Γνωμοδότηση του ΠΜΔ για τη νέα μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ #skouries

Κατατέθηκε στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο, στο πλαίσιο της διαβούλευσης που έληξε στις 12/10.

Ως “Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων” συμμετέχουμε στη δημόσια διαβούλευση επί της αναθεωρημένης ΜΠΕ των Μεταλλείων Κασσάνδρας, προκειμένου να αναδείξουμε ελλείψεις και αστοχίες της μελέτης, δηλώνοντας ωστόσο εκ των προτέρων ότι είμαστε αδιαπραγμάτευτα αντίθετοι στην υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου της Ελληνικός Χρυσός, με οποιαδήποτε μορφή.

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) του νέου επενδυτικού σχεδίου των Μεταλλείων Κασσάνδρας στη Χαλκιδική

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ – 12/10/2022

1. Ελλιπής εφαρμογή της Κ.Υ.Α. 39624/2209/Ε103/25-9-2009 στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεων Ολυμπιάδας, Στρατωνίου και Σκουριών

Στα Μεταλλεία Κασσάνδρας παράγονται επί του παρόντος πέντε προϊόντα / συμπυκνώματα μετάλλων (συμπύκνωμα μολύβδου Στρατωνίου, συμπύκνωμα ψευδαργύρου Στρατωνίου, συμπύκνωμα μολύβδου Ολυμπιάδας, συμπύκνωμα ψευδαργύρου Ολυμπιάδας, συμπύκνωμα πυριτών Ολυμπιάδας) και προβλέπεται η παραγωγή ενός ακόμα, του συμπυκνώματος χαλκού Σκουριών. Σύμφωνα με το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V: Μελέτη ταξινόμησης και επισήμανσης βάσει του Κανονισμού CLP των συμπυκνωμάτων της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. (ECO EFFICIENCY, 2021) και τα έξι αυτά μεταλλικά συμπυκνώματα ταξινομούνται ως επικίνδυνα.

Διορθώνεται έτσι, κατ’αρχήν, η σοβαρότατη, σκόπιμη έλλειψη της αρχικής ΜΠΕ η οποία δεν είχε χαρακτηρίσει περιβαλλοντικά, ως προς την επικινδυνότητά τους, τα προϊόντα της μεταλλευτικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα η ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011 να είναι απολύτως ανεπαρκής για να προστατεύσει το περιβάλλον αλλά και την υγεία εργαζομένων και περιοίκων. Όμως η εταιρεία εξακολουθεί να προσπαθεί να περικόψει μέτρα και διαδικασίες κρίσιμα για την προστασία του περιβάλλοντος και των ανθρώπων.

Στις παρ. 6.3.14 και 6.2.14 “Έκτακτες συνθήκες και κίνδυνοι για το περιβάλλον”, εξετάζεται αν οι Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας και Μαύρων Πετρών – Στρατωνίου αντίστοιχα υπάγονται στις διατάξεις της Κ.Υ.Α. 39624/2209/Ε103/25-9-2009 για τη διαχείριση των αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας. Και στις δύο περιπτώσεις, προκειμένου να ταξινομηθεί η ΕΔΕΑ Κοκκινόλακκα σύμφωνα με την ΚΥΑ, εξετάζεται ΜΟΝΟ ο επικίνδυνος ή μη χαρακτήρας των εξορυκτικών αποβλητων που αποτίθενται στην εγκατάσταση. Ούτε αυτό δε γίνεται σωστά, αφού υπολογίζονται μόνο οι ποσότητες επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται από τα εργοστάσια εμπλουτισμού Ολυμπιάδας και Στρατωνίου (ιλύες εξουδετέρωσης νερών μεταλλείων Ολυμπιάδας και Μαντέμ Λάκκου). Αλλά, κατά το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΧ, είναι 4 τα ρεύματα επικίνδυνων αποβλήτων που καταλήγουν στον Κοκκινόλακκα :

• Ιλύς κατεργασίας νερών μεταλλείου Ολυμπιάδας (ΕΚΑ 01 03 07*)
• Ιλύς εξουδετέρωσης νερών μεταλλείου Μαντέμ Λάκκου (ΕΚΑ 01 03 07*)
• Παλαιοί σωροί συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη Στρατωνίου (ΕΚΑ 01 03 04*)
• Υπολείμματα και επιβαρυμένα εδάφη από καθαρισμό και εξυγίανση παλαιών μεταλλευτικών περιοχών (ΕΚΑ 01 03 07* & 17 05 03*)

Δεν εξετάζεται η ΕΔΕΑ Κοκκινόλακκα ως προς τις αθροιστικές ποσότητες των τεσσάρων επικίνδυνων αποβλήτων.

Το κρισιμότερο είναι ότι η ΜΠΕ αποφεύγει να εξετάσει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης των – γνωστής, πλέον, επικινδυνότητας – συμπυκνωμάτων / προϊόντων του εμπλουτισμού, κατά παράβαση του ΚΜΛΕ και της ΚΥΑ 39624/2209/Ε103/25-9-2009.

Κατά το άρθρο 87 ΚΜΛΕ “Αποθέσεις υλικών – Διαχείριση εξορυκτικών αποβλήτων” παρ.2: “Για άλλα υλικά που δεν κατατάσσονται στην κατηγορία των εξορυκτικών αποβλήτων, με τη στενή έννοια του όρου, όπως μεταλλεύματα με χαμηλή ποιότητα ή πετρώματα που συνεξορύσσονται με το μετάλλευμα ή το χρήσιμο πέτρωμα και για τα οποία διαφαίνονται προοπτικές μελλοντικής αξιοποίησης πρέπει να γίνεται ξεχωριστή απόθεση, σύμφωνα με τις διατάξεις της Κ.Υ.Α. 39624/2209/Ε103/25-9-2009 (ΦΕΚ2076/Β ́/25-9-2009) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2006/21/ΕΚ “σχετικά με την διαχείριση των αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας””.

Κατά συνέπεια τα συμπυκνώματα εμπίπτουν στο άρθρο 87 παρ. 2 και πρέπει να αποτίθενται – προσωρινά ή μόνιμα, ο ΚΜΛΕ δεν το διακρίνει – σύμφωνα με την 2006/21/ΕΚ (ΚΥΑ 39624/2209/Ε103). Το ίδιο ισχύει και για το χαμηλής περιεκτικότητας μετάλλευμα ROM των Σκουριών, για το οποίο προβλέπεται ειδικός χώρος προσωρινής (;) απόθεσης έκτασης 82 στρεμμάτων, στο βόρειο τμήμα της Ε.Ο.Ε.Δ.Ε.Α.

Η ΚΥΑ πρέπει να εφαρμοστεί:

• Στην αναβαθμισμένη αποθήκη μεταλλευμάτων στο Στρατώνι όπου θα αποθηκεύονται χύδην και τα έξι παραγόμενα συμπυκνώματα από Στρατώνι, Ολυμπιάδα και Σκουριές που, όπως προαναφέρθηκε, όλα ταξινομούνται ως επικίνδυνα.
• Στη νέα στεγασμένη αποθήκη συμπυκνωμάτων στην περιοχή των Μαύρων Πετρών.
• Στο χώρο προσωρινής αποθήκευσης συσκευασμένου συμπυκνώματος σε μεγασσάκους της Ολυμπιάδας (πλατεία Ελιάς).
• Στο χώρο απόθεσης μεταλλεύματος ROM χαμηλής περιεκτικότητας των Σκουριών.

