Του Δρ. Κυριάκου Αρίκα, Υφηγητή Ινστιτούτου Ορυκτολογίας–Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου
Για λόγους συντομίας και διευκόλυνσης του αναγνώστη παρατίθεται η παρακάτω περίληψη της πολυσέλιδης μελέτης που είναι δημοσιευμένη εδώ.
ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εικ. 1. Γενική άποψη του προτεινόμενου έργου εκμετάλλευσης χρυσού στη περιοχή Σαπών (από χάρτη της ΜΘ). ΣΑ.1: Σάπες, ΣΑ.2: Οικισμός Παλιννοστούντων Ρωσοποντίων, Μ.1: Μεταλλείο υπόγειας εξόρυξης «Οχιάς», Μ.2: Μεταλλείο επιφανειακής εξόρυξης «Αγίου Δημητρίου, ΕΡΓ.: Εργοστάσιο επεξεργασίας, Λ.Α.Τ.: Λεκάνη απόθεσης τελμάτων.
Για την εγκαθίδρυση εκμετάλλευσης χρυσού στην περιοχή Σαπών ασχολήθηκαν από το 1995 μέχρι το 2010 έξι πολυεθνικές μεταλλευτικές κοινοπραξίες. Το 2011 περιήλθαν τα μεταλλευτικά δικαιώματα στην αυστραλέζικη εταιρεία «Glory Resources» και τον Νοέμβριο του 2013 στην καναδέζικη κοινοπραξία Eldorado Gold, η οποία ως γνωστό δραστηριοποιείται στη Χαλκιδική και στο Πέραμα Ν. Έβρου. Σε όλα αυτά τα στάδια παρουσιάζεται ως φορέας η θυγατρική εταιρεία με την ελληνική ονομασία «Μεταλλευτική Θράκης (ΜΘ)».
Η ΜΘ υπέβαλε το Νοεμβριο 2011 (επί κηδεμονίας της «Glory Resources») εκ νέου «Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ-2011)». Η ΠΠΕ-2011 παρουσιάζει στο κεφάλαιο «6.1.1.1.1: Χημική και ορυκτολογική ανάλυση τελμάτων παραγωγικής διαδικασίας» δύο πίνακες με «αναλύσεις» τριών δείγματων. Ο πίνακας της ορυκτολογικής σύστασης (πιν. 6.3-16), παρουσιάζει τα τέλματα σαν «αδρανή υλικά» (!!), να αποτελούνται σχεδόν μόνο από χαλαζία (!). Η ορυκτολογική αυτή σύσταση διαψεύδεται θεαματικά από την χημική ανάλυση των ίδιων δειγμάτων (πίν. 6.3-15) από την οποία υπολογίζονται π.χ. μέχρι πάνω από 30 % ορυκτά του καολινίτη και σερικίτη ενώ αυτά αναφέρονται σαν ίχνη (<1%) στον πιν. 6.3-16 της ΠΠΕ-2011.
► Οι αναλύσεις είναι χαμηλού επιστημονικού επιπέδου. Τα ορυκτολογικά και τα γεωχημικά δεδομένα είναι ελλιπή, αναξιόπιστα και μεταξύ τους αντιφατικά
►Η εταιρεία αποσιωπά συστηματικά 1ον) σωρεία ορυκτοχημικών στοιχείων των εξορυχθέντων πετρωμάτων, 2ον) τις επιδράσεις των χημικών αντιδραστηρίων της μεταλλουργικής επεξεργασίας, και 3ον) τα τοξικά υλικά χημικών ενώσεων στα υδατικά διαλύματα της μεταλλουργίας και στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Παρακάτω περιγράφονται οι τρεις αυτοί παράμετροι που συνθέτουν τα μεταλλευτικά τέλματα.
Η 1η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων θα είναι τα εξορυχθέντα πετρώματα, τα οποία μετά τη λειοτρίβηση και την περαιτέρω μεταλλουργική επεξεργασία θα καταλήγουν σαν τοξική λάσπη στο χώρο εναπόθεσης των αποβλήτων.
