Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος Πάνου Σκουρλέτη, επιβάλλεται στην Ελληνικός Χρυσός η λήψη αυστηρών – αν και αμφιβόλου αποτελεσματικότητας – μέτρων για την προστασία των εργαζομένων στις Σκουριές από τον καρκινογόνο αμίαντο που περιέχεται στο μετάλλευμα και τα στείρα του μεταλλείου. Προβλέπεται δε η λήψη ανάλογων μέτρων προστασίας και “αυτών που ενδέχεται να επηρεαστούν στην ευρύτερη περιοχή”, δηλαδή των κατοίκων και των επισκεπτών. Πώς όμως ορίζεται η “ευρύτερη περιοχή” και ποιος – και πώς – θα αναλάβει την εφαρμογή των μέτρων που θα οριστούν;
Το ΙΓΜΕ επιβεβαιώνει την ύπαρξη αμιάντου
Η πρώτη επίσημη αναφορά, από δημόσια υπηρεσία, στην ύπαρξη αμιάντου στο μετάλλευμα και τα στείρα των Σκουριών έγινε το Σεπτέμβρη του 2014, με τον ειδικό όρο (9) της απόφασης Έγκρισης Προσαρτήματος 3 “Τεχνική μελέτη εγκαταστάσεων διαχείρισης εξορυκτικών αποβλήτων υποέργου Σκουριών” (17.09.2014):
“Παρότι τα αποτελέσματα της Έκθεσης του Πανεπιστημίου Αθηνών επί της ύπαρξης αμιαντόμορφων αμφιβόλων σε πυρήνες γεωτρήσεων από το κοίτασμα Σκουριών είναι αρνητικά και επειδή η Ελληνικός Χρυσός οφείλει να διασφαλίσει πλήρως το εργασιακό περιβάλλον διότι, σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι έρευνες που αφορούν στην ασφάλεια των εργαζομένων να γίνονται με μετρήσεις ινών αμιάντου στον αέρα του εργοταξίου και όχι σε μεταλλεύματα, τέλματα ή πετρώματα επί τόπου και σε φυσική κατάσταση,
γι’αυτό να τηρούνται τα ακόλουθα προληπτικής φύσεως μέτρα για την υγεία των εργαζομένων, τόσο στους χώρους απόθεσης τελμάτων, όσο και γενικότερα στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Σκουριών: […]”
Η απόφαση επιβάλλει στην Ελληνικός Χρυσός:
“να γίνονται συνεχώς κατά τη διάρκεια του έργου μετρήσεις με χρήση οργάνων άμεσης καταγραφής, για αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο, κατά προτίμηση με προσωπικές δειγματοληπτικές συσκευές. Τα όργανα άμεσης καταγραφής να συνδέονται με ηχητική προειδοποίηση διακοπής της εργασίας και απομάκρυνσης των εργαζομένων. Σε οποιαδήποτε περίπτωση υπέρβασης ορίων να διακόπτονται άμεσα οι εργασίες και να ειδοποιείται η Επιθεώρηση Μεταλλείων…
Η παρουσία τρεμόλιθου ή ακτινόλιθου (σ.σ. αμιάντου) στο κοίτασμα να ελέγχεται στην πηγή με τη χρήση μέτρων ελέγχου της σκόνης κατά την εξόρυξη μεταφορά για να αποτραπεί εκπομπή ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα…
Να τηρείται σε κάθε περίπτωση με ιδιαίτερη προσοχή το π.δ. 212/2006 “Προστασία των εργαζοµένων που εκτίθενται σε αµίαντο κατά την εργασία”…”
Στις 22.10.2014 το “Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων” δημοσίευσε ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ με Θέμα: “Καρκινογόνος τρεμολίτης (αμίαντος) στις Σκουριές”. Στη συνέχεια δημοσιέυσαμε επίσης τρείς γνωματεύσεις ειδικών για το επίμαχο θέμα – του ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ Σαράντη Δημητριάδη και του Υφηγητή του Ινστιτούτου Ορυκτολογίας-Πετρογραφίας του Πανεπιστημίου Αμβούργου, Κυριάκου Αρίκα.
Στο τέλος Δεκεμβρίου 2015, κλιμάκιο του ΥΠΕΝ και των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και Μεταλλείων πραγματοποίησε αυτοψία στις Σκουριές, κατά την οποία συνέλεξε δείγματα μεταλλεύματος και στείρων που παραδόθηκαν στο ΙΓΜΕ (ΕΚΒΑΑ-ΙΓΜΕΜ) για ανάλυση. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων του ΙΓΜΕ διαβιβάστηκαν στην αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ με το έγγραφο 72/11.04.206 των Επιθεωρητών επί της “ορυκτολογικής-πετρογραφικής μελέτης δειγμάτων πετρωμάτων που ελήφθησαν κατά τη διενέργεια ελέγχου”. Το ΙΓΜΕ – ο πλέον αρμόδιος κρατικός φορέας – επιβεβαιώνει την παρουσία αμιάντου (“αμιαντόμορφων αμφιβόλων”) στα στείρα (8%) και στο μετάλλευμα (3%) των Σκουριών.
