Προφυλακτικά περιβαλλοντικής ρύπανσης #skouries


Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ.

13 Parartima_X (dragged)ΕΙΚΟΝΑ: Χάρτης από τη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός. Το δυσοίωνο μαύρο είναι ο νέος ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα που τώρα κατασκευάζεται

Είναι γνωστό πως εκτός από το Aids υπάρχει και η περιβαλλοντική ρύπανση. Τα δύο αυτά οι περισσότεροι θα τα θεωρούσαν ως εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Αυτό ισχύει αλλά μόνο σε πρώτη προσέγγιση. Γιατί, αν το ψάξει κανείς, θα βρεί αρκετά κοινά στις δύο περιπτώσεις. Ένα πρώτο είναι πως και τα δυο είναι εντελώς ανεπιθύμητα και η θεραπεία τους είναι προβληματική και πολυδάπανη. Ένα άλλο είναι πως μια απροσεξία είναι αρκετή για να συμβεί το κακό και στη μια και στην άλλη περίπτωση. Ένα τρίτο είναι πως και στις δύο περιπτώσεις η προφύλαξη είναι το κύριο μέσο αποτροπής των χειρότερων. Ένα τέταρτο πως η προφύλαξη και στις δύο περιπτώσεις βασίζεται σε παρεμβαλλόμενες προφυλακτικές μεμβράνες, των οποίων η αποτελεσματικότητα εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος όχι μόνο από την κατά το δυνατό ελάχιστη, αν είναι δυνατό μηδενική περατότητά τους, αλλά και από την αντοχή τους σε διάρρηξη.

Η σημασία των χρησιμοποιούμενων μεμβρανών στην περίπτωση του Aids είναι κεφαλαιώδης και σχεδόν σε όλους γνωστή. Στην περίπτωση όμως της περιβαλλοντικής ρύπανσης η σημασία των μεμβρανών, εξίσου κεφαλαιώδης και εδώ, δεν είναι σε όλους γνωστή και κατανοητή. Ας την συζητήσουμε λοιπόν χρησιμοποιώντας ένα πρόσφορο παράδειγμα, αυτό του ΧΥΤΕΑ του Κοκκινόλακκα στην ανατολική Χαλκιδική.

Εκεί λοιπόν μαθαίνουμε διαβάζοντας την “Πράξη Βεβαίωσης Παράβασης που αφορά την εταιρεία “Ελληνικός Χρυσός” για το Υποέργο Μαύρων Πετρών και εγκαταστάσεων Μαντέμ Λάκκου και Μεταλλευτικών – Μεταλλουργικών Εγκαταστάσεων Μεταλλείων Κασσάνδρας” (30-10-2015, Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Σώμα Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Δόμησης, Ενέργειας & Μεταλλείων, Επιθεώρηση Βορείου Ελλάδος, Τμήμα Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Αριθμ. πρωτ: οικ. 14504), πως μεταξύ πολλών άλλων παραλείψεων και παραβάσεων, η παράβαση αριθμ. 10 αφορά το εξής:

“Παραλείψεις στην κατασκευή του χώρου υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) Κοκκινόλακκα.” Στην έκθεση των επιθεωρητών περιβάλλοντος συγκεκριμενοποιούνται ως εξής οι παραλείψεις αυτές:

1. Οι εργασίες κατασκευής του ΧΥΤΕΑ ξεκίνησαν χωρίς να έχει εγκριθεί το Προσάρτημα της Τεχνικής Μελέτης Εγκατάστασης για το ΧΥΤΕΑ, όπως προβλέπεται από τον Κώδικα Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (άρθρο 4), κατά παράβαση του όρου δ1.4 της ΚΥΑ ΕΠΟ, Α.Π.οικ.201745/26-07-11.