Η εταιρεία προβάλλει στο βόρειο μέρος της παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5 δύο μεταλλεία, της «Οχιάς»: υπόγεια εξόρυξη «θειούχας μεταλλοφορίας» με χρυσό 17 (;;) g/t και του «Αγίου Δημητρίου»: επιφανειακή εξόρυξη «οξειδωμένου πετρώματος» με χρυσό 3,5 g/t, όμοιο με αυτό του Λόφου Περάματος. Στη διάρκεια του έγου 7 ετών θα εξορυχθούν: στην Οχιά 1.110.000 τόνοι και στον Αγ. Δημήτριος 210.000 τόνοι μεταλλεύματος-πετρώματος. Η αναλογία εξορυχθέντων υλικών Οχιάς : Αγ. Δημητρίου θα είναι δηλαδή 5 : 1. Η ίδια περίπου αναλογία θα αντιστοιχεί τελικά και στο τέλμα. Τα μεταλλευτικά απόβλητα θα έχουν δηλαδή κατά προσέγγιση την ορυκτολογική σύσταση του θειούχου μεταλλεύματος της Οχιάς.
Η πληροφόρηση σχετικά με την ορυκτοχημική σύσταση των εξορυχθέντων υλικών είναι εκ μέρους της ΜΘ ουσιαστικά μηδενική. Από διάφορες μελέτες της ΜΘ αθροίζονται πάνω από 10 θειούχα ορυκτά από τα οποία πηγάζουν μεγάλες ποσότητες θείου (S) και τα τοξικά μεταλλικά χημικά στοιχεία: αρσενικό (As), αντιμόνιο (Sb), μόλυβδος (Pb), τελλούριο (Te), βισμούθιο (Bi), χαλκός (Cu), ψευδάργυρος (Zn) και κάδμιο (Cd). Τα τοξικά αυτά συστατικά μετά τη μεταλλουργική επεξεργασία («επίπλευση») και θα καταλήγουν εν μέρει στο τέλμα.
Η εταιρεία, επιδιώκοντας να προβάλλει το «οξειδωμένο» πέτρωμα του Αγ. Δημητρίου κατά το δυνατόν ανώδυνο, ισχυρίζεται ότι δεν περιέχει σιδηροπυρίτη και άλλα θειούχα μεταλλικά ορυκτά και έτσι δεν θα υπάρχει θέμα όξινης απορροής και εκτόξευσης τοξικών χημικών στοιχείων. Σαν αντιπαράθεση αυτών αρκεί να αναφέρουμε τα αποτελέσματα 12 γεωτρήσεων μιας μελέτης του ΙΓΜΕ (μελέτη Μιχαήλ 1993): Το οξειδωμένο σώμα περιέχει ήδη σε μερικά μέτρα βάθος πάνω από 5 % σιδηροπυρίτη, ο οποίος σε τοπικές συγκεντρώσεις ανέρχεται σε βάθος 10-20 μέτρων μέχρι 20- 30%. Εκτός τούτου, σε βάθη 35 έως 90 μέτρα εντοπίστηκε ορίζοντας πολυμεταλλικής θειούχας μεταλλοφορίας, όμοια με αυτή της Οχιας. Είναι γνωστό ότι, τόσο η ΜΘ Σαπών όσο και η εταιρεία Περάματος αποσιωπούν συστηματικά τις θειούχες μεταλλοφορίες στις προτεινόμενες επιφανειακές εξορύξεις, για να αποφύγουν τις αναμενόμενες αντιδράσεις λόγω των μοιραίων επιπτώσεων στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Η επιφανειακή εξόρυξη θειούχων θα έχει ολέθριες συνέπειες και θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα σχετικά με την ποιότητα των νερών, την όξινη απορροή, τη μόλυνση της περιοχής με αρσενικό, τελλούριο, μόλυβδο, χαλκό, ψευδάργυρο, κάδμιο και άλλες τοξικές χημικές ουσίες που θα καταλήγουν τελικά στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Εκτός από τις θειούχες μεταλλοφορίες, θα παίζουν δυσάρεστο ρόλο και ορισμένα συνοδεύονται, μη μεταλλικά ορυκτά προϊόντα, τα οποία δεν αναφέρονται στη ΠΠΕ-2011, παρ’ ότι αυτά εμπεριέχονται