Μεταλλεία Χαλκιδικής: Ανάπτυξη ή κρανίου τόπος;
Συνέντευξη του Κωνσταντίνου Κατσιφαράκη, καθ. τμ. Πολιτικών Μηχανικών και συντονιστή του Συμβουλίου Περιβάλλοντος ΑΠΘ από τη Ρήξη που κυκλοφορεί (φ. 91).
Το ιστορικό της γνωμοδότησής σας ποιο είναι;
Τον Δεκέμβριο του 2010, όταν εκλέχθηκα συντονιστής του Συμβουλίου Περιβάλλοντος, παρέλαβα από την προηγούμενη συντονίστρια, την κα Ανανιάδου, το αίτημα των κατοίκων προς το ΑΠΘ, να πραγματοποιηθεί γνωμοδότηση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της προβλεπόμενης επέκτασης της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Επίσης και ο πρύτανης παρότρυνε το Συμβούλιο Περιβάλλοντος να ασχοληθεί με το θέμα.
Το Συμβούλιο Περιβάλλοντος συνέστησε επιτροπή για να μελετήσει το θέμα. Αυτή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ότι η ΜΠΕ του έργου δεν πρέπει να γίνει δεκτή. Το συμπέρασμα της επιτροπής έγινε δεκτό με μεγάλη πλειοψηφία από το Συμβούλιο Περιβάλλοντος (78% επί των ψηφισάντων και 53.5% επί του συνόλου, καθώς κάποιοι συνάδελφοι δεν ψήφισαν). Μάλιστα, η άποψη που μειοψήφησε ήταν πως πρέπει το θέμα να εξετασθεί περισσότερο, πριν καταλήξουμε σε απόφαση.
Η εισήγησή μας δέχθηκε πολλά θετικά σχόλια, αλλά και πολλές επικρίσεις. Κάποιοι σχολίασαν ότι δεν είναι δυνατόν, μέσα σε έντεκα σελίδες, να ανατρέπουμε μια ΜΠΕ εκατοντάδων σελίδων. Ωστόσο, εμείς δεν κάναμε πρωτογενή έρευνα, αλλά στηριχθήκαμε εν πολλοίς στα στοιχεία της ίδιας της περιβαλλοντικής μελέτης που κατέθεσε η εταιρεία. Επίσης επισημάναμε κάποια λάθη και παραλείψεις.
Για παράδειγμα, η ΜΠΕ έχει μια πολύ καλή ανάλυση της σεισμικής κατάστασης της περιοχής, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στα σημαντικά, σπάνια και προστατευόμενα είδη χλωρίδας και πανίδας που υπάρχουν. Ενώ όμως οι βιολόγοι φαίνεται να έκαναν πολύ καλά την πρωτογενή έρευνα, τα συμπεράσματά τους δεν αξιολογήθηκαν σωστά από αυτόν που έβγαλε τα τελικά συμπεράσματα.
Για μένα, το κύριο πρόβλημα είναι το πρόβλημα αειφορίας. Δηλαδή, δεν είναι δυνατόν να έχεις δέκα ρέματα σε μια περιοχή και να λες ότι «θα τα φράξω και τα δέκα» και θα τα κάνω τέλματα αποβλήτων –και η περιοχή θα είναι μια χαρά. Λέει η ίδια η μελέτη ότι τo έργο «επαναπροσδιορίζει για την περιοχή, εν όλω ή εν μέρει, τα οικονομικά χαρακτηριστικά και το αναπτυξιακό πρότυπο μέσω πλήρους αξιοποίησης των καταγεγραμμένων κοιτασμάτων, και την παράλληλη έρευνα για την επέκταση των γνωστών κοιτασμάτων και τον προσδιορισμό νέων». Δεν θέτει, δηλαδή, κανένα όριο πέραν του οικονομικού. Και αυτή η αντιμετώπιση θεωρείται αειφορική.