Κατά την ΚΥΑ, για κάθε μία από τις ανωτέρω εγκαταστάσεις απαιτούνται:

• Σχέδιο Διαχείρισης αποβλήτων, που θα περιλαμβάνει την ταξινόμηση της εγκατάστασης σύμφωνα με τα κριτήρια του παραρτήματος III του άρθρου 24 της ΚΥΑ, χαρακτηρισμό των αποβλήτων (ή συμπυκνωμάτων) σύμφωνα με το παράρτημα II του άρθρου 24 και αιτιολόγηση της χωροθέτησης των εγκαταστάσεων αποβλήτων με αναφορά στις εναλλακτικές λύσεις που εξετάσθηκαν, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τις προστατευόμενες περιοχές (περιοχές NATURA), καθώς και τους γεωλογικούς, υδρολογικούς, υδρογεωλογικούς, σεισμικούς και γεωτεχνικούς παράγοντες. Να εξεταστεί (επιτέλους) αν είναι κατάλληλη για αποθήκευση επικίνδυνων υλικών η θέση της αποθήκης μεταλλευμάτων στο Στρατώνι, η οποία βρίσκεται ακριβώς επάνω στο σεισμικό ρήγμα Στρατωνίου-Βαρβάρας και μπροστά στη θάλασσα όπου, κατά τη ΜΠΕ (σελ. 6.8.21), επικρατούν συνθήκες έντονου κυματισμού: “Οι εγκαταστάσεις φόρτωσης είναι άμεσα εκτεθειμένες σε κυματισμούς με χαρακτηριστικό (significant) ύψος κύματος το οποίο μπορεί να φτάσει τα 2,80 m περίπου (αντίστοιχο μέγιστο ύψος κύματος 5,0 m)”.
• Πολιτική πρόληψης σοβαρών ατυχημάτων
• Μελέτη ασφαλείας
• Εσωτερικό κι εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης
• Ενημέρωση και συμμετοχή του κοινού
• Χρηματική εγγύηση, που ορίζεται στην απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων, ώστε α) να διασφαλιστεί ότι θα τηρούνται όλες οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την απόφαση ΕΠΟ και β) να υπάρχουν ανά πάσα στιγμή διαθέσιμα κεφάλαια για την αποκατάσταση του εδάφους που έθιξε η εγκατάσταση αποβλήτων.

Προκειμένου να μην υποχρεωθεί να πληρώσει νέες εγγυητικές επιστολές, η Ελληνικός Χρυσός επιλέγει, ξανά, να αφήσει τον τόπο και τους κατοίκους του εκτεθειμένους σε κινδύνους.

2. Αντί απελευθέρωσης, σημαντική επιβάρυνση της παραλιακής ζώνης και των οικισμών Ολυμπιάδας και Στρατωνίου.

Το αρχικό Επενδυτικό Σχέδιο συγκέντρωνε το σύνολο των ρυπογόνων εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων των υποέργων Ολυμπιάδας και Μαύρων Πετρών (εμπλουτισμό, μεταλλουργία, απόθεση αποβλήτων) στην ήδη επιβαρυμένη περιβαλλοντικά περιοχή του Μαντέμ Λάκκου. Προκειμένου να μην επιβαρυνθεί το παραλιακό δημόσιο οδικό δίκτυο, προβλεπόταν ότι το σύνολο των μεταφορών μεταλλευτικών υλικών θα γινόταν υπόγεια, μέσω της συνδετήριας στοάς Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου. Βεβαίωνε σχετικά η MΠΕ 2010, σελ. 2.2-2: “Απελευθερώνεται πλήρως όλη η παράκτια ζώνη στην ευρύτερη περιοχή, τόσο από λειτουργική όσο και από κατασκευαστική επιφανειακή χρήση.”

Αντί εκπλήρωσης της υπόσχεσης, έχουμε πλήρη ανατροπή. Η εταιρεία, για οικονομικούς αποκλειστικά λόγους, εγκαταλείπει την κατασκευή εργοστασίου εμπλουτισμού στο Μαντέμ Λάκκο και αποφασίζει τη συνέχιση λειτουργίας των δύο υφιστάμενων εργοστασίων εμπλουτισμού, Ολυμπιάδας και Στρατωνίου, μέχρις ότου εξαντληθούν τα μεταλλευτικά αποθέματα.

Όσον αφορά το υποέργο Ολυμπιάδας, η ΜΠΕ 2010, Κεφ. 4.3.2 είχε επιχειρηματολογήσει εκτενώς υπέρ της επιλογής του Μαντέμ Λάκκου για τη χωροθέτηση του εργοστασίου εμπλουτισμού, έναντι της επέκτασης των υφιστάμενων εγκαταστάσεων του εργοστασίου εμπλουτισμού Ολυμπιάδας. Τονιζόταν δε ότι: “Η αξιολόγηση των εναλλακτικών θέσεων έγινε με περιβαλλοντικά και μόνο κριτήρια.”

Η νέα ΜΠΕ (Πίνακας 7.4-4) παραδέχεται ότι η νέα χωροθέτηση του εργοστασίου εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα είναι δυσμενέστερη από την αδειοδοτημένη (το Μαντέμ Λάκκο) σε ο,τι αφορά τους Υδατικούς Πόρους, το Ατμοσφαιρικό Περιβάλλον και το Ακουστικό Περιβάλλον.

Στον ίδιο Πίνακα, 7.4-4, απαριθμούνται μια σειρά από νέες επιφανειακές εγκαταστάσεις και άλλες τροποποιήσεις στο σχεδιασμό του έργου Ολυμπιάδας (συνεργείο επιφανείας, συνεργείο συντήρησης εργοστασίου εμπλουτσμού, χώρος προσωρινής απόθεσης μικτού τέλματος, χώρος προσωρινής αποθήκευσης συσκευασμένου συμπυκνώματος κλπ), η επίπτωση των οποίων αξιολογείται είτε ως “ισοδύναμη” είτε ως “ευμενέστερη” σε σχέση με το αδειοδοτημένο έργο . Ακολουθεί ο ισχυρισμός ότι “η λύση του νέου επενδυτικού σχεδίου είναι ευμενέστερη της αδειοδοτημένης λύσης σε 60 περιπτώσεις από το σύνολο των 175 που εξετάστηκαν, ενώ είναι ισοδύναμη της περιβαλλοντικά αδειοδοτημένης σε 113 περιπτώσεις”. Οι αναφορές αυτές είναι, στο σύνολό τους σχεδόν, παραπλανητικές, γιατί το αδειοδοτημένο έργο αφορούσε εργοστάσιο εμπλουτισμού και συνοδές εγκαταστάσεις στο Μαντέμ Λάκκο και όχι στην Ολυμπιάδα. Ως τροποποιήσεις των αδειοδοτημένων εγκαταστάσεων Μαντέμ Λάκκου, θα μπορούσαν ίσως να θεωρηθούν περιβαλλοντικές βελτιώσεις. Για την Ολυμπιάδα, που είχε θεωρηθεί εξαρχής ως η δυσμενέστερη επιλογή για τη χωροθέτηση του εργοστασίου εμπλουτισμού, είναι επέκταση της μεταλλευτικής βιομηχανίας με νέες εγκαταστάσεις, τη στιγμή που έπρεπε να αφαιρεθούν ακόμα και οι υπάρχουσες. Είναι, δηλαδή, σημαντική επιβάρυνση της ήδη επιβαρυμένης κατάστασης του περιβάλλοντος.

Με την προγραμματιζόμενη αύξηση της παραγωγής από τους 450.000 τόνους στους 650.000 τόνους μεταλλεύματος ετησίως (αύξηση 44%), η Ολυμπιάδα, αντί να απελευθερωθεί από τη βαριά βιομηχανία, σκλαβώνεται ακόμα περισσότερο αφού πλέον μετατρέπεται σε μεταλλευτικό κέντρο. Αυτό σημαίνει σκόνη, θόρυβο, αρνητικές επιπτώσεις στα επιφανειακά, υπόγεια και θαλάσσια ύδατα, διακίνηση και αποθήκευση επικίνδυνων υλικών σε μικρή απόσταση από τον οικισμό.

Με την αφαίρεση από το σχεδιασμό της συνδετήριας στοάς Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου (η οποία, ωστόσο παραμένει ανοιχτή για να στραγγίζει 300 m3/h από τον ορεινό όγκο του Στρατονικού όρους), το σύνολο της κυκλοφορίας των βαρέων οχημάτων της εταιρείας διέρχεται πλέον από το δημόσιο οδικό δίκτυο, με αποτέλεσμα τη σημαντική επιβάρυνσή του.