Εκπομπή και διασπορά της καρκινογόνου σκόνης
Kατά την Ελληνικός Χρυσός (ΜΠΕ σελ. 5.3-105) η παραγωγή σκόνης από το μεταλλείο των Σκουριών θα φτάνει τους 2.162 τόνους/ώρα. Η ανοικτή εξόρυξη (open-pit) του κοιτάσματος γίνεται σε υψόμετρο +650 μ. Στον κρατήρα της εξόρυξης αναπτύσσονται υψηλές θερμοκρασίες από την έκρηξη 8 τόνων εκρηκτικών την ημέρα (ΜΠΕ σελ. 5.8-5), τη συνεχή λειτουργία των μηχανών των τεράστιων χωματουργικών και άλλων μηχανημάτων και τον εγκλωβισμό της ηλιακής θερμότητας στην βραχώδη επιφάνεια του παραβολοειδούς της ανοικτής εξόρυξης. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η δημιουργία ενός συνεχούς “ανοδικού θερμικού” που θα μεταφέρει την εκλυόμενη σκόνη σε υψόμετρα ανάλογα της λεπτότητας των κόκκων της. Οι υπέρλεπτες ίνες του αμιάντου – και οι ίνες του επίσης καρκινογόνου λεπτοδιαμερισμένου χαλαζία – θα φτάνουν σε μεγαλύτερο υψόμετρο από όπου, τις μέρες που φυσάει, θα παραλαμβάνονται από τους ανέμους και θα μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Πάλι κατά με τη ΜΠΕ (σελ. 3.2-5), από τα δεδομένα των μετεωρολογικών σταθμών της περιοχής προκύπτει οτι η ένταση των ανέμων στις Σκουριές είναι υπερτετραπλάσια από από ότι στην ευρύτερη περιοχή.
Πέραν όμως της σκόνης από την εξόρυξη-μεταφορά, υπάρχει και άλλος παραγωγός συνεχούς εκπομπής σκόνης στις Σκουριές. Τα λειοτριβημένα απόβλητα εμπλουτισμού θα αποτίθενται με τη μορφή πάστας και υπό γωνία κλίσης 10,5% στα 1.200 στρέμματα των χώρων απόθεσης Καρατζά και Λοτσάνικου. Απαγορεύεται αυστηρά η διαβροχή των αποβλήτων επειδή η συγκεκριμένη μέθοδος απόθεσης προϋποθέτει να στεγνώνει κάθε στρώμα της πάστας πριν αποτεθεί το επόμενο – επιβάλλεται λοιπόν να διατηρείται τόσο η μάζα όσο και η επιφάνεια των αποβλήτων απόλυτα ξερή. Στην επιφάνεια των τελμάτων που θα βρίσκεται σε μέσο υψόμετρο +500 μ. και θα είναι διαμορφωμένη σε κεκλιμένο επίπεδο, θα αναπτύσσονται υψηλότερες θερμοκρασίες από αυτές του περιβάλλοντος πυκνού δάσους με αποτέλεσμα τη δημιουργία “θερμού ανοδικού” που θα μεταφέρει τη σκόνη των αποβλήτων σε υψόμετρο πολύ μεγαλύτερο του +500. Η μετέπειτα διαδρομή της σκόνης, υπό ορισμένες μετεωρολογικές συνθήκες, μπορεί κάλλιστα να υπερπηδήσει και να διαφύγει ακατάγραπτη από όλα τα τυχόν περιφερειακά του open pit σημεία ατμοσφαιρικού ελέγχου. Να κατακαθίσει δε τελικά σε αρκετή απόσταση πέρα από αυτά.
Αυστηρά μέτρα, αλλά ποιος θα τα εφαρμόσει;
Με την απόφαση “Έγκρισης Τροποποιητικής Τεχνικής Μελέτης Μεταλλείου Σκουριών” της 06.05.2016 του Υπουργού ΠΕΝ, όρος (1):
α. Επαναλαμβάνεται ο όρος (9) της απόφασης Έγκρισης Προσαρτήματος 3 της 17.09.2014 και προσδιορίζεται η συχνότητα των μετρήσεων ελέγχου των ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα του εργοταξίου.