στα πετρώματα σε μεγάλη ποσότητα (μέχρι 30% και τοπικά μέχρι πάνω από 50%). Πρόκειται για τον «αλούνιτη» και διάφορα φυλλοπυριτικά ορυκτά. Τα θειικά ορυκτά της ομάδας «αλουνίτη» υδρολύονται πολύ εύκολα και επιταχύνουν την όξινη απορροή. Σημειώνεται ότι η όξινη απορροή εντείνεται δραματικά όταν οι αλουνίτες συνοδεύονται από σιδηροπυρίτη (και άλλα θειούχα ορυκτά). Εκτός των υψηλών περιεκτικοτήτων σε θείο (S), δεσμεύουν ορισμένες παραλλαγές του αλουνίτη διάφορα χημικά στοιχεία, όπως Ca, Ba, Sr, Ce και κατά τόπους μεγάλες ποσότητες μολύβδου (Pb). Πέραν τούτου, οι αλουνίτες είναι πλούσιοι σε αργίλιο (Al), το οποίο απελευθερώνεται κατά την υδρόλυση και επιβαρύνει το υδρολογικό σύστημα. Τονίζεται, ότι το νερό με περιεκτικότητα σε Al πάνω από 0,2 mg/l, έχει τοξικές επιπτώσεις και είναι βλαβερό στην υγεία ανθρώπων (νευροτοξικότητα, εγκεφαλικές παθήσεις), στους υδρόβιους οργανισμούς (π.χ. θανατηφόρο σε ψάρια) και στα φυτά.
Η 2η κατηγορία υλικών που θα καταλήγουν στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων είναι τα χημικά αντιδραστήρια της μεταλλουργικής επεξεργασίας και τα σχετικά παράγωγα των χημικών ενώσεων.
Η ΜΘ στην προσπάθεια της να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη, διαφημίζει με έμφαση ότι θα καταργήσει την «εκχύλιση με κυάνιο» και θα εφαρμόσει τη μέθοδο της «επίπλευσης». Σε προηγούμενες εισηγήσεις μας αποδείξαμε, ότι το «σχήμα» αυτό είναι αναξιόπιστο και ότι τα μελλοντικά σχέδια των εκάστοτε μητρικών εταιρειών προβλέπουν επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε εννέα (9) ακόμη επι μέρους περιοχές στη παραχώρηση ΔΜΜ-Ε5, έκτασης 21 τετραγωνικών χιλιομέτρων, από ΒΑ Σαπών μέχρι τη Συκορράχη. Οι επεκτάσεις αυτές θα απαιτήσουν επιφανειακές εξορύξεις και τη χρήση κυανίου.
Η εταιρεία προβάλλει μεν την εναλλακτική μέθοδο της «επίπλευσης» αλλά αποφεύγει να επεξηγήσει, ότι θα χρησιμοποιήσει σε μεγαλύτερη ποσότητα μια σειρά τοξικών χημικών αντιδραστηρίων. Η κατανάλωση αντιδραστηρίων θα είναι ημερησίως 3,7 και ετησίως 1.350 τόνοι (!!). Η επ’ αυτών πληροφόρηση της ΠΠΕ-2011 περιορίζεται μόνο σε έναν πίνακα (πίν. 6.3-8), στον οποίο αναφέρονται 10 χημικά αντιδραστήρια. Παρ’ ότι η ΜΘ προσπαθεί να υποβιβάσει τις τοξικές ιδιότητες των αντιδραστηρίων, εν τουτοις αρκούν τα λίγα στοιχεία του εν λόγω πίνακα για να πάρει ο αναγνώστης ενδεικτικά μία εικόνα των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία. Αναφέρονται οι χαρακτηρισμοί αντιδραστηρίων όπως έχουν επί λέξει στην ΠΠΕ-2011: «Επιβλαβές σε περίπτωση εισπνοής ●. Πρόκληση ερεθισμού στα μάτια και στο δέρμα ● Παρουσία νερού προκαλεί εγκαύματα στην επιδερμίδα ● Προκαλεί εγκαύματα και έλκη ●Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης ● Είναι ερεθιστικό στο αναπνευστικό σύστημα» .
