Της Δέσποινας Σπανούδη από τις Οικοτριβές.
Συχνά, κάτω από τις δραµατικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων, θεωρούµε ότι η κρίση είναι µια τοµή στη συνέχεια των πραγµάτων. Ακόµη συχνότερα, ερµηνεύουµε όλα όσα σχεδιάζονται και επιβάλλονται ως αποτέλεσµα των «µνηµονιακών πολιτικών». Πίσω από αυτή τη θεώρηση λανθάνει η αντίληψη ότι η κατάργηση του µνηµονίου θα µας επέστρεφε αν όχι στο χαµένο παράδεισο, οπωσδήποτε σε µια αποδεκτή πραγµατικότητα. Δεν είναι προφανώς έτσι. Οι περισσότεροι σχεδιασµοί που σήµερα παίρνουν µια πιο ορατή µορφή -κυρίως ως προς τα αποτελέσµατα- έχουν ξεκινήσει από χρόνια. Το ίδιο και τα προβλήµατα που συσσωρεύονται λόγω της αρπακτικότητας του ιδιωτικού κεφαλαίου από τη µια και της πλήρους υποταγής του πολιτικού προσωπικού από την άλλη.
Η περίπτωση της Στερεάς Ελλάδας προσφέρεται ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα αξιοποίησης της κρίσης από µεγάλους οµίλους που εδώ και χρόνια έχουν επιβάλλει µια άνευ όρων εκµετάλλευση µε την αµέριστη βοήθεια της κεντρικής και της τοπικής διοίκησης. Η άτυπη βιοµηχανική ζώνη Σχηµατάρι– Οινόφυτα- Χαλκίδα- Θήβα (περιοχή Ασωπού) µε περίπου 1.000 µονάδες, ισχυροί βιοµηχανικοί πόλοι όπως το Αλουµίνιο της Ελλάδας, η ΛΑΡΚΟ, η ΒΙΟΧΑΛΚΟ και η ιδιωτική Βιοµηχανική περιοχή στη Θίσβη Βοιωτίας, οι µεταλλευτικές εταιρείες στη Φωκίδα και στην Εύβοια, εξυπηρετούνται εδώ και χρόνια µε κάθε είδους διευκολύνσεις, δηµόσια έργα, σκανδαλώδεις ρυθµίσεις και φυσικά µε ανοχή στην ρύπανση και την υποβάθµιση. Ακόµη και ο χωροταξικός σχεδιασµός – το εργαλείο που θεωρητικά διαθέτει η Πολιτεία για να σχεδιάζει µε όρους κοινωνικής ωφέλειας – ολοένα και πιο απροκάλυπτα νοµιµοποιεί και επικυρώνει προειληµµένες επιχειρηµατικές αποφάσεις. Μετά τα ειδικά χωροταξικά των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, του τουρισµού, της βιοµηχανίας, των υδατοκαλλιεργειών, τώρα είναι η σειρά των περιφερειακών χωροταξικών να εναρµονισθούν µε την κυρίαρχη πολιτική.
Ποια είναι η κατάσταση σήµερα στη Στερεά;
Στην υδροκέφαλη Ελλάδα, η γειτνίαση µε την Αττική και η διέλευση της εθνικής οδού απέδωσαν ένα ιδιαίτερο ρόλο στην περιοχή: τη µεταφορά υδατικών πόρων (Μόρνος/ Εύηνος, Υλίκη, γεωτρήσεις της ΕΥΔΑΠ στη λεκάνη του Β. Κηφισού) αλλά και την υποδοχή των ανεπιθύµητων δραστηριοτήτων σε σηµεία όσο το δυνατό εγγύτερα στην Αθήνα:
- πάσης φύσεως βιοµηχανίες, µαζί µε ιχθυοκαλλιέργειες και παραθεριστική κατοικία στον Ευβοϊκό
- µαζική εγκατάσταση µονάδων ηλεκτροπαραγωγής σε Βοιωτία- Εύβοια, µεγάλης κλίµακας αιολικές, φωτοβολταϊκές και υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις που ξεκίνησαν από τις πιο κοντινές περιοχές (Βοιωτία – Ν. Εύβοια) και εξαπλώνονται ραγδαία ακόµη και στις πιο παρθένες περιοχές της Ευρυτανίας.