β. Καθορίζονται ειδικά τα εξής:
“Να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην Γραπτή Εκτίμηση των υφιστάμενων κατά την εργασία Κινδύνων σε όλους τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν οι εργαζόμενοι. Στην εν λόγω Γραπτή Εκτίμηση Κινδύνων να εξεταστεί και να αξιολογηθεί το σενάριο υπέρβασης της οριακής τιμής έκθεσης σε συγκεκριμένα μέτωπα και να προβλεφθούν, για την περίπτωση αυτή, τα μέτρα προστασίας των άμεσα επηρεαζόμενων εργαζόμενων καθώς και αυτών που ενδέχεται να επηρεαστούν στην ευρύτερη περιοχή, σε περίπτωση που η διατάραξη αμιαντούχου υλικού, σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση, τη μορφολογία της περιοχής και τις μετεωρολογικές συνθήκες, το καταστήσουν πιθανό.
Το περιεχόμενο της εν λόγω εκτίμησης κινδύνου πρέπει να αποτελεί αντικείμενο διαβούλευσης με τους εργαζόμενους ή τους εκπροσώπους αυτών.”
Παρά την καλή πρόθεση του νομοθέτη, οι όροι για την προστασία των εργαζομένων που έχουν τεθεί από τις δύο προαναφερθείσες αποφάσεις και το π.δ. 212/2006 είναι εξαιρετικά δύσκολο αν όχι αδύνατον να τηρηθούν σε ένα μεγάλης κλίμακας ανοικτό ορυχείο όπου θα γίνεται σε καθημερινή βάση χρήση εκρηκτικών. Πόσο μάλλον όταν η εφαρμογή των μέτρων – σταμάτημα των εργασιών και κλήση της Επιθεώρησης Μεταλλείων σε περίπτωση που διαπιστωθεί υπέρβαση ορίων – εναποτίθεται στην εκμεταλλεύτρια εταιρεία της οποίας το συμφέρον είναι η ομαλή ροή της παραγωγής.
Επισημαίνεται ειδικά η αναφορά ότι τα μέτρα που καθορίζονται για την προστασία των εργαζομένων στο εργοτάξιο Σκουριών πρέπει να λαμβάνονται και για την προστασία “αυτών που ενδέχεται να επηρεαστούν στην ευρύτερη περιοχή…”. Γεννάται αμέσως το ζήτημα του προσδιορισμού της “ευρύτερης περιοχής” στην οποία ενδέχεται να υπάρξει επιβάρυνση, λόγω των μετεωρολογικών συνθηκών διασποράς σκόνης από τις Σκουριές.
Από τα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η ευρύτερη περιοχή είναι: Ολόκληρη η Χαλκιδική και η Θεσσαλονίκη. Όσο για τις επιπτώσεις, ας δώσουν την απάντηση οι αρμόδιοι επιστήμονες.
Υπάρχουν άλλες δυο βέβαιες απαντήσεις:
α. Δεν υπάρχει κανένας πρακτικά τρόπος ελέγχου της εκπεμπόμενης σκόνης και
β. Οι υπεύθυνοι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τουριστικών μονάδων είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν όλα όσα προβλέπονται για την προφύλαξη των εργαζομένων στις Σκουριές. Ήτοι:
-
Να αναρτήσουν τη Γραπτή Έκθεση Κινδύνου (ΓΕΚ) της Ελληνικός Χρυσός για τους κινδύνους στους οποίους ενδέχεται να εκτεθούν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες.
-
Να διαβουλεύονται την ΓΕΚ και το σενάριο υπέρβασης της οριακής τιμής των ινών αμιάντου με την Ελληνικός Χρυσός και να ενημερώνουν τους κατοίκους και τους επισκέπτες.
Ποιος όμως θα διαχειρίζεται τα όργανα ελέγχου και ποιος θα σημαίνει το συναγερμό;
Κατά την Έγκριση του Προσαρτήματος 3:
“……από ειδικευμένο προσωπικό με κατάλληλο μετρητικό και καταγραφικό εξοπλισμό υπό την επίβλεψη του υπευθύνου ασφαλείας του έργου”
Και κατά την Έγκριση της Τροποποιητικής Τεχνικής Μελέτης επί πλέον των πιο πάνω:
“θα ενημερώνονται άμεσα οι εργαζόμενοι και το τμήμα μεταλλείων του Σώματος Επιθεωρητών Περιβάλλοντος”.
Δηλαδη σε κάθε περίπτωση και ο έλεγχος της υπέρβασης των ορίων και ο συναγερμός είναι στο χέρι της εταιρείας.
Οι εργαζόμενοι της Ελληνικός Χρυσός έκαναν μια εργασιακή επιλογή και είναι υπεύθυνοι για τις συνέπειες της επιλογής τους. Για τους ανεύθυνους και ανύποπτους κατοίκους και επισκέπτες της ευρύτερης περιοχής, ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ είναι οι εκλεγμένοι τοπικοί άρχοντες και ιδιοκτήτες/διευθυντές των τουριστικών καταλυμμάτων, όλων των τάξεων.