Πόσο “βιώσιμη” μπορεί να είναι η μεταλλευτική βιομηχανία;

Σκιτσάκι που δημοσιεύτηκε πριν από