Ένα υποδειγµατικό µοντέλο υπανάπτυξης
Οι επιπτώσεις από το υιοθετούµενο «µοντέλο ανάπτυξης», εµφανίζονται µε ιδιαίτερα έντονο τρόπο
- η δηλητηρίαση υπόγειων και επιφανειακών νερών στη λεκάνη του Ασωπού και την Εύβοια
- η ρύπανση όλων των θαλάσσιων κόλπων: Ευβοϊκού, Μαλιακού, Κορινθιακού
- η εντατική µονοκαλλιέργεια στις πεδιάδες, στις οποίες πλέον φύονται και φωτοβολταϊκά
- η ληστρική εκµετάλλευση των εθνικής σηµασίας µεταλλευτικών αποθεµάτων κυρίως βωξίτη και σιδηρονικελίου
- η ανάπτυξη των µεταφορών για την εξυπηρέτηση συγκεκριµένων επιλογών (π.χ. υποβάθµιση οδικού άξονα Αθήνα-Δελφοί- Δυτική Ελλάδα προς εξυπηρέτηση της γέφυρας του Ρίο)
- η καταστροφή των τοπίων
- η απουσία κοινωνικού εξοπλισµού
Τα παραπάνω, εκτός από τη βλάβη στο περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία, έχουν ως αποτέλεσµα την υπονόµευση εξισορροπητικών δραστηριοτήτων όπως η παράκτια αλιεία, η κτηνοτροφία, η παραγωγή τροφίµων, ο τουρισµός, την απερήµωση της υπαίθρου και την εγκατάσταση του πληθυσµού σε πόλεις που αναπτύχθηκαν χωρίς σχέδιο, χώρους, υποδοµές.
Έτσι σήµερα, στις συνθήκες της κρίσης, η Στερεά δεν είναι σε θέση να εξυπηρετήσει την ανάγκη επιστροφής σε άλλες µορφές οικονοµικής δραστηριότητας και την τάση εξόδου του πληθυσµού από τα µεγάλα αστικά κέντρα.
Οι µεγαλοεπιχειρηµατίες επελαύνουν, οι πολιτικοί ανοίγουν το δρόµο
Επιχείρηση «Ηλεκτρική Ενέργεια»:
Η διευκόλυνση της αρπαχτής που ενδύθηκε το µανδύα της «πράσινης ενέργειας» και της «απελευθέρωσης της αγοράς» έχει προσλάβει διαστάσεις εφιάλτη αφού για κάθε βουνοκορφή, για κάθε πλαγιά, ή για κάθε µικρό ποτάµι στις λεκάνες του Αχελώου, του Μόρνου, του Εύηνου, του Σπερχειού και του Κηφισού, υπάρχουν εκατοντάδες εγκαταστάσεις και πολλαπλάσιες αιτήσεις για παραγωγή ενέργειας. Ο χωροταξικός σχεδιασµός ήταν απλούστατος: ιδιωτικές ΑΠΕ παντού, µε προτεραιότητα τις δηµόσιες δασικές εκτάσεις. Οι θέσεις εργασίας είναι ελάχιστες µετά το στάδιο της κατασκευής, η τεχνολογία είναι εισαγόµενη (κυρίως από Γερµανία και Κίνα).
Παράλληλα η «απελευθέρωση» της αγοράς ενέργειας προίκισε τις κοντινές στην Αττική περιοχές µε µονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Οι αγωγοί φυσικού αερίου κατασκευάζονται µε δηµόσιο χρήµα και αντί να τροφοδοτούν σπίτια και βιοµηχανίες οδηγούνται σε µεγάλες ιδιωτικές µονάδες που το χρησιµοποιούν για να παράγουν ρεύµα. Επιχείρηµα για τη διαρκή λειτουργία των µονάδων αυτών (ακόµη και όταν δεν χρειάζονται), αποτελεί η διακύµανση της ενέργειας που παράγουν οι ανανεώσιµες ανάλογα µε τον αέρα, τον ήλιο, τη ροή των ποταµών. Και επειδή σχεδιασµός δεν προηγήθηκε, µονάδες στήνονται κατά βούληση. Στη συνέχεια όλοι µαζί πωλούν στη δηµόσια επιχείρηση που υποχρεώνεται µε πολιτικές αποφάσεις να αγοράσει πανάκριβα µια υποθετική παραγωγή ενέργειας. Όταν η εκποίηση της ΔΕΗ ολοκληρωθεί, λίγοι µεγάλοι όµιλοι θα παράγουν ενέργεια µέσα από την εκµετάλλευση δηµόσιων υποδοµών, φυσικού πλούτου (ποτάµια, λιγνίτες, δάση, δηµόσιοι χώροι) και η τιµή του ρεύµατος θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Βιοµηχανία, εξορύξεις, υδατοκαλλιέργειες: η χώρα και η περιφέρεια ως φέουδο.