3. Επιπτώσεις της Εξόρυξης στους υδατικούς πόρους – ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ

Παρ. 9.14.3.3.4 Επιπτώσεις στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ποτάμιων υδατικών συστημάτων της χωρικής ενότητας Ολυμπιάδας. Αρνητικές επιπτώσεις.

9.14.3.4.3 Επιπτώσεις στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των παράκτιων υδατικών συστημάτων. Αρνητικές επιπτώσεις.

9.14.3.5.3 Επιπτώσεις στα Υπόγεια Υδατικά Συστήματα – Ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αρνητικές επιπτώσεις.

9.14.3.5.1 Επιπτώσεις στα Υπόγεια Υδατικά Συστήματα – Ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αρνητικές επιπτώσεις.

“Κατά την Φάση Ανάπτυξης του έργου οι απολήψεις από του Υπόγειο Υδατικό Σύστημα Ολυμπιάδας (EL1000192) εκτιμήθηκαν κατά μέσο όρο σε 5,27 hm3/y. Συγκριτικά με την παρούσα κατάσταση που αντλούνται κατά μέσο όρο 3,02 hm3/y αναμένεται αύξηση κατά 75% του συνολικού αντλούμενου όγκου από το υπόγειο υδατικό σύστημα Ολυμπιάδας”.

“Κώνος Πτώσης Στάθμης Οι αντλήσεις αυτές, αποστράγγισης του υπόγειου μεταλλείου, θα δημιουργήσουν ένα σχεδόν κυκλικό κώνο πτώσης στάθμης, με βάση την προσομοίωση. Στην περιοχή των μεταλλείων εκτιμάται πτώση στάθμης περί τα 90 m ενώ σε μια περίμετρο περί το 1,5 km από αυτό η πτώση στάθμης θα ανέρχεται στα 50 m, όπως παρουσιάζεται στο σχήμα παρακάτω.

Συνολικά, από το 2010 και μέχρι το τέλος της Φάσης Ανάπτυξης η συνολική πτώση της στάθμης της υπόγειας υδροφορίας στην περιοχή υπόγειου μεταλλείου Ολυμπιάδας θα είναι 115 m. “

“Η στάθμη εκτιμάται ότι θα επανέλθει μετά την πάροδο 30 ετών από το έτος παύσης των αντλήσεων (που αναμένεται το 2040)”.

Η Ολυμπιάδα θα πει το νερό, νεράκι για τα επόμενα 50 χρόνια.

 

4. Επιδείνωση των όρων προστασίας των υδάτων

Με το Α.Π. ΥΠΕΝ/ΓΔΠΠ/80089/1978/30.08.2022 έγγραφο της Γενικής Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ προς την Ελληνικός Χρυσός, το οποίο περιλαμβάνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι (4) της ΜΠΕ, ένδεκα χρόνια μετά την έκδοση της ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011, η Διοίκηση αποδέχεται την ερμηνεία της Ελληνικός Χρυσός για τον όρο β2.β που αφορά τα χαρακτηριστικά των προς διάθεση υγρών αποβλήτων.

Με τον όρο β2.β, η περιβαλλοντικά αδειοδοτούσα αρχή το 2011 έθεσε αυστηρά όρια για τα υγρά απόβλητα που απορρίπτονται σε υδάτινους αποδέκτες, προκειμένου να εξασφαλιστεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό το περιβάλλον και ειδικά τα ύδατα. Τον όρο αυτό η Ελληνικός Χρυσός ουδέποτε αποδέχθηκε και συστηματικά παραβιάζει, επιμένοντας ότι τα υγρά απόβλητα πρέπει να ικανοποιούν τα πιο ελαστικά όρια μιας παλαιάς (1985) και παρωχημένης απόφασης της Νομαρχίας Χαλκιδικής. Όπως τονίζουν οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος (ΤΕΠ/ΣΕΒΕ), οι οποίοι από το 2015 μέχρι σήμερα (2022) συνεχώς βεβαιώνουν την παράβαση του συγκεκριμένου όρου : “Η μη συμμόρφωση της εταιρείας με τον όρο β.2.β έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή εκροή υγρών αποβλήτων με σημαντικά υψηλές συγκεντρώσεις στα μέταλλα ψευδάργυρο, κάδμιο, μόλυβδο, αρσενικό, προκαλώντας τη ρύπανση και περαιτέρω επιβάρυνση του υδάτινου αποδέκτη”.

Η ορθή ερμηνεία του όρου από το ΤΕΠ/ΣΕΒΕ έχει επιβεβαιωθεί από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων και από την Επιστημονική Επιτροπή του περιβαλλοντικού όρου δ.1.39 και έχει επισφραγιστεί από το ΣτΕ με τις υπ’αρ. 551 και 549/2015 αποφάσεις. Πρόκειται λοιπόν για έναν όρο που εξετάστηκε και κρίθηκε από το ΣτΕ, το οποίο διευκρίνισε πέραν κάθε αμφιβολίας την ερμηνεία, αλλά κυρίως τη σημασία του.

Η συμφωνία της Διοίκησης με την εταιρεία ως προς την ερμηνεία του όρου θα οδηγήσει σε περιβαλλοντικούς όρους ουσιαστικά δυσμενέστερους από αυτούς της ΚΥΑ 201745/2011 και σε περαιτέρω ρύπανση των υδάτων.

 

5. Αύξηση περιβαλλοντικού αποτυπώματος του μεταλλείου των Σκουριών

Με τη νέα ΜΠΕ, η επιφάνεια κατάληψης του έργου των Σκουριών αυξάνεται από τα 1.788 στρέμματα στα 2.552 στρέμματα. Αύξηση 42%. Αν προστεθούν και οι δρόμοι μεταφοράς υλικών και προϊόντων, η συνολική έκταση κατάληψης του έργου πλησιάζει τα 3.200 στρέμματα.

Τόσο στη νέα ΜΠΕ, όσο και στη Μελέτη Περιβάλλοντος για την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών (2020), η εταιρεία ψευδώς ισχυρίζεται ότι η συνολική κατάληψη του αδειοδοτημένου έργου ήταν ίση με 2.078 στρέμματα. Η ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011 σαφώς αναφέρει ότι “Η έκταση της επιφάνειας του εδάφους που καταλαμβάνει το υποέργο των Σκουριών στο μέγιστό του ανέρχεται σε 1.788 στρέμματα, περιλαμβανομένου του ενοποιημένου ορύγματος, του εργοστασίου εμπλουτισμού και των επιφανειακών εγκαταστάσεων του επιφανειακού και του υπόγειου μεταλλείου και των εγκαταστάσεων απόθεσης αποβλήτων στον Καρατζά Λάκκο και στο Λοτσάνικο” (σελ. 28). Η έκταση των 2.078 στρεμμάτων δεν αναφέρθηκε ποτέ, ούτε στη ΜΠΕ (2010), ούτε στο δημόσιο διάλογο που αναπτύχθηκε τότε, ούτε στην ΚΥΑ ΕΠΟ.

Η εταιρεία επίσης ισχυρίζεται ότι τα 764 στρέμματα της επιπλέον κατάληψης “βρίσκονται εντός του συνολικού περιτυπώματος του περιβαλλοντικά εγκεκριμένου έργου και δεν αναμένεται να επηρεάσει ουσιαστικά τις συνολικές επιπτώσεις του έργου”. Πέραν του ότι το “περιτύπωμα” είναι ένας νεολογισμός χωρίς συγκεκριμένο ορισμό, η αύξηση της κατάληψης είναι το 42% της αρχικά εγκεκριμένης και δεν είναι καθόλου ασήμαντη, περιλαμβάνει δε και δασικές εκτάσεις που δεν είχαν καταληφθεί μέχρι σήμερα.