Και δεν μιλάμε ούτε για τις παγωμένες εκτάσεις της Φινλανδίας, ούτε για τις ερήμους της Αυστραλίας. Εδώ μιλάμε για τον παράδεισο του Θεού, που είναι σε πολύ μικρή απόσταση από τους οικισμούς και έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης…
Δηλαδή, πώς έχει το πλάνο της εταιρείας;
Το πλάνο περιλαμβάνει επέκταση της υπάρχουσας μεταλλευτικής δραστηριότητας στην Ολυμπιάδα και νέα υπόγεια και επιφανειακή εξόρυξη στις Σκουριές, ανοίγοντας μια άλλη πληγή. Επιπλέον, προβλέπεται και η εγκατάσταση βαριάς βιομηχανίας επεξεργασίας, η οποία θα παράγει το τελικό προϊόν.
Τι ενστάσεις, δηλαδή, υπάρχουν στην επένδυση;
Η πρώτη ένσταση έχει να κάνει με τα οικονομικά στοιχεία. Αν κανείς δει το νόμο παραχώρησης των μεταλλείων, του 2004, θα δει ότι παραχωρούνται εκτάσεις 264 χιλιάδων στρεμμάτων, μεταλλεία, εγκαταστάσεις, κτήρια των οποίων η αξία υπερβαίνει κατά πολύ την τιμή στην οποία παραχωρήθηκαν (11 εκατομμύρια ευρώ).
Ακόμη σημαντικότερο για μένα είναι το θέμα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώην υπουργός Περιβάλλοντος, Τίνα Μπιρμπίλη, στο συγκεκριμένο ζήτημα είχε πολύ καλή στάση. Κατ’ αρχάς, είχε τον φάκελο της αδειοδότησης στο γραφείο της επί αρκετούς μήνες και δεν τον υπέγραφε, μας συνάντησε όταν πληροφορήθηκε την εισήγησή μας και έδειξε ότι ήταν πολύ καλά πληροφορημένη πάνω στο θέμα.
Έρχεται μετά ο κ. Παπακωνσταντίνου, και υπογράφει μέσα σε οκτώ μέρες. Μάλιστα, την ίδια στιγμή που έκοβε συντάξεις και μισθούς, έκανε κάτι απίστευτο, προσέφυγε κατά αποφάσεως ευρωπαϊκού δικαστηρίου, που είχε κρίνει ότι το τίμημα παραχώρησης ήταν πολύ χαμηλό και ότι όφειλε η εταιρεία να πληρώσει άλλα 15 εκατομμύρια ευρώ. Δηλαδή το ελληνικό κράτος, διά του κ. Παπακωνσταντίνου αρνήθηκε την είσπραξη του ποσού αυτού.
Οι περιβαλλοντικοί όροι;
Υπάρχει και το θέμα της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων. Υποστηρίζουν ορισμένοι ότι στην επένδυση θα τηρηθούν αυστηρά οι περιβαλλοντικοί όροι. Δυστυχώς, δεν συμμερίζομαι την αισιοδοξία τους. Θα φέρω ένα παράδειγμα: Αυτή τη στιγμή, με βάση τους περιβαλλοντικούς όρους για τα μεταλλεία που ήδη λειτουργούν κάτω από την Στρατονίκη, δεν επιτρέπεται η χρήση εκρηκτικών. Η εταιρεία, όμως, τα χρησιμοποιεί, γιατί ισχυρίζεται (ορθώς ή μη) ότι με τη χρήση άλλων μέσων θα υπήρχαν πολύ περισσότερα προβλήματα, ρύπανση κ.ο.κ. Βλέπουμε όμως ότι αναπτύσσει μια αντίληψη παράκαμψης των περιβαλλοντικών όρων. Ή μήπως οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, που σήμερα δεν παρεμβαίνουν επί του ζητήματος, θα παρέμβουν αύριο;
Για το νερό;
Για το νερό, η περιβαλλοντική μελέτη στηρίζεται σε μια άλλη του ΙΓΜΕ, την οποία διάβασα και μπορώ να σας πω ότι διαφωνώ σε αρκετά σημεία.
Πρώτα από όλα, δεν μπορώ να αποδεχθώ ότι θα κατέβει κατά 700 μέτρα η στάθμη των υπογείων νερών για να γίνει η εξόρυξη στις Σκουριές κι ότι αυτό δεν θα έχει επιπτώσεις.
