικότητα σε χρυσό του μεταλλεύματος της Ολυμπιάδας είναι 8 με 9 γραμμάρια στον τόνο, ενώ η περιεκτικότητα σε χρυσό του μεταλλεύματος των Σκουριών είναι λιγότερο από μισό γραμμάριο στον τόνο. Χαράς ευαγγέλια για την εταιρεία λοιπόν. Και αν για όλα τα προγενόμενα τα σχετικά με τα έργα και τις ημέρες της Ελληνικός Χρυσός μπορεί ο καθένας δικαιολογημένα να αιτιάται τις ενέργειες των Πάχτα, Μπόμπολα, Παπακωνσταντίνου, Σαμαρά και Μανιάτη, για τη συνέχιση της απαράδεκτης όμως αυτής κατάστασης και στις ημέρες μας –επί των ημερών της πρώτης φοράς αριστεράς- καμία υπευθυνότητα δεν μπορεί να στραφεί αλλού πέραν από αυτή τη συγκεκριμένη αριστερά της πρώτης φοράς.
Τελικά δηλαδή ωραίες αδειοδοτήσεις έδωσε στην εταιρεία ο κ. Σταθάκης. Όλες για τη ….μεγιστοποίηση του οφέλους της εθνικής μας οικονομίας. Όσο για την εταιρεία, αυτή μπορεί να λέει ό,τι θέλει για τις καλές της προθέσεις, οι κακές της όμως εξυπηρετούνται μια χαρά με την παραπομπή στο απώτερο μέλλον (σε τρία τέρμινα) της στιγμής της αλήθειας. Και μάλιστα χωρίς να χρειάζεται στο ενδιάμεσο ομολογία από μέρους της ή απόδειξη από τρίτους μιας τρέχουσας αντισυμβατικής της συμπεριφοράς. Εδώ βρίσκει εφαρμογή η ρήση: ο χρόνος δουλεύει για εμάς -για την εταιρεία δηλαδή. Μετά το πέρας του άσ’ τους να κουρεύονται και να ψάχνουν για τη μεταλλουργία.