 

6. Η εξόρυξη κάτω από τη Στρατονίκη πρέπει να τελειώσει, για όλους τους λόγους που έχουμε αναλυτικά εκθέσει στην από 15/03/2019 αναφορά και σε πλήθος άλλων εγγράφων μας προς το ΣΕΒΕ. Η σημερινή κατάσταση του δομημένου οικισμού της Στρατονίκης είναι ήδη τόσο επιβαρυμένη, που η συνέχιση της εξόρυξης μπορεί να έχει τραγικά αποτελέσματα. Η συσχέτιση της επικίνδυνης κατάστασης στον οικισμό με τη μεταλλευτική δραστηριότητα που διενεργείται από κάτω είναι αδιαμφισβήτητη και προφανής.

 

7. Δεν αξιολογείται σεισμικά η Ε.Ο.Ε.Δ.Ε.Α. του Λάκκου Καρατζά

Η ΜΠΕ αφιερώνει σε αυτό το θέμα μόλις μία παράγραφο (6.6.7.2.5) με τίτλο “Σεισμοτεκτονικά στοιχεία” – και αυτή ιδιαίτερα γενικόλογη.

Επισυνάπτεται σχετικά στη συνέχεια η έκθεση με τίτλο: “Παρατηρήσεις επί της ΑΕΠΟ (φάκελου τροποποίησης της υπ.αρ. 201745/26.07.2011 ΑΕΠΟ : «Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα: α) «Μεταλλευτικές-Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας» και β) «Απομάκρυνση, Καθαρισμό & Αποκατάσταση Χώρου Απόθεσης Παλαιών Τελμάτων Ολυμπιάδας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» στο Νομό Χαλκιδικής», ως προς την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ») σε σχέση με τις αναμενόμενες σεισμικές κινήσεις” (Απρίλιος 2021) του καθηγητή Σεισμολογίας κ. Κ. Παπαζάχου.

Καταλήγει ο κ. Παπαζάχος:

“Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο φάκελος τροποποίησης της υπ.αρ. 201745/26.07.2011 ΑΕΠΟ : «Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα: α) «Μεταλλευτικές– Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας» και β) «Απομάκρυνση, Καθαρισμό & Αποκατάσταση Χώρου Απόθεσης Παλαιών Τελμάτων Ολυμπιάδας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» στο Νομό Χαλκιδικής», ως προς την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» είναι εντελώς ανεπαρκής και σε ότι αφορά τα σεισμολογικά στοιχεία, περιοριζόμενος σε μία ελάχιστη αναφορά των προβλεπόμενων στον ΕΑΚ (Παράγραφος 5.14.2 Σεισμική επικινδυνότητα, σελ. 171) και σε ένα επισυναπτόμενο κατάλογο σεισμών (Παράρτημα ΙV), χωρίς καμία, έστω και στοιχειώδη, ποσοτική ανάλυση, πόσο μάλλον επικαιροποίηση της ΜΠΕ για τα όσα έχουν συμφωνηθεί και γίνει αποδεκτά στη νέα σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο (Ν.4785/2021).

Είναι προφανές ότι όλοι οι ποιοτικοί υπολογισμοί σεισμικότητας και κυρίως οι ποσοτικοί υπολογισμοί σεισμικής επικινδυνότητας (που θα χρησιμοποιηθούν για τον αντισεισμικό σχεδιασμό των έργων) θα πρέπει να επαναληφθούν στην τροποποιημένη ΑΕΠΟ, και να συμπεριληφθούν λαβαίνοντας υπόψη και τα στοιχεία που έχουν γίνει αποδεκτά στη νέα σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο (Ν.4785/2021)”.

Η τροποποιημένη ΜΠΕ δεν περιλαμβάνει κανέναν υπολογισμό και κανένα νέο στοιχείο, σε σχέση με τη Μελέτη Περιβάλλοντος του 2021. Υπάρχει μόνο μία αόριστη αναφορά σε “αναλύσεις ευστάθειας του αναχώματος της Ε.Ο.Ε.Δ.Ε.Α.” οι οποίες ούτε περιλαμβάνονται στη ΜΠΕ, ούτε προσδιορίζεται ποιος, πότε και πώς τις πραγματοποίησε.

8. Μεθοδεύσεις “εξαφάνισης” του αμιάντου των Σκουριών

Επισυνάπτεται η γνωμοδότηση, με αυτόν τον τίτλο, του ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ, κ. Σαράντη Δημητριάδη.

Συμπληρωματικά αναφέρουμε ότι στην προσπάθεια “εξαφάνισης” του αμιάντου μάλλον εντάσσεται και η εξαφάνιση, από τη νέα ΜΠΕ, των μελετών που είχε διενεργήσει το 2009 και το 2010 το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας ΑΠΘ, οι οποίες εντόπισαν αμφίβολους (κυρίως τρεμολίτη) σε δείγματα μεταλλεύματος, αποβλήτων εμπλουτισμού και στείρων εξόρυξης των Σκουριών.

Οι δύο μελέτες:

• “Δειγματοληψίες, δοκιμές περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού, χημικές αναλύσεις και φυσικοχημικές μετρήσεις σε μεταλλευτικά υλικά των Μεταλλείων Κασσάνδρας– Τεχνική έκθεση”, Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας ΑΠΘ, Ιούλιος 2009 και
• “Δειγματοληψίες, δοκιμές περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού, χημικές αναλύσεις και φυσικοχημικές μετρήσεις σε δείγματα στείρων εξόρυξης της περιοχής Σκουριών”, Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας ΑΠΘ, Ιούλιος 2010

περιλαμβάνονται στη “Μελέτη περιβάλλοντος για την τροποποίηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) του Υποέργου Σκουριών” του 2020, μαζί με τη νεότερη μελέτη του Εργαστηρίου Μεταλλουργίας ΕΜΠ, κατά την οποία “Δεν παρατηρήθηκαν αμφίβολοι (τρεμολίτης, ακτινόλιθος)” στα εξετασθέντα τρία δείγματα των 100 γραμμαρίων. Οι μελέτες του ΑΠΘ απουσιάζουν εντελώς από τη νέα ΜΠΕ.

__________

 

Ι. Παρατηρήσεις επί της ΑΕΠΟ (φάκελου τροποποίησης της υπ.αρ. 201745/26.07.2011 ΑΕΠΟ : «Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα: α) «Μεταλλευτικές-Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας» και β) «Απομάκρυνση, Καθαρισμό & Αποκατάσταση Χώρου Απόθεσης Παλαιών Τελμάτων Ολυμπιάδας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» στο Νομό Χαλκιδικής», ως προς την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ») σε σχέση με τις αναμενόμενες σεισμικές κινήσεις

Θεσσαλονίκη, 24 Απριλίου 2021

Σε σχέση με τα όσα αναφέρονται στην προτεινόμενη τροποποίηση θα πρέπει να επισημανθούν τα ακόλουθα:

Α) Σύμφωνα με τον ΕΑΚ2000 (παράγραφος 5.4.2.):

«…Η μελέτη αναχωμάτων ύψους μεγαλύτερου των 15m, αναχωμάτων που φέρουν σημαντικά έργα, και φραγμάτων γενικώς, δεν καλύπτεται από τον παρόντα κανονισμό. Στις περιπτώσεις αυτές, πρέπει να γίνεται ειδική γεωτεχνική και σεισμική μελέτη. Εφόσον δεν γίνει λεπτομερής και πλήρης σεισμολογική μελέτη, η σεισμική δράση στη στάθμη του φυσικού εδάφους επιτρέπεται να ληφθεί σύμφωνα με το Κεφ.2, με χρήση κατάλληλης τιμής του συντελεστή σπουδαιότητας γΙ και τιμές q=1.0, η=1.0 και θ=1.0…»

Σύμφωνα με την παραπάνω διατύπωση του ΕΑΚ, η μελέτη αναχωμάτων με ύψος μεγαλύτερο από 15 μέτρα (όπως τα εξεταζόμενα φράγματα στην ΑΕΠΟ) δεν καλύπτεται από τον ΕΑΚ και απαιτείται ειδική γεωτεχνική και σεισμική μελέτη.