Δεύτερον, δεν συμφωνώ με τον τρόπο συνυπολογισμού επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων. Λέει η μελέτη ότι στην περιοχή υπάρχουν συνολικά 10 ως 17 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό (εξαρτάται από τις παραδοχές το νούμερο), ότι σήμερα χρησιμοποιούνται κάτω από 1 εκατομμύριο για ύδρευση, άρα, στο βαθμό που η επένδυση θα χρησιμοποιήσει 2.5 εκατομμύρια, η απώλεια είναι μικρή.
Η απάντηση σε τέτοιου είδους εκτιμήσεις είναι ότι είναι άλλο οι επιφανειακοί πόροι και άλλο οι υπόγειοι. Πώς θα χρησιμοποιηθούν οι επιφανειακοί δίχως φράγματα και, επιπλέον, ποια θα είναι η ποιότητά τους μετά την έναρξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας; Διότι, τώρα στις Σκουριές, οι υδατικοί πόροι έχουν καλύτερη ποιότητα από εκείνους στο Στρατώνι, επειδή δεν υπάρχει μεταλλευτική δραστηριότητα. Αν ξεκινήσει, δεν θα υπάρξει υποβάθμιση;
Για τις καθιζήσεις;
Φοβούμαι ότι μπορεί να υπάρχει θέμα και με τις καθιζήσεις. Επιπλέον, ίσως υπάρχει και θέμα ενίσχυσης της σεισμικής δραστηριότητας λόγω μεγάλης πτώσης στάθμης των υπόγειων νερών, όπως αναφέρει πρόσφατο άρθρο Ισπανών επιστημόνων. Όμως δεν είμαι έτοιμος να συζητήσω αυτό το θέμα.
Η περίφημη ιστορία για τη χρήση κυανίου κατά την επεξεργασία;
Διάφοροι υπέρμαχοι της επένδυσης ισχυρίζονται ότι δεν θα χρησιμοποιείται κυάνιο, διότι η τελική επεξεργασία θα γίνεται με τη μέθοδο της ακαριαίας τήξης. Όμως ακόμη και η εταιρεία παραδέχεται ότι προβλέπεται η χρήση του κυανίου κατά τα πρώτα στάδια.
Για τη μέθοδο της ακαριαίας τήξης δεν είμαι ειδικός. Σημειώνω όμως τις επιφυλάξεις που διατύπωσε συνάδελφος μεταλλειολόγος, από τους υπέρμαχους της επένδυσης: α) Η συγκεκριμένη μέθοδος δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε βιομηχανική κλίμακα για τον συγκεκριμένο τύπο μεταλλεύματος β) Είναι πάρα πολύ ενεργοβόρα και γ) Συνεπάγεται παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων θειικού οξέος, που η διαχείρισή τους είναι επικίνδυνη.
Ας επιστρέψουμε στην αειφορία της περιοχής. Ποιες οι πτώσεις της επένδυσης;
Υπάρχουν πολλές επιπτώσεις, κατ’ αρχάς στον πρωτογενή τομέα, δηλαδή γεωργία, κτηνοτροφία, δασοκομία, αλιεία. Για παράδειγμα, η Χαλκιδική είναι ο τρίτος νομός της χώρας σε παραγωγή μελιού. Αυτή θα επηρεασθεί αρνητικά από την ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία οφείλεται τόσο στις εργασίες εξόρυξης, όσο και στη μεταλλουργία. Πιστεύουμε ότι οι επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα δεν θα επηρεάσουν μόνο τα γύρω χωριά, τη Μ. Παναγιά, τη Στρατονίκη κ.λπ., αλλά θα επεκταθούν στην ευρύτερη περιοχή. Και, βέβαια, είναι ο τουρισμός.
Άρα δεν έχουμε μια αντίθεση, όπως κάποιοι θέλουν να την παρουσιάσουν, τουριστικών συμφερόντων εναντίον βιομηχανικών συμφερόντων…
Όχι, είναι ο τριτογενής και ο πρωτογενής τομέας. Εν πάση περιπτώσει, η μελέτη λέει μόνον πόσες θέσεις εργασίας θα προκύψουν, δεν υπολογίζει όμως πόσες θέσεις εργασίας θα χαθούν, ούτε την απασχόληση που η ίδια η επένδυση δεν αφήνει να αναπτυχθεί.