Ολοένα και πιο φανερά η τοπική –όπως και η εθνική- οικονοµία όχι µόνο συρρικνώνεται αλλά και συγκεντρώνεται σε λιγότερα χέρια. Ολοένα και πιο απροκάλυπτα τα επιχειρηµατικά σχέδια εξυπηρετούνται και παίρνουν θεσµικό µανδύα, τα κέρδη ιδιωτικοποιούνται, οι ζηµίες βαρύνουν την κοινωνία.
Στην περιοχή του Ασωπού, όχι µόνο δεν έχει γίνει σχέδιο επί δεκαετίες αλλά ούτε και καµιά παρέµβαση για τον έλεγχο της ρύπανσης. Τα αγροτικά προϊόντα έγιναν ανεπιθύµητα, οι συνθήκες ζωής υποβαθµίστηκαν τραγικά. Σήµερα το κλείσιµο πολλών παραγωγικών µονάδων, η παράνοµη εργασία και οι µεσαιωνικές εργασιακές σχέσεις στις υπόλοιπες βαραθρώνουν το βιοτικό επίπεδο. Κανένα πρόβληµα για τους κυβερνώντες: µια νέα ιδιωτική Βιοµηχανική περιοχή ξεφύτρωσε στη µαγευτική Βόρεια Εύβοια και αδειοδοτήθηκε κατά παράβαση όλων των χωροταξικών και αναπτυξιακών σχεδίων. Προορίζεται να φιλοξενήσει µια γιγάντια µονάδα ηλεκτροπαραγωγής και βαριές µονάδες όπως για παράδειγµα διαχείρισης αποβλήτων που αποτελεί νέο πεδίο δόξης για µεγαλοεπιχειρηµατίες.
Στη Στερεά βρίσκονται επίσης οι µεγαλύτερες µεταλλευτικές εκµεταλλεύσεις της χώρας και οι δύο µεγαλύτερες µεταλλουργικές βιοµηχανίες. Τεράστιες είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από το Αλουµίνιο και την ΛΑΡΚΟ που διαχειρίζονται εκτάσεις, εγκαταστάσεις, λιµάνια. Στο ιδιωτικό Αλουµίνιο, τα δώρα δεν έχουν τέλος: επιδοτήσεις, µονάδες ηλεκτροπαραγωγής, µεγάλες οφειλές στη ΔΕΗ και στη ΔΕΠΑ, εκµετάλλευση ενός ολόκληρου οικισµού χωρίς χαράτσια, αγωγός φυσικού αερίου. Στην υπό κρατική διαχείριση ΛΑΡΚΟ, σκάνδαλα ετών και συστηµατική απαξίωση. Μαζί µε τις άλλες εξορυκτικές επιχειρήσεις (S&Β και ΕΛΜΙΝ) όχι µόνο εκµεταλλεύονται επί δεκαετίες δωρεάν τον ορυκτό πλούτο, όχι µόνο διευκολύνονται µε δηµόσιες υποδοµές όπως διάνοιξη δρόµων, όχι µόνο καταστρέφουν τα κοιτάσµατα προκειµένου να αντλήσουν εύκολα κέρδη αλλά ταυτόχρονα δεν κάνουν αποκαταστάσεις µε αποτέλεσµα εκτεταµένες καταστροφές σε Γκιώνα, Ελικώνα, Οίτη και σε µεγάλες περιοχές στην Εύβοια. Σήµερα το µεν Αλουµίνιο εκµεταλλεύεται την κρίση για να µειώσει τις αποδοχές των εργαζοµένων παρά τα µεγάλα κέρδη, η δε ΛΑΡΚΟ εκποιείται µε αβέβαιο µέλλον για τους εργαζόµενους.