Στην αρχική «ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ-MΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ» περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Χ ειδική σεισμολογική μελέτη (Ειδική Σεισμοτεκτονική Μελέτη, Σ Παυλίδης και συν., 2010), κατά συνέπεια δεν εφαρμόζεται η πρόνοια που αναφέρεται στη παράγραφο 5.4.2 του ΕΑΚ για την περίπτωση που δεν υπάρχει λεπτομερής και πλήρης σεισμολογική μελέτη.

Τα παραπάνω στοιχεία της αρχικής ΜΠΕ έχουν αξιοποιηθεί και σε μεταγενέστερες μελέτες της Hellas Gold στην περιοχή μελέτης.

Β) Σε σχέση με την προαναφερθείσα μελέτη (Παράρτημα Χ, Ειδική Σεισμοτεκτονική Μελέτη, Σ Παυλίδης και συν., 2010), θα πρέπει να επισημανθούν τα ακόλουθα:

1) Ως Μέγιστος Σεισμός για το ρήγμα Στρατωνίου θεωρείται σεισμός με μέγεθος Μ6.8, ενώ για το ρήγμα Γοματίου σεισμός με Μ6.6. Και αυτό παρόλο που: 1) ο ιστορικός σεισμός του 1932 στο ρήγμα του Στρατωνίου είχε μέγεθος Μ7.0 και, β) Η πιθανολογική ανάλυση της σεισμικότητας της ίδιας μελέτης αντιστοιχεί σε μέγιστο σεισμό ίσο με Μ7.0-7.1, δηλαδή ανάλογο με το σεισμό του 1932.

2) Η πιθανολογική ανάλυση σεισμικής επικινδυνότητας και οι ποσοτικές αναλύσεις μετατοπίσεων στο ρήγμα έχουν βασιστεί στα παραπάνω στοιχεία, είτε για την περιοχή των Σκουριών, είτε για την περιοχή του φράγματος Κοκκινόλακκα. Έτσι σύμφωνα με τη μελέτη αυτή, η αναμενόμενη μέγιστη εδαφική επιτάχυνση (PGA) για περίοδο επανάληψη 476 ετών (η συνηθισμένη στον Αντισεισμικό Κανονισμό για απλές κατασκευές) είναι 0.45-0.5g για 2 θέσεις στη περιοχή του ρήγματος Στρατωνίου (κέντρο ρήγματος και λίμνη Chevalier) και 0.38g για τη θέση των Σκουριών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια μελέτη (σελ. 23) αναφέρει ότι η θέση της λίμνης Chevalier είναι “…πάνω σχεδόν στον καθρέφτη του ρήγματος…”

Γ) Σε μεταγενέστερη μελέτη (ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ 3: ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟΥ ΣΚΟΥΡΙΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΙ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΤΕΛΜΑΤΩΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΣΚΟΥΡΙΩΝ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 7: ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ) της εταιρείας ΟΜΙΚΡΟΝ ΚΑΠΑ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Α.Ε. για λογαριασμό της Hellas Gold, υπολογίστηκαν πολύ δυσμενέστερα σενάρια μέγιστου σεισμού και επιταχύνσεων. Τα αποτελέσματα αυτά περιλαμβάνονται στον Πίνακα 1.

Όπως προκύπτει από τον Πίνακα αυτό, ο μέγιστος σεισμός της περιοχής είναι πολύ μεγαλύτερος (Μ7.3-7.5) για το σενάριο ULS που τυπικά εξετάζεται σε τόσο σημαντικές κατασκευές (περίοδος επανάληψης 10.000 ετών).

Πίνακας 1. Επικαιροποιημένες τιμές σεισμών σχεδιασμού για τα φράγματα της περιοχής Σκουριών-Στρατωνίου (Παράρτημα 7 της ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΥΟ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΤΕΛΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΣΚΟΥΡΙΩΝ). Η τελευταία στήλη αναφέρεται στις επιταχύνσεις για την περιοχή των Σκουριών που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε ψευδοστατικές αναλύσεις (μειωμένες στο 80% της μέγιστης), οι οποίες δεν εφαρμόζονται σε τόσο μεγάλα φράγματα, ενώ η προτελευταία στήλη στις επιταχύνσεις που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε όλες τις δυναμικές αναλύσεις.

Δ) Το δυσμενέστερο σενάριο σεισμού (Μ7.3-7.5) το οποίο έχει αποδεχθεί η παραπάνω μεταγενέστερη μελέτη επισημάνθηκε σε έγγραφά τα οποία υπογράφω ή συνυπογράφω, και τα οποία στάλθηκαν τόσο στο αρμόδιο Υπουργείο (13-11-2014), όσο και προς το Δήμο Ιερισσού μετά από αίτημά του (5-7-2016). Ειδικότερα στο 2ο έγγραφο επισημαινόταν ότι:

«Παρατήρηση 1: Θα πρέπει σε όλες τις αναλύσεις να ληφθούν υπ΄όψη τα συντηρητικότερα αποτελέσματα (PGA έως 0,85g, Μέγιστο μέγεθος 7,5, επιφανειακές μετατοπίσεις 4-6μ, κλπ.) για το σενάριο Μέγιστου Σεισμού Σχεδιασμού (MDE/MCE), από όλες τις μεταγενέστερες, επικαιροποιημένες μελέτες που θα εκπονηθούν για τις ανάγκες του έργου. Ειδικότερα οι τιμές αυτές θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε όλες τις αναλύσεις ευστάθειας πρανών/αναχωμάτων/επιχωμάτων των μελετών (π.χ. φυσικών πρανών της περιοχής μελέτης), τόσο για το σύνηθες σενάριο (ΟΒΕ), όσο και για το δυσμενέστερο σενάριο (MCE/MDE), αλλά για όλες τις άλλες τεχνικές κατασκευές που επηρεάζουν τη λειτουργία των φραγμάτων.»

Ε) Η μελετητική εταιρεία (ΟΜΙΚΡΟΝ ΚΑΠΑ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Α.Ε.) και η Hellas Gold απέρριψαν την υιοθέτηση αυτών των τιμών, παρόλο που περιέχονταν σε τμήμα δικής τους μελέτης, ισχυριζόμενες ότι αντιστοιχούσαν σε διερευνήσεις σε προκαταρτικό στάδιο, υπενθυμίζοντας παράλληλα ότι δεσμεύονται μόνο από τα αποτελέσματα της Ειδικής Σεισμοτεκτονικής Μελέτης και τα εκεί αναφερόμενα για το αναμενόμενο μέγεθος σεισμού (βλέπε παρακάτω αντίγραφο απάντησης προς το αρμόδιου Υπουργείο τον Ιούλιο του 2016).

Παράλληλα, στην ίδια απάντηση αναφέρουν ότι:

ΣΤ) Στο πρόσφατο Ν.4785 (ΦΕΚ 42 A’/23.03.2021) με τίτλο «Κύρωση επενδυτικής συμφωνίας μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της μονοπρόσωπης ανώνυμης εταιρείας με την επωνυμία «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΧΡΥΣΟΥ» και συναφείς διατάξεις» και ειδικότερα στο άρθρο 5.1.3. αναφέρεται ότι:

Παρόλο που το παραπάνω άρθρο περιλαμβάνει ασάφειες ως προς τη θέση αναφοράς (μια και μπλέκονται αποτελέσματα επιταχύνσεων για τη θέση της λίμνης Chevalier στο Στρατώνι με αυτά των Σκουριών), είναι εμφανές ότι ρητά αποδέχεται ένα πολύ μεγαλύτερο μέγεθος, όχι γενικά για την περιοχή, αλλά ειδικά για το ρήγμα του Στρατωνίου (Μ7.3), δηλαδή αποδέχεται τις εκτιμήσεις της δεύτερης, νεώτερης μελέτης (Παράρτημα 7 της ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΥΟ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΤΕΛΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΣΚΟΥΡΙΩΝ), τις οποίες τον Ιούλιο του 2016, η εταιρεία ΟΜΙΚΡΟΝ ΚΑΠΑ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Α.Ε. και η Hellas Gold απέρριπταν ως «υπερβολικές».