2. Στο οριζόντιο τμήμα του χώρου απόθεσης 1 ο γεωλογικός φραγμός περιλαμβάνει μόνο την πλαστική μεμβράνη με το πανί μπεντονίτη, και δεν περιλαμβάνει στρώση συμπυκνωμένης αργίλου ελάχιστου πάχους 0,5 m (για την περίπτωση που συμπληρώνεται από τεχνικά μέσα), κατά παράβαση των διατάξεων του Κεφαλαίου 5.7.3.1 της ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 και των όρων δ2.266, δ2.269 & δ2.282 της ανωτέρω ΚΥΑ ΕΠΟ.

3. Κατά τις εργσίες κατασκευής του έργου α) δεν παρευρίσκονταν εξειδικευμένος και πιστοποιημένος σε χώρα της ΕΕ φορέας ποιοτικού ελέγχου για τον έλεγχο παραλαβής των υλικών, τον έλεγχο της κατασκευής και τον έλεγχο για την παραλαβή των έργων, β) δεν είχαν κατασκευαστεί τα κατάλληλα πεδία δοκιμών και γ) δεν καταγράφονταν σε πρωτόκολλο τα αποτελέσματα των ελέγχων, κατά παράβαση των διατάξεων του Κεφαλαίου 5 της ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 και των όρων δ2.266 & δ2.269 της ανωτέρω ΚΥΑ ΕΠΟ.

4. Η από 18-2-2014 έκθεση ελέγχου του φορέα ποιοτικού ελέγχου για το κατασκευαστικό τμήμα του ΧΥΤΕΑ (περιοχή 1) δεν αναφέρεται σε κανένα σημείο της στην ΚΥΑ 24944/2006 και στις επί μέρους απαιτήσεις της, και ως εκ τούτου δεν μπορεί να εκληφθεί, έστω και εκ των υστέρων, ως βεβαίωση τήρησης των διατάξεων του Κεφαλαίου 5 της ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06, κατά παράβαση αυτής και των όρων δ2.266 &δ2.269 της ανωτέρω ΚΥΑ ΕΠΟ.

5. Δεν έχει κατασκευαστεί σύστημα πλύσης των τροχών των οχημάτων μεταφοράς, κατά παράβαση του όρου δ2.299 της ανωτέρω ΚΥΑ ΕΠΟ.

Εάν τόσες και τέτοιας σημασίας παραλείψεις και παραβάσεις αφορούσαν την κατασκευαστική διαδικασία των μέσων προφύλαξης από το Aids που θα λάνσαρε στην αγορά κάποια εταιρεία, πέστε μου παρακαλώ, θα τα εμπιστευόσασταν; Το δε θέμα στο ΧΥΤΕΑ του Κοκκινόλακκα είναι ασφαλώς εξίσου σοβαρό όσο και το θέμα της μετάδοσης του Aids. Διότι, να πως περιγράφουν τη σημασία του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα οι επιθεωρητές περιβάλλοντος στην προαναφερθείσα πράξη βεβαίωσης παράβασης:

“Η κατασκευή του ΧΥΤΕΑ στον Κοκκινόλακκα αποτελεί αναγκαίο έργο σημαντικής περιβαλλοντικής σημασίας, καθώς, αφενός επιβάλλεται η κατασκευή του βάσει αυστηρών προδιαγραφών, αφ’ ετέρου σχεδιάστηκε ως ο αποδέκτης και όλων των αποβλήτων που θα προκύψουν από τις αποκαταστάσεις περιοχών ρύπασμένων από παλαιότερες χρήσεις. Σε κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει να τηρείται απόλυτα η κειμένη περιβαλλοντική νομοθεσία και οι όροι της ισχύουσας ΚΥΑ ΕΠΟ.”

Μιλάμε δε για ΧΥΤΕΑ, στο οποίο θα καταλήγουν απόβλητα φορτισμένα με τοξικά υλικά, μεταξύ των οποίων κυανίδια, ξανθάτες, αρσενικούχος σκοροδίτης κ.α.

Παραβλέποντας τις περισσότερες από τις διαπιστωθείσες παραβάσεις στο ΧΥΤΕΑ του Κοκκινόλακκα, ας εστιάσουμε στο θέμα με το οποίο ξεκινήσαμε. Με την αποτελεσματικότητα δηλαδή και τον αποτρεπτικό ως προς τους σχετικούς κινδύνους ρόλο των χρησιμοποιούμενων προφυλακτικών μεμβρανών.