Τέλος κατά παραγγελία των µεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου, η χωροθέτηση των υδατοκαλλιεργειών έγινε στα ήσυχα και εύκολα προσβάσιµα νερά του Ευβοϊκού, παρά τη βαριά βιοµηχανική ρύπανση αλλά και την οικιστική ανάπτυξη. Η εµπειρία από τη µέχρι σήµερα λειτουργία των ιχθυοκαλλιεργειών είναι τριτοκοσµική, η εντατικοποίηση που προβλέπεται λόγω του χαµηλού κόστους που εξασφαλίζει η απουσία ελέγχων απλώς θα επιδεινώσει µια ήδη προβληµατική κατάσταση.
Η Στερεά Ελλάδα ως διάδροµος:
Ο σχεδιασµός των µεταφορικών υποδοµών αντιµετωπίζει τη Στερεά ως διάδροµο εξυπηρέτησης των διευρωπαϊκών µεταφορών και των επιχειρηµατικών οµίλων. Λιµάνι Κύµης- Χαλκίδα – ΠΑΘΕ – Λαµία (διευρωπαικός κόµβος)- Ε65- λιµάνι Ιτέας- Ναύπακτος-Ρίο. Καµιά πρόβλεψη για την ενδοχώρα: ο διαµήκης άξονας της Εύβοιας, η σύνδεση Αθήνα- Θήβα-Λιβαδειά- Δελφοί, οι συνδέσεις Ευρυτανίας, Φωκίδας, Βοιωτίας παραπέµπονται στις καλένδες. Οι κλειστοί αυτοκινητόδροµοι παραχωρούνται στους εθνικούς εργολάβους, το δευτερεύον οδικό δίκτυο επιβαρύνεται µε επιπλέον κίνηση λόγω της αποφυγής των διοδίων αλλά ούτε βελτιώνεται ούτε συντηρείται. Ο µοναδικός άλλος άξονας που χρηµατοδοτείται αφορά τη σύνδεση της ιδιωτικής Βιοµηχανικής περιοχής της ΒΙΟΧΑΛΚΟ και του λιµανιού της στη Θίσβη µε την Ελευσίνα και τα Οινόφυτα. Μάλιστα ο όµιλος προικοδοτείται και µε νέα σιδηροδροµική σύνδεση, όταν στην ευρύτερη Στερεά η µοναδική γραµµή τρένου (από εποχής Τρικούπη), είναι η Αθηνών-Θεσσαλονίκης.
Χωροταξικός σχεδιασµός, ένα σύντοµο ανέκδοτο
Σε εξέλιξη βρίσκονται οι αναθεωρήσεις των περιφερειακών χωροταξικών σχεδίων που έχουν αναλάβει:
- να εναρµονίσουν τους προγενέστερους σχεδιασµούς µε τις τρέχουσες ανάγκες όπως αποτυπώθηκαν στα τοµεακά σχέδια που εκπονήθηκαν για την εξυπηρέτηση των «επενδυτών»
- να νοµιµοποιήσουν επιλογές που ήδη έγιναν
- να κατευθύνουν στοχευµένα τις χρηµατοδοτήσεις δηµόσιων και ιδιωτικών έργων µέσω κοινοτικών κονδυλίων και αναπτυξιακών προγραµµάτων
- και να περιβάλλουν µε επιστηµονική εγκυρότητα και κοινωνική αποδοχή την νέα αντίληψη για την «ανάπτυξη» που είναι ακριβώς όπως και η παλιά αλλά µε λιγότερες προφάσεις και περιστροφές.
Και επειδή παρά το «φτιασίδωµα», υπάρχει ο κίνδυνος οι ιθαγενείς να αντιδράσουν, το ΥΠΕΚΑ αποφάσισε να απαλλάξει τις περιφερειακές αρχές από το πολιτικό κόστος, αποδεικνύοντας για µια ακόµη φορά ότι ο ρόλος που τους επεφύλαξε ο Καλλικράτης ήταν αυτός των εκτελεστικών οργάνων. Η αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδίων υλοποιείται από το Υπουργείο που έχει πρότερη εµπειρία στο κουρέλιασµα της χωροταξίας, της προστασίας του περιβάλλοντος και του κοινωνικού σχεδιασµού.
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΝΟΥΔH
Περιφερειακή σύµβουλος Στερεάς Ελλάδας