 

Ζ) Με δεδομένο ότι η αρχική ΜΠΕ (2010), την οποία αποδέχεται ως μοναδικά δεσμευτική η εταιρεία Hellas Gold και οι μελετητές της, και στην οποία βασίστηκαν όλες οι αναλύσεις μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει ένα μέγιστο μέγεθος σεισμού για το ρήγμα Στρατωνίου ίσο με Μ6.8, το οποίο είναι πολύ μικρότερο από αυτό που αποδέχεται (Μ7.3) η νέα σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο (Ν.4785/2021) και το οποίο είναι συμβατό με τη μεταγενέστερη μελέτη της εταιρείας ΟΜΙΚΡΟΝ ΚΑΠΑ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Α.Ε. για λογαριασμό της Hellas Gold (Μ7.3-7.5), είναι εμφανές ότι ο φάκελος τροποποίησης της υπ.αρ. 201745/26.07.2011 ΑΕΠΟ : «Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα: α) «Μεταλλευτικές– Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας» και β) «Απομάκρυνση, Καθαρισμό & Αποκατάσταση Χώρου Απόθεσης Παλαιών Τελμάτων Ολυμπιάδας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» στο Νομό Χαλκιδικής», ως προς την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» είναι εντελώς ανεπαρκής σε σχέση με τις αναμενόμενες σεισμικές κινήσεις, την εκτίμηση της σεισμικότητας και την εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας που απαιτείται για ένα τέτοιο έργο.

Θ) Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο φάκελος τροποποίησης της υπ.αρ. 201745/26.07.2011 ΑΕΠΟ : «Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα: α) «Μεταλλευτικές– Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας» και β) «Απομάκρυνση, Καθαρισμό & Αποκατάσταση Χώρου Απόθεσης Παλαιών Τελμάτων Ολυμπιάδας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» στο Νομό Χαλκιδικής», ως προς την τροποποίηση του υποέργου Σκουριών, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕΜΒΧ» είναι εντελώς ανεπαρκής και σε ότι αφορά τα σεισμολογικά στοιχεία, περιοριζόμενος σε μία ελάχιστη αναφορά των προβλεπόμενων στον ΕΑΚ (Παράγραφος 5.14.2 Σεισμική επικινδυνότητα, σελ. 171) και σε ένα επισυναπτόμενο κατάλογο σεισμών (Παράρτημα ΙV), χωρίς καμία, έστω και στοιχειώδη, ποσοτική ανάλυση, πόσο μάλλον επικαιροποίηση της ΜΠΕ για τα όσα έχουν συμφωνηθεί και γίνει αποδεκτά στη νέα σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο (Ν.4785/2021).

Είναι προφανές ότι όλοι οι ποιοτικοί υπολογισμοί σεισμικότητας και κυρίως οι ποσοτικοί υπολογισμοί σεισμικής επικινδυνότητας (που θα χρησιμοποιηθούν για τον αντισεισμικό σχεδιασμό των έργων) θα πρέπει να επαναληφθούν στην τροποποιημένη ΑΕΠΟ, και να συμπεριληφθούν λαβαίνοντας υπόψη και τα στοιχεία που έχουν γίνει αποδεκτά στη νέα σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο (Ν.4785/2021).

Με τιμή

Κ. Β. Παπαζάχος

Καθηγητής Φυσικής

ΙΙ. Μεθοδεύσεις “εξαφάνισης” του αμιάντου των Σκουριών

Σαράντης Δημητριάδης – Οκτώβριος 2022

Τον περιβαλλοντικό χαρακτηρισμό των αποβλήτων εμπλουτισμού του μεταλλεύματος των Σκουριών η Ελληνικός Χρυσός είχε αναθέσει: «στα δυο μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, το ΕΜΠ και το ΑΠΘ» (ΜΠΕ 2010, σελ. 5.3-107). Η μελέτη «περιελάμβανε δειγματοληψία αντιπροσωπευτικών δειγμάτων από την προτεινόμενη παραγωγική διαδικασία και συστηματική και διεξοδική διερεύνηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών τους. Συγκεκριμένα εκπονήθηκαν αυτοτελείς και ολοκληρωμένες μελέτες τόσο από το πιστοποιημένο με ISO 17025 Εργαστήριο Μεταλλουργίας του ΕΜΠ όσο και από το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του ΑΠΘ» (ΜΠΕ 2010, σελ. 5.3-107).

Τα αποτελέσματα της ορυκτολογικής ειδικότερα ανάλυσης που έγιναν τότε μόνο στο ένα από τα δύο μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, συγκεκριμένα στο Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του ΑΠΘ, αποκάλυψε την ύπαρξη τρεμολίτη με ποσοτική συμμετοχή 3% στο μετάλλευμα των Σκουριών και 8 % στο απόβλητο εμπλουτισμού του μεταλλεύματος αυτού, αλλά και στα απόβλητα εξόρυξης των Σκουριών (στείρα), με συμμετοχή σ’ αυτά 7%. Ο τρεμολίτης, όπως και ο πολύ συγγενής του ακτινόλιθος, ως ορυκτά είδη, συμπεριλαμβάνονται στη λίστα του Άρθρου 2 του Π.Δ. 212/2006, όπου διαβάζουμε:

«Άρθρο 2, Ορισμοί:

Για τους σκοπούς του παρόντος διατάγματος:

ως αμίαντος νοείται οποιοδήποτε από τα παρακάτω ινώδη ορυκτά:

ακτινολίτης (ακτινόλιθος), αριθ. CAS 77536-66-4

γρουνερίτης (αμοσίτης), αριθ. CAS 12172-73-5

ανθόφυλλος (ανθοφυλλίτης) αριθ. CAS 77536-67-5

χρυσότιλος, αριθ. CAS 12001-29-5

κροκιδόλιθος, αριθ. CAS 12001-28-4

τρεμολίτης, αριθ. CAS 77536-68-6 »

Αυτό το εύρημα, η παρουσία του τρεμολίτη (αμιάντου σύμφωνα με το Π.Δ. 212/2006) δημιούργησε πρόβλημα στην Ελληνικός Χρυσός. Eπειδή και μόνο η παρουσία του καθιστούσε περιβαλλοντικά επικίνδυνα τόσο τα στείρα εξόρυξης όσο και τα απόβλητα εμπλουτισμού και δημιουργούσε πολλές επιπρόσθετες και δαπανηρές για την εταιρεία απαιτήσεις ασφαλούς διακίνησης και απόθεσής τους -πέρα από το θέμα της αυξημένης επικινδυνότητας κατά το στάδιο της εξόρυξης και αμιαντούχου υλικού.

Για το λόγο αυτόν η εταιρεία απευθύνθηκε σε δεύτερο χρόνο, ιδιωτικά και εμπιστευτικά, σε πανεπιστημιακό καθηγητή ζητώντας του να επανεξετάσει άλλα δείγματα του μεταλλεύματος των Σκουριών που εκείνη του παρέδωσε: «με στόχο τη διερεύνηση της παρουσίας τρεμολίτη και ιδιαίτερα “αμιαντόμορφου τρεμολίτη”». Η προφανής ελπίδα και ο στόχος της προσπάθειας αυτής ήταν να αμφισβητηθεί, να διαψευσθεί αν ήταν δυνατόν, η παρουσία τρεμολίτη στα προς εξόρυξη υλικά των Σκουριών και στα απόβλητα κατεργασίας τους. Και αν όχι, τουλάχιστον να χαρακτηριστεί ο ενυπάρχων τρεμολίτης ως ‘‘μη αμιαντόμορφος’’. Και ο ιδιώτης καθηγητής, αφού προσδιόρισε με μεγαλύτερη ακρίβεια τη σύσταση του τρεμολίτη και απεφάνθη πως είναι μάλλον ο πολύ συγγενής του ως ορυκτό είδος ακτινόλιθος (επίσης στη λίστα του άρθρου 2 του Π.Δ. 212/2006), παρέδωσε το πόρισμά του με τις εξής λεπτομερείς συστάσεις προς την εταιρεία:

«Α. Σε κάθε περίπτωση αναφοράς από τρίτους στον τρεμολίτη να τονίζεται ως απάντηση ότι «δεν υπάρχει τρεμολίτης», τόσο επειδή στα κοιτάσματα μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου δεν έχει αναφερθεί τρεμολίτης (βλέπε π.χ. Seedorff et al 2005 and references therein), όσο και -κυρίως- ότι η παρούσα μελέτη για τους πυρήνες των συγκεκριμένων γεωτρήσεων των Σκουριών δεν εντόπισε το ορυκτό αυτό.

Β. Σε περίπτωση ισχυρισμού για ύπαρξη ακτινολίθου να τονίζεται ότι το κοιτασματολογικό περιβάλλον μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου είναι μεν γνωστό για την παρουσία ακτινολίθου σε ορισμένα τμήματα του κοιτάσματος (Seedorff et al 2005 and references therein) αλλά όχι αμιαντόμορφων. Επί πλέον ότι η παρούσα μελέτη δεν αποκάλυψε ύπαρξη αμιαντόμορφου τρεμολίτη».

Επειδή όμως και μετά την κατά παραγγελία γνωμάτευση αυτή, το «στίγμα» της παρουσίας είδους αμιάντου (έστω και του ακτινολίθου αν όχι του τρεμολίτη) στο μετάλλευμα των Σκουριών παρέμενε, η εταιρεία συνέχισε να προσπαθεί να εξαφανίσει το «στίγμα» αυτό. Επεχείρησε λοιπόν και πάλι η εταιρεία, φανερά αυτή τη φορά και θεσμικά, να επικαιροποιήσει και αποκαθάρει από το «στίγμα» τον περιβαλλοντικό χαρακτηρισμό των αποβλήτων εμπλουτισμού των Σκουριών, με νέα δειγματοληψία και τη διαμόρφωση (στην κυριολεξία) ενός προς ανάλυση δείγματος 14 κιλών,

αντιπροσωπευτικού, υποτίθεται, του συνόλου των 63 εκατ. τόνων αποβλήτων εμπλουτισμού που θα παραχθούν στις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού των Σκουριών και θα αποτεθούν στον Καρατζά Λάκκο.

Μπορούν πολλά να λεχθούν για τη συγκεκριμένη μεθοδολογία της δειγματοληψίας που εφαρμόστηκε και που τύποις ακολούθησε τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες (βλέπε Παράρτημα I της: «Μελέτη Περιβάλλοντος για την τροποποίηση των εγκεκριμένων Περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) του Υποέργου Σκουριών των Μεταλλευτικών – Μεταλλουργικών Εγκαταστάσεων Κασσάνδρας Χαλκιδικής». Αρκεί να αναφέρουμε κατ’ αρχάς το σημαντικό ποσοστό αβεβαιότητας που υπεισέρχεται σε κάθε ένα βήμα από τα πολλά που περιλαμβάνει η προσπάθεια διαμόρφωσης ενός δείγματος 14 κιλών που θα αντιπροσωπεύει (υποτίθεται αξιόπιστα) τη σύσταση και τις ιδιότητες ενός υλικού 63 εκατομ. τόνων που, να σημειωθεί, προέρχεται από την επεξεργασία πετρολογικών τύπων με ποιοτικά και ποσοτικά διαφέρουσα ορυκτολογική σύσταση και λίγο γνωστή την ποσοτική συμμετοχή του κάθε τύπου, η οποία συμμετοχή μπορεί να ποικίλλει σημαντικά σε διάφορες θέσεις του όλου προς εξόρυξη υλικού. Η συνολική τελική αβεβαιότητα ως προς την αντιπροσωπευτικότητα του διαμορφωθέντος δείγματος των 14 κιλών στη συγκεκριμένη περίπτωση καταλήγει εξ αυτού να είναι πολύ μεγάλη. Εκτός αυτής όμως της αναπόφευκτα σημαντικής αβεβαιότητας, προστίθεται και η σκόπιμη κατά τη δειγματοληψία επέμβαση που έγινε ώστε το συγκεκριμένο δείγμα των 14 κιλών να διαμορφωθεί όχι με τυφλό στατιστικά τρόπο, αλλά με σύνθεση επί μέρους δειγμάτων που είχαν μια συγκεκριμένη αναλογία χαλκού – χρυσού, εκείνη που θα είναι υποτίθεται η τυπικά αναμενόμενη του εμπορεύσιμου στο μέλλον συμπυκνώματος. Αυτή βέβαια η επέμβαση μειώνει ακόμα περισσότερο την, ούτως ή άλλως συζητήσιμη αντιπροσωπευτικότητα του διαμορφωθέντος δείγματος των 14 κιλών, κυρίως επειδή απόβλητα εμπλουτισμού θα παράγουν και σημαντικά μέρη του κοιτάσματος στα οποία η αναλογία χαλκού – χρυσού μπορεί να διαφέρει κατά πολύ από εκείνη του τυπικά αναμενόμενου εμπορεύσιμου συμπυκνώματος. Και τα μέρη αυτά του κοιτάσματος μπορεί να έχουν επίσης σημαντικές ορυκτολογικές διαφορές από τα άλλα, στα οποία η αναλογία χαλκού – χρυσού είναι κοντά στην αναμενόμενη του εμπορεύσιμου συμπυκνώματος.

Το τελικά διαμορφωθέν δείγμα των 14 κιλών στάλθηκε στο Εργαστήριο Μεταλλουργίας του Ε.Μ.Π., το οποίο με τη σειρά του διαχώρισε από αυτό τρία ομοειδή κλάσματα των 100 γραμμαρίων έκαστο και ανέθεσε την λεπτομερή ορυκτολογική τους μελέτη στο Εργαστήριο Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας – Κοιτασματολογίας της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών του Ε.Μ.Π. με την εξής εντολή, όπως τη διαβάζουμε στο Παράρτημα IV της προαναφερθείσας Μελέτης Περιβάλλοντος:

«Θέμα: Ορυκτολογική εξέταση 3 δειγμάτων αποβλήτου εμπλουτισμού του υποέργου «ΣΚΟΥΡΙΕΣ» της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕ που προσκομίστηκαν από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας του ΕΜΠ στο Εργαστήριο Ορυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας ΕΜΠ. Ανατέθηκε από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας ΕΜΠ, η ορυκτολογική μελέτη αποβλήτου εμπλουτισμού, του υποέργου «ΣΚΟΥΡΙΕΣ» της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΑΕ, με έμφαση στην πιθανή παρουσία αμφιβολιτικού αμιάντου (πχ τρεμολίτη) ή ‘‘αμιαντόμορφων’’ αμφιβόλων».Για τις εξετάσεις των δειγμάτων αυτών επιστρατεύθηκε όλος ο σχετικός και σύγχρονος αναλυτικός εξοπλισμός και οι αναλυτικές μεθοδολογίες του ορυκτολογικού εργαστηρίου του ΕΜΠ, ήτοι:

Περιθλασιμετρία Ακτίνων-Χ (XRD),

Οπτική Μικροσκοπία Πολωμένου Διερχομένου Φωτός (PPL),

Ηλεκτρονική Μικροσκοπία Σάρωσης (SEM),

Ηλεκτρονική Μικροσκοπία Διερχόμενης Δέσμης (TEM).

Και, μετά τις επισταμένες παρατηρήσεις, καταγραφές, μετρήσεις και μικροφωτογραφήσεις, το τελικό συμπέρασμα ήταν πως:

«Δεν παρατηρήθηκαν αμφίβολοι (τρεμολίτης, ακτινόλιθος). Ο βιοτίτης/φλογοπίτης, ο μοσχοβίτης (σερικίτης) και ο χλωρίτης, που προκύπτουν από την εξαλλοίωση των αστρίων, αναπτύσσουν ινώδεις/βελονοειδείς/πρισματικούς κρυστάλλους με μήκος L από <1 μm έως 25 μm και πλάτος d από <1 μm έως 5 μm.»Δεν παρατηρήθηκαν λοιπόν αμφίβολοι (τρεμολίτης ή ακτινόλιθος) στα τρία ομοειδή δείγματα των 100 γραμμαρίων έκαστο (όσο μια χούφτα ρύζι περίπου). Παρατηρήθηκαν όμως και διαπιστώθηκαν αμφίβολοι (τρεμολίτης ή ακτινόλιθος) σε άλλα δείγματα, θεωρηθέντα και εκείνα αντιπροσωπευτικά των αποβλήτων εμπλουτισμού των Σκουριών, δηλαδή εκείνα που αναλύθηκαν στο Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του Α.Π.Θ. το 2008. Και επειδή ο τρεμολίτης ή ο ακτινόλιθος δεν μπορεί να έχουν εξαφανιστεί από δείγματα αποβλήτων εμπλουτισμού των Σκουριών στο μεσολαβήσαν διάστημα, το συμπέρασμα είναι πως διαφορετικά δείγματα από το κοίτασμα των Σκουριών μπορεί να έχουν ή να μην έχουν ως ορυκτά συστατικά τους τρεμολίτη ή ακτινόλιθο, πράγμα καθόλου αφύσικο, που απορρέει εξάλλου και από τη γνωστή ορυκτολογική/πετρογραφική/κοιτασματολογική ανομοιογένεια του κοιτάσματος αυτού, το οποίο δεν έχει μέχρι τώρα ακόμα πλήρως διερευνηθεί, κάτι που παραδέχεται εξάλλου και η ίδια η εταιρεία όταν γράφει πως: «το κοίτασμα των Σκουριών δεν είναι πλήρως διερευνημένο» και πως: «κατά την πρώτη φάση λειτουργίας θα συνεχιστεί η έρευνα στο κοίτασμα».

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, τα 300 γραμμάρια δείγματος των αποβλήτων εμπλουτισμού που αναλύθηκαν στο Ε.Μ.Π., πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι είναι επαρκή και αντιπροσωπευτικά της πλήρους ορυκτολογικής σύστασης (της ορυκτολογικής ποικιλότητας ακριβέστερα) μιας ανομοιογενούς μάζας μελλοντικών αποβλήτων εμπλουτισμού 63 εκατομ. τόνων, τα οποία απόβλητα θα παραχθούν από την επεξεργασία ενός μη πλήρως διερευνημένου ακόμα κοιτάσματος συνολικού όγκου 176 εκατομ. τόνων.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί εδώ και το σημαντικό μεθοδολογικό λάθος που έγινε από το εργαστήριο του Ε.Μ.Π κατά την οπτική εξέταση των δειγμάτων και που αποδεικνύει, την «αγωνία» θα έλεγα να αποκλειστεί «με κάθε μέσο» η παρουσία «αμιαντόμορφων» ορυκτών αμιάντου. Πιο συγκεκριμένα: στο σχετικό πόρισμα του εργαστηρίου αυτού αναφέρεται η παρουσία στο δείγμα των 300 γραμμαρίων: «ινωδών/βελονοειδών/πρισματικών κρυστάλλων βιοτίτη/φλογοπίτη, μοσχοβίτη(σερικίτη) και χλωρίτη». Αν μη τι άλλο, αυτή η περιγραφή εγείρει υποψίες για την ορυκτολογική εμπειρία αυτών που εκτέλεσαν τις οπτικές αναλύσεις. Αποτέλεσμα: πραγματοποιήθηκαν ένα σωρό εντελώς άνευ ουσίας μετρήσεις επί των λεπτών τομών που εξετάστηκαν για τη σχέση μήκους προς πλάτος σε τομές κρυστάλλων αυτών των περιγραφέντων ως «πρισματικών», «ινωδών» και «βελονοειδών» ορυκτών (βιοτίτη, φλογοπίτη, σερικίτη, χλωρίτη). Είναι φανερό προς τι όλες αυτές οι -τελικά άχρηστες- μετρήσεις: για να αποδειχτεί (υποτίθεται) πως οι σχέσεις μήκος προς πλάτος των παραπάνω θεωρηθέντων ως «πρισματικών» «ινωδών» και «βελονοειδών» ορυκτών δεν συνάδουν με τις αντίστοιχες σχέσεις που συνήθως παρατηρούνται σε «αμιαντόμορφα ινώδη ορυκτά». Και βέβαια η προσπάθεια ήταν άνευ αντικειμένου, επειδή, πρώτον: τα βιοτίτης, φλογοπίτης, σερικίτης και χλωρίτης δεν είναι ορυκτά της ομάδας εκείνων που νοούνται ως «αμίαντος», ενώ ούτε πρισματική, ινώδη και βελονοειδή ανάπτυξη έχουν, αλλά σαφώς φυλλοειδή. Αυτοί που έκαναν τις σχετικές οπτικές παρατηρήσεις και μετρήσεις και συνέταξαν το τελικό πόρισμα παρέβλεψαν (παρανόησαν) πως εκείνο που μετρούσαν και απέδιδαν ως σχέση μήκος προς πλάτος ινωδών κρυστάλλων δεν ήταν στην πραγματικότητα παρά οι (εντελώς άνευ σημασίας) σχέσεις μήκος προς πλάτος των τυχαίου προσανατολισμού τομών των φυλλωδών (και καθόλου ινωδών) βιοτίτη, φλογοπίτη, σερικίτη, χλωρίτη. Τίποτα λοιπόν χρήσιμο δεν τεκμηριώθηκε, ούτε άλλωστε μπορούσε να τεκμηριωθεί, με τις τόσο πολλές άχρηστες μετρήσεις μήκος προς πλάτος που εκτελέστηκαν.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η μη διαπίστωση παρουσίας τρεμολίτη ή ακτινόλιθου στα 300 γραμμάρια δείγματος που αναλύθηκε στο Εργαστήριο Ορυκτολογίας – Πετρολογίας – Κοιτασματολογίας του Ε.Μ.Π., ούτε κατά διάνοια αναιρεί τη διαπίστωση πως στα απόβλητα εμπλουτισμού των Σκουριών η συμμετοχή των δύο αυτών ινωδών ορυκτών, που κατά το Άρθρο 2 του Π.Δ. 212/2006 νοούνται ως αμίαντος, μπορεί να φτάσει ή ίσως και να ξεπεράσει το 8%, όπως έδειξαν οι αναλύσεις του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του Α.Π.Θ. Γιατί, γενικά, η μη παρατήρηση κάποιου ορυκτού σε ένα δείγμα (αντιπροσωπευτικό υποτίθεται) ενός ογκωδέστερου -έως πολύ ογκωδέστερου- συνόλου δεν συνιστά αναμφισβήτητη απόδειξη της απουσίας του από το σύνολο. Το αντίθετο, η παρατήρηση κάποιου ορυκτού σε ένα δείγμα (αντιπροσωπευτικό ή και όχι ενός ογκωδέστερου συνόλου), καταδεικνύει αναμφισβήτητα την παρουσία του στο σύνολο αυτό. Τέλος, να μην ξεχνάμε και τα στείρα εξόρυξης, με συμμετοχή του  τρεμολίτη σ’ αυτά 7% κατά την ανάλυση του ΑΠΘ. Τα οποία στείρα θα  αποτελέσουν το υλικό κατασκευής του φράγματος περιορισμού των  αποβλήτων εμπλουτισμού στον Καρατζά Λάκκο.

Σαράντης Δημητριάδης