Γενικά, όταν επισκέφθηκα τη συγκεκριμένη περιοχή, διότι από μακριά κανείς έχει μια εικόνα για τη Χαλκιδική πολύ συγκεκριμένη, έμεινα έκπληκτος από τον φυσικό της πλούτο, που συνδυάζει πολύ αρμονικά το παραθαλάσσιο και το ορεινό στοιχείο. Εδώ, εκτιμώ, ότι με τη μορφολογία και τα χαρακτηριστικά της περιοχής, και τα νερά που διαθέτει, μέχρι και μικρά υδροηλεκτρικά έργα θα μπορούσαν να γίνουν, τα οποία μάλιστα έχουν μεγάλη εγχώρια προστιθέμενη αξία, μπορούν να πραγματοποιηθούν ακόμα και υπό την αιγίδα της τοπικής αυτοδιοίκησης και δεν απαιτούν πολύ μεγάλες επενδύσεις, άρα πολύ ισχυρούς επενδυτές.
Δηλαδή… έχουμε έναν τόπο που μπορεί να έχει ολοκληρωμένη, πολύπλευρη αειφορική ανάπτυξη. Έχουμε τη γενέτειρα του Αριστοτέλη, που θα μπορούσε να αναδειχθεί σ’ έναν από τους κορυφαίους αρχαιολογικούς προορισμούς της χώρας, έχουμε τις δυνατότητες αειφορικής ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα, είναι η πύλη του Αγίου Όρους, υπάρχει το παραθαλάσσιο μέτωπο. Δεν είναι αστείο αυτό που λέγεται, ότι ο χρυσός στη Χαλκιδική βρίσκεται πάνω από το έδαφος και όχι κάτω από αυτό.
Και τα οφέλη για τον τόπο ή, εν πάση περιπτώσει, το ελληνικό κράτος;
Υπάρχει μια ηθελημένη παρανόηση… Ακούει ο κόσμος 25 δισ. και νομίζει ότι θα πάρει το ελληνικό κράτος αυτήν τη σημαντική ανάσα. Τα 25 δισ. είναι ο συνολικός υπολογισμός της αξίας του τελικού προϊόντος με τις σημερινές τιμές, από τα οποία το ελληνικό κράτος θα εισπράξει μόνο τους φόρους από τα καθαρά κέρδη της εταιρείας και το εισόδημα των εργαζομένων. Η εταιρεία είναι πολυεθνική, άρα είναι εύκολο να προσαρμόσει τα κέρδη της στους φορολογικούς συντελεστές διαφόρων χωρών. Και, μάλιστα, τα όποια χρήματα θα τα πάρουμε σε βάθος 30ετίας! Άρα το όφελος της χώρας δεν έχει καμιά σχέση με 25 δισ. Και το τίμημα θα είναι η εξαφάνιση των υπόλοιπων παραγωγικών τομέων και η περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Τέλος, θέλω να πω ότι με στενοχώρησε και με απογοήτευσε η δήλωση του πρωθυπουργού, ότι θα υπερασπιστεί με κάθε τρόπο τις ξένες επενδύσεις. Υποχρέωση του κάθε πρωθυπουργού, σύμφωνα και με τον όρκο του, είναι να υπερασπίζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα τον τόπο και τους ανθρώπους του. Κανείς λογικός άνθρωπος δεν είναι ενάντιος στις επενδύσεις, εφόσον όμως ωφελούν τον τόπο και δεν τον καταστρέφουν.
Σημείωση: Το Συμβούλιο Περιβάλλοντος ΑΠΘ έχει καταθέσει αρνητική γνωμοδότηση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της «επένδυσης», έπειτα από αίτημα των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Η έκθεση προκάλεσε πολλές συζητήσεις και διαμάχες εντός και εκτός διαδικτύου, ωστόσο κανείς δεν έχει απαντήσει σε αυτήν επί της ουσίας…