Ειδικότερα λοιπόν, σύμφωνα με την παραγρ. 5.7.3.1 της ΚΥΑ 24944/2006:

“ο ΧΥΤΕΑ πρέπει να εδράζεται επί γεωλογικού φραγμού ο οποίος πρέπει να πληρεί απαιτήσεις υδροπερατότητας και πάχους που έχουν συνδυασμένο αποτέλεσμα τουλάχιστον ισοδύναμο με: k μικρότερο από έως ίσο με 1.0 x 10-9m/s και πάχος μεγαλύτερο από έως ίσο με 0,5 m. Σε περίπτωση που ο συντελεστής υδροπερατότητας του γεωλογικού φραγμού δεν ανταποκρίνεται σε τιμή μικρότερη από 1.0 x 10-9m/s, μπορεί να συμπληρώνεται τεχνητά και να ενισχύεται με άλλα μέσα που παρέχουν ισοδύναμη προστασία”.

Τι έκανε στην πράξη η Ελληνικός Χρυσός επί της απαίτησης αυτής καταγράφεται στην απάντησή της επί των παραβάσεων που διαπίστωσαν οι επιθεωρητές περιβάλλοντος. Εκεί λοιπόν διαβάζουμε:

“Εκ των ως άνω προδιαγραφών ελήφθησαν υπόψη οι αυστηρότερες, δηλ. k μικρότερο έως ίσο με 1.0 x 10-9 m/s και πάχος μεγαλύτερο έως ίσο με 0.5 m. Οι αυστηρότερες αυτές προδιαγραφές διασφαλίζονται πλήρως με την εφαρμογή του συνθετικού στρώματος μπεντονίτη ενισχυμένου με συνθετική μεμβράνη (υλικό τύπου GM-GCL) με k = 4 x 10-14 m/s (ASTM5887/E96), που σημαίνει 10 φορές πιο αδιαπέρατο από το νομοθετικά προβλεπόμενο. Επομένως η κατασκευή της στεγάνωσης του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα ανταποκρίνεται πλήρως αλλά και υπερκαλύπτει τις απαιτήσεις και της ΚΥΑ 24944/2006 και του συνόλου των σχετικών περιβαλλοντικών όρων της ΚΥΑ ΕΠΟ.”

Εκείνο που, όχι τυχαία, παραλείπει στα παραπάνω να αναφέρει η Ελληνικός Χρυσός είναι πως ο φραγμός του συνθετικού στρώματος μπεντονίτη-συνθετικής μεμβράνης έχει αθροιστικό πάχος μόλις 5,8 mm (5,8 χιλιοστά), όπως διαπίστωσαν οι επιθεωρητές περιβάλλοντος, δηλαδή κοντά 85 φορές μικρότερο από το ελάχιστο απαιτούμενο που θα έπρεπε να έχει (500 χιλιοστά). Επομένως η εταιρεία έχει κατάφωρα παραβιάσει τον όρο που επιβάλλει το πάχος της αργιλλικής στρώσης (του μπεντονίτη) να είναι όχι μικρότερο από 0,5 m. Και αυτός ο όρος είναι συγκεκριμένος και ανεξάρτητος από τον όποιο τελικό συντελεστή υδροπερατότητας του συνδυασμού μεμβράνη συν στρώμα μπεντονίτη.

