Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ
Το λεγόμενο Δημόσιο Συμφέρον είναι μια έννοια όχι απόλυτη. Και ούτε είναι και αυτονόητη. Θα μπορούσαν να παρατεθούν πολλά παραδείγματα όπου διάφορες ομάδες πολιτών εκτιμούν διαφορετικά, ενίοτε και εντελώς αντιδιαμετρικά, το ποιο ακριβώς είναι το Δημόσιο Συμφέρον όταν τους ζητηθεί η κρίση για κάποια ενδεχόμενη πράξη ή απόφαση της Διοίκησης.
Σε τέτοιες περιπτώσεις θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως οι αποφάσεις από μέρους της Διοίκησης πρέπει να λαμβάνονται με εφαρμογή του κανόνα της πλειοψηφίας, δηλαδή με διενέργεια δημοψηφισμάτων. Αλλά κάτι τέτοιο με βάση το Σύνταγμα και τους Νόμους μας είναι δυνατό μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις και για πολύ σημαντικά θέματα. Εξάλλου, το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος δεν εξασφαλίζει παρά την υποχρέωση της Διοίκησης για την εφαρμογή της μιας πλειοψηφούσας άποψης, που όμως μπορεί να μην είναι και η «πραγματικά ορθότερη», εκείνη δηλαδή που μόνο μετά από μια εκ των υστέρων θεώρηση και αποτίμηση της εφαρμογής της μπορεί να κριθεί ως τέτοια -και πάλι βέβαια χωρίς να αποκλείονται διχογνωμίες και επί αυτής της αποτιμητικής κρίσης.
Με αυτά τα δεδομένα, κάθε πράξη της Διοίκησης -και σε ό,τι ειδικότερα αφορά την σχέση της με το Δημόσιο Συμφέρον- είναι μια από μέρους της και με δική της ευθύνη απόφαση που υποτίθεται (και μένει να φανεί κατά πόσο) ότι εξυπηρετεί το Δημόσιο Συμφέρον. Επειδή όμως εδώ παρεμβάλλεται ένας παράγοντας αβεβαιότητας (το «υποτίθεται») και επειδή αυτό μπορεί να αποτελεί ένα είδος τροχοπέδης που θα εμποδίζει την ταχύτητα, την αποφασιστικότητα και τη δικαιοκρισία με την οποία παίρνονται -ή πρέπει να φαίνεται ότι παίρνονται- οι αποφάσεις της Διοίκησης, θεωρήθηκε σωστό πως έπρεπε κάποια πράγματα τουλάχιστον να είναι αδιαπραγμάτευτα και να μην μπορούν να αφαιρεθούν από το σύνολο αυτών που νοούνται ως «Δημόσιο Συμφέρον». Αυτά λοιπόν δεν (πρέπει να) τίθενται υπό συζήτηση ή αμφισβήτηση. Όπως είναι για παράδειγμα: το Όφελος (τα αναμενόμενα καθαρά έσοδα για το Δημόσιο Ταμείο) από την πραγματοποίηση κάποιου έργου. Ή η εξασφάλιση και προστασία της Δημόσιας Υγείας. Ή ο Σεβασμός της Ανθρώπινης Ζωής και Αξιοπρέπειας. Ή η Προστασία του Περιβάλλοντος. Και (υποτίθεται πως) δεν πρέπει να υπάρχει απόφαση της Διοίκησης η οποία θα ικανοποιεί μεν κάποια από αυτά τα βασικά αλλά θα καταστρατηγεί κάποια άλλα.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, και αυτές δεν είναι σπάνιες, όπου επιβάλλεται -ή θεωρείται πως πρέπει να επιβληθεί- η λήψη κάποιας απόφασης που οι συνέπειες της εφαρμογής της κάνουν ακριβώς το παραπάνω: ικανοποιούν μεν κάποια από τα βασικά αυτών που συναπαρτίζουν το Δημόσιο Συμφέρον, καταστρατηγούν όμως κάποια άλλα από αυτά. Και στις περιπτώσεις αυτές εγείρεται το μέγα δίλλημα: Τι πρέπει να γίνει; Πώς βγαίνει κανείς από ένα τέτοιο αδιέξοδο; Η απάντηση (η εύκολη φαινομενικά) είναι: με την Ιεράρχηση της σημασίας όλων εκείνων των βασικών που συναπαρτίζουν το λεγόμενο Δημόσιο Συμφέρον και τη στάθμιση κατά περίπτωση των υπέρ και κατά, ώστε το τελικό, συνθετικό αποτέλεσμα να είναι θετικό για το, κουτσουρεμένο από ανάγκη, Δημόσιο Συμφέρον.