Η ΠΠΕ-11 περιγράφει την τοξικότητα των αντιδραστηρίων για ευνόητους λόγους με κατά το δυνατόν ήπιο τόνο. Επ’ αυτού αναφέρουμε σαν παράδειγμα το «ακρυλαμίδιο» που συμμετέχει σε τρία χημικά αντιδραστήρια:
►Περιγραφή αντιδραστηρίων με «ακρυλαμίδιο» στην ΠΠΕ-11:«Πολύ χαμηλό επίπεδο τοξικότητας μέσω του στόματος. Δεν προκαλεί ερεθισμό στην επιδερμίδα. Μπορεί να προκαλέσει δυσφορία σε επαφή με τα μάτια».
►Περιγραφή σε επιστημονικό σύγγραμμα (http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_acrylamide.htm): «Το ακρυλαμίδιο είναι τοξική ουσία, (…). Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι είναι καρκινογόνος και τερατογόνος (γονοτοξική) ουσία (…). Για τον άνθρωπο, το ακρυλαμίδιο θεωρείται πιθανός (probable) καρκινογόνος παράγοντας (…).Η Οδηγία 98/83/ΕΚ (…) ορίζειπαραμετρική τιμή 0,1 μg/l. και την οδηγό τιμή 0,5 μg/l για πιθανότητα πρόκλησης καρκίνου.Το ακρυλαμίδιο που θα ληφθεί με το πόσιμο νερό απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό και με τα υγρά του σώματος διασκορπίζεται σε όλους τους ιστούς (…)».
Η 3η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων θα είναι τα διάφορα δευτερογενή υλικά, π.χ. θειικά άλατα, που θα σχηματίζονται στο χώρο απόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Όλα τα υλικά που περιγράφηκαν επάνω συνθέτουν τελικά τα μεταλλευτικά τέλματα που θα εναποτεθούν στη διάρκεια 7 χρόνων λειτουργίας του έργου σε μία γιγαντιαία «λεκάνη» στη χαράδρα ενός ρέματος που εκρέει στο κεντρικό ρέμα «Ζεστόρρεμα», στη τοποθεσία «Αλογότοπος». Τα μεταλλευτικά τέλματα θα γεμίσουν το ρέμα σε έκταση 600 (!!) μέτρων και το φράγμα στη κατάντη του ρέματος θα λάβει σταδιακά ύψος μέχρι 40 (!!) μέτρα. Συνολικά θα εναποτεθούν ένα περίπου εκατομμύριο (!!) τόνοι «αφυγραμένου» τέλματος με ποσοστό διαλύματος 15-20%. Οι χημικές ενώσεις και η γένεση τοξικών παραγώγων στη διαδικασία της μεταλλουργικής επεξεργασίας θα συνεχίσουν βέβαια την πορεία τους και μετά την εναπόθεση στην κολοσσιαία «χαβούζα» τελμάτων.
Στα δευτερογενή ορυκτά ανήκει η μεγάλη ομάδα των θειικών ορυτών αλάτων (π.χ. αλοτριχίτης-διετριχίτης, ροζενίτης-μποϋλεϊτης κ.ά.) τα οποία σχηματίζονται κατά τις διαβρωτικές διεργασίες σε μεταλλευτικά τέλματα, όπως και στα τέλματα του μεταλλείου Κίρκης τα οποία έγιναν αντικείμενο παλαιοτέρων μελετών μας. Τα θειικά αυτά άλατα δεσμεύουν, εκτός από το θείο (S), μεγάλες ποσότητες σε αλουμίνιο (Al), χαλκό (Cu), μόλυβδο (Pb) και ιδιαίτερα σε ψευδάργυρο (Zn) και κάδμιο (Cd). Σημειώνεται ότι τα θειικά άλατα είναι ευδιάλυτα σε νερό, γεγονός που έχει δραματικές επιπτώσεις στην όξινη απορροή και την εκπομπή των μεταλλικών αυτών στοιχείων. Τα δηλητηριώδη αυτά διαλύματα θα διαρρέουν εντός και εκτός του χώρου απόθεσης και θα βρίσκουν το δρόμο τους στο τεκτονισμένο – κατακερματισμένο υπόβαθρο και φυσικά στο υδρολογικό σύστημα της περιοχής.