Θα μπορούσε βέβαια επ’ αυτού κάποιος να ισχυριστεί οτι ο φραγμός που τοποθετήθηκε από την Ελληνικός Χρυσός στον ΧΥΤΕΑ του Κοκκινόλακκα, με τη σημαντικά μικρότερο από τον απαιτούμενο συντελεστή υδροπερατότητας, υπερκαλύπτει την αναγκαιότητα επί πλέον ύπαρξης ενός παχέος στρώματος μπεντονίτη. Όμως, η ελαχιστοποίηση της τιμής υδροπερατότητας του φραγμού δεν είναι η μόνη απαιτούμενη παράμετρος για να είναι ο φραγμός ασφαλής. Θα ήταν αυτή μόνη και αρκετή αν η περίπτωση αφορούσε έναν τοπικά και χρονικά σταθερό και ελεύθερο από την επίδραση παραμορφωτικών δυνάμεων φραγμό, ειδικότερα από τάσεις διατμητικές ή πιέσεις διατρητικές που μπορεί να καταλήξουν σε διάρρηξη ή διάτρηση του φραγμού, στην οποία περίπτωση η υδροπερατότητα μεγιστοποιείται στο έπακρο, ο φραγμός δηλαδή παύει στην ουσία να παίζει το ρόλο του. Όπως δεν παίζει κανένα ρόλο η στεγανότητα του υλικού ενός νεροχύτη που έχει ραγίσει. Και μια τέτοια επίδραση διατμητικών και διατρητικών τάσεων επί του φραγμού κατά την εξέλιξη και μετά την πλήρη φόρτισή του με τα τοξικά απόβλητα είναι το ρεαλιστικότερο σενάριο. Είναι ακριβώς λοιπόν για το λόγο αυτό που η ύπαρξη ενός παχέος στρώματος μπεντονίτη, πέρα από την καθαυτό συμβολή του στην ελαχιστοποίηση της υδροπερατότητας του φραγμού, παίζει και έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στην δια της μηχανικής στήριξης και εξαιτίας της πλαστικότητάς του ελαχιστοποίηση των τάσεων διάρρηξης και των πιέσεων διάτρησης, προφυλάσσει δηλαδή σαν μαξιλάρι την μεμβράνη στεγανοποίησης. Για να το κάνω πιο λιανά: Αν δοκιμάσετε να κοιμηθείτε πάνω σε πέτρες στρώνοντας ένα σεντόνι μόνο, και δεν πρόκειται να τα καταφέρετε αλλά και θα υποφέρετε φριχτά, πιθανότατα δε θα ξεσκίσετε και το σεντόνι σας. Αν όμως στρώσετε πάνω στις πέτρες ένα παχύ στρώμα πρώτα και μετά το σεντόνι και να κοιμηθείτε θα μπορέσετε και το σεντόνι σας θα σώσετε.

Υπάρχει και ένα ακόμα μειονέκτημα που έχει η μη σύμφωνα με τους απαιτηθέντες όρους επάλληλη και ασύνδετη επίστρωση πρώτα του παχέος στρώματος μπεντονίτη και στη συνέχεια της κατάλληλης πλαστικής μεμβράνης επ’ αυτού. Και αυτή είναι η μη δυνατότητα της, περιορισμένης έστω, μεταξύ τους ελεύθερης ολίσθησης, κάτι που θα μπορούσε να δράσει προστατευτικά, μειώνοντας αρκετά τις τάσεις διάρρηξης της πλαστικής μεμβράνης.

Να μην ξεχνάμε ακόμα πως και ο ίδιος ο μπεντονίτης είναι υδατοπροστατευτικό υλικό και πως αυτή του η ιδιότητα ενισχύεται τόσο περισσότερο όσο παχύτερο είναι το στρώμα του. Όπως πολύ σωστά παρατηρούν και οι επιθεωρητές περιβάλλοντος:

“Προφανώς η απαίτηση αυτή (της ύπαρξης στρώματος μπεντονίτη πάχους τουλάχιστον 0,5 m.) αποσκοπεί να να λειτουργήσει ως εσχάτη δικλείδα ασφαλείας στην περίπτωση αστοχίας των συνθετικών υλικών κατά την κατασκευή, τοποθέτηση και χρήση τους. Μάλιστα, σύμφωνα με το κείμενο αναφοράς των βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών (BREF, 2009) για τον κλάδο, η ύπαρξη οπών ή κατασκευαστικών αστοχιών είναι αναπόφευκτη. Επομένως, η μη τήρηση των ελάχιστων προδιαγραφών για την κατασκευή του ΧΥΤΕΑ δημιουργεί κίνδυνο διαφυγής επικίνδυνων υλικών ή/και ρυπασμένων στραγγιδίων, με κίνδυνο ρύπανσηςτου εδάφους και των υπόγειων και επιφανειακών νερών.”