Αλλά και πάλι εγείρεται άλλο δίλλημα: Ιεράρχηση καλά, αλλά με βάση ποια κριτήρια; Γιατί και σ’ αυτό το ερώτημα ασφαλώς και δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία. Κάποιοι θα πουν πως ο Οικονομικός παράγοντας (το αναμενόμενο Όφελος για τα Δημόσια Ταμεία) θα πρέπει να τεθεί πρώτο στην ιεράρχηση, κάποιοι άλλοι θα διαφωνήσουν με αυτό, βάζοντας τη Δημόσια Υγεία και τον Σεβασμό της Ανθρώπινης Ζωής και Αξιοπρέπειας πάνω από το προσδοκώμενο Οικονομικό Όφελος. Και κάποιο άλλοι θα βάλουν και την Προστασία του Περιβάλλοντος πάνω και αυτήν από το προσδοκώμενο Οικονομικό Όφελος.
Όσοι θέλουμε να ζούμε σε μια κοινωνία που να έχει ως πρώτο και απαράβατο κανόνα τον ανθρωπισμό και όχι τον οικονομισμό, δεν μπορεί παρά να ιεραρχούμε και να υπερασπιζόμαστε την προτεραιότητα της Δημόσιας Υγείας, μαζί και αξεχώριστα με το Σεβασμό της Ανθρώπινης Ζωής και Αξιοπρέπειας, ως τα υπέρτατα όλων αγαθά. Χωρίς τα οποία το λεγόμενο Δημόσιο Συμφέρον χάνει κάθε έννοια, παύει να υφίσταται ως τέτοιο, όσο και να παραφουσκώνεται, αν παραφουσκώνεται, με υποτιθέμενα κέρδη. Και για τους περισσότερους από όσους υποστηρίζουν το παραπάνω, πιστεύω ισχύει πως ιεραρχούν την Προστασία του Περιβάλλοντος ως υπέρτερο αγαθό έναντι ενός παραβλέποντος αυτήν την προστασία Δημόσιου Οικονομικού Οφέλους.
Γράφω τα παραπάνω αναλογιζόμενος την περίπτωση των Μεταλλείων Κασσάνδρας (την περίπτωση της αδειοδότησης της εκμετάλλευσής τους από την Ελληνικός Χρυσός). Μια κλασική περίπτωση όπου ιεραρχήθηκε από τη Διοίκηση ως υπέρτερο αγαθό το Δημόσιο Οικονομικό Όφελος (άσχετα αν και αυτό ακόμα αποδεικνύεται μια φούσκα σχετιζόμενη με μια πρώτου μεγέθους απάτη), έναντι της Δημόσιας Υγείας και του Σεβασμού της Ανθρώπινης Ζωής και Αξιοπρέπειας. Και έναντι της Προστασίας του Περιβάλλοντος επίσης.
Γιατί το Δημόσιο όφειλε να έχει διαγνώσει και να μην έχει επιτρέψει τη φοβερή απειλή που συνιστά για τη Δημόσια Υγεία η κατ’ έτος απελευθέρωση 25.000 τόνων αεριοποιούμενου αρσενικού στον μεταλλουργικό κλίβανο και η πρακτική αδυναμία της μετέπειτα δέσμευσης και εξουδετέρωσής του. Και αυτά συνεχόμενα για μια τουλάχιστον εικοσαετία. Μια τοξική υπερβόμβα πολλών μεγατόνων, μια θανάσιμη απειλή για τους κατοίκους της ανατολικής Χαλκιδικής που παρόμοιά της δεν υπήρξε ποτέ και για κανένα άλλο μέρος αυτής της χώρας. Αυτές όμως είναι ακριβώς τώρα πια οι επί θύραις συνέπειες ενός έργου που κατά κόρο διαφημίστηκε και που θα αποφέρει (έτσι τότε εκτιμήθηκε) μεγάλο όφελος υπέρ του Δημοσίου. Ένα έργο κατά τον σχεδιασμό του οποίου έγινε ελλιπέστατη στάθμιση των φοβερών συνεπειών του για τη Δημόσια Υγεία.
Και αν θέλετε και άλλο παράδειγμα, το προσφέρει η Δυτική Μακεδονία. Και εκεί υπάρχει Δημόσιο Οικονομικό Όφελος, εις βάρος όμως της Δημόσιας Υγείας. Εκεί, η θυσία της ζωής λιγότερων υποστηρίζει την καλοζωία των περισσότερων. Εκεί, οι πεθαμένοι από τη φοβερή ρύπανση προβάλλονται κατά κάποιο τρόπο ως εθνικοί ήρωες. Να μιμηθούμε λοιπόν τότε το ηρωικό παράδειγμά τους; Να ανακράξουμε: “‘Aμμες δε (εδώ στη Χαλκιδική -ίσως δε και όχι μόνο) γ’εσόμεθα πολλώ κάρρονες”; Γιατί εξάλλου, όπως μας μάθαιναν μικρούς, αν κάτι τέτοιο ζητηθεί, αξίζει να πεθαίνει κανείς για την πατρίδα. Για το Δημόσιο Οικονομικό Όφελος δηλαδή. Για την Ελλάδα ρε γαμώτο.