Σαν Επίλογο αναφέρονται τέλος οι εξής παρατηρήσεις:Η ΜΘ με τις προβλεπόμενες επεκτάσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων θα μεταβάλλει σε 10-20 χρόνια την περιοχή ΔΜΜ-Ε5, από βορεοανατολικά Σαπών μέχρι Κασσιτερές και Συκορράχη, σε μια ζώνη επιφανειακών ορυχείων. Οι μαζικές εξορύξεις και οι ισάριθμες γιγαντιαίες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων θα αλλοιώσουν ριζικά το φυσικό τοπίο και θα δηλητηριάσουν ανεπανόρθωτα την ευρύτερη περιοχή.
Στη συγκεκριμένη λεκάνη των μεταλλευτικών τελμάτων στην τοποθεσία Αλογότοπος, θα απειλούν διαρροές και αστοχίες το υδρολογικό σύστημα στο Ζεστόρρεμα και στη συνέχεια τον ποταμό Φιλιούρη που διασχίζει ένα μεγάλο τμήμα του κάμπου Σαπών – Ξυλαγανής – Ν. Σιδηροχώρι και εκρέει στον όρμο Ιμέρου, μεταξύ Μαρώνειας και Φαναριού. Ο καθ’ ένας μπορεί να υπολογίσει τι σημαίνει η αναπόφευκτη δυσφήμιση και υποβάθμιση των γεωργικών προϊόντων της περιοχής Σαπών – Κομοτηνής,
Η Πολιτεία δεν πρέπει να δεχτεί ένα τέτοιο πλήγμα λεηλασίας των φυσικών πόρων. Οι πολίτες της Θράκης έχουν στην τελική ανάλυση δύο επιλογές: ή θα αφήσουν σε ξένες μεταλλευτικές κοινοπραξίες να καταστρέψουν και να δηλητηριάσουν μεγάλες περιοχές της Θράκης, ή θα αντισταθούν ενάντια στα καταστροφικά σχέδια των εταιρειών.
Eικ. 2.Αριστερά: Λεπτομέρεια της εγκατάστασης μεταλλευτικών τελμάτων. 1: Λεκάνη απόθεσης τελμάτων, 2: Κύριο Φράγμα στην κατάντη του ρέματος (ύψος μέχρι 40 m).
Δεξιά: Παραδείγματα σχηματισμού θειικών ορυκτών αλάτων σε λεκάνη τελμάτων του μεταλλείου Κίρκης. Κ1: Κατακρήμνιση λευκών θειικών αλάτων από τοξικά στάσιμα νερά, Κ2α: Άποψη λεκάνης μεταλλευτικού τέλματος σε περίοδο ξηρασίας με εντυπωσιακά ξασπρισμένο τοπίο λόγω σχηματισμού θειικών αλάτων στην επιφάνεια της λεκάνης.
Κ2β: Άποψη της ίδιας λεκάνης ύστερα από νυχτερινή βροχόπτωση. Τα επιφανειακά θειικά άλατα ξεπλύθηκαν και εν μέρει μεταφέρθηκαν στο διπλανό ρέμα. Κατά την εξάτμιση του άκρως επιβαρυμένου όξινου νερού επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία σχηματισμού θειικών αλάτων που δείχνει η εικόνα Κ1.
Μία απάντηση στο “Ορυκτοχημεία των μεταλλευτικών τελμάτων στο έργο χρυσού Σαπών και η παραπληροφόρηση της εταιρείας (EKTETAMENH ΠΕΡΙΛΗΨΗ)”
[…] Ορυκτοχημεία των […]