Και θα πρέπει επί όλων αυτών να προσθέσει βέβαια κανείς και την ιδιαίτερα επιβαρυντική πραγματικότητα της χωροθέτησης του συγκεκριμένου ΧΥΤΕΑ ιππαστί επί ενός ενεργού ρήγματος με ιστορικό πρόσφατων σεισμών που ξεπέρασαν και τα 7 Ρίχτερ.

Οι διαπιστώσεις των παραβάσεων που αφορούν τον ΧΥΤΕΑ του Κοκκινόλακκα, ειδικά τα όσα αφορούν τα χαρακτηριστικά του φραγμού στον πυθμένα του, έγινε πριν από μερικά χρόνια. Για τις παραβάσεις αυτές επεβλήθηκαν πρόστιμα και μόνο πριν λίγους μήνες, όμως οι κατασκευαστικές ατέλειες δεν διορθώθηκαν. Σήμερα στον Κοκκινόλακκα αποτίθενται τοξικά απόβλητα. Φορτίζοντας συνεχώς τον ανεπαρκή φραγμό στον πυθμένα του. Και δοκιμάζοντας συνεχώς τώρα και πολύ περισσότερο στο μέλλον την αντοχή του.

Να αισθανόμαστε ασφαλείς;


2 απαντήσεις στο “Προφυλακτικά περιβαλλοντικής ρύπανσης #skouries”

  1. ΤΑ ΦΙΔΙΑ ΤΗΣ ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΜΕ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΝ ΤΟ ΒΡΟΜΕΡΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥΣ…ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΓΕΝΗΜΑ ΘΡΕΜΑ…ΜΑΣ ΤΑΞΑΝΕ ΟΤΙ ΘΑ ΠΡΟΣΛΗΦΘΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΨΑΜΕ ΟΛΟΙ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ!!!!!….ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΛΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ….ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΝΑΝΕ BULLYING ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΚΟΣΜΟ…ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΕΡΝΑΝΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ…ΑΛΗΤΑΚΙΑ…ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΧΑΜΗΛΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ…ΠΟΥ ΑΝ ΤΟΥΣ ΕΒΛΕΠΕΣ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ…ΘΑ ΕΛΕΓΕΣ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΦΥΛΑΚΗ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ…ΚΑΙ ΝΑ ΠΟΥ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ…ΑΥΤΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ……..

    Η ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΗ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΧΩΡΙΩΝ…ΚΥΡΙΟΣ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ(ΤΑ ΛΕΓΟΜΕΝΑ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΝΑ ΓΑΙΔΟΥΡΙΑ, ΟΠΩΣ ΛΕΕΙ ΚΑΙ Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ…) ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝΕ ΚΟΥΜΑΝΤΟ ΛΕΣ ΚΑΙ Η ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΛΗΤΕΣ….ΚΡΙΜΑ….Ο ΚΑΘΕ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΡΙΝΕΙ ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΧΕΙ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ…..ΜΟΝΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΔΩ….ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΘΕΙ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ!!!!

    ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΤΡΙΤΟΚΟΣΜΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ…ΝΕΠΟΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΠΛΟΚΗ!!!!!!!….ΚΡΑΤΑΤΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΙΕΡΙΣΣΟ….ΜΟΝΟ ΕΣΕΙΣ ΜΗΝΑΤΕ..ΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΤΗΝ ΠΗΡΕ ΤΟ ΚΥΜΑ…ΔΥΣΤΥΧΩΣ…..

    ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΥΚΟΛΟΦΟΡΟΥΝ ΚΑΙ ΜΠΛΟΥΖΑΚΙΑ S.O.S ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΠΛΕΟΝ!!!!….ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟ!!!!….ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ…ΤΟΥΣ ΒΑΡΕΘΗΚΑΜΕ ΟΛΟΥΣ….ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΛΗΤΕΣ!!!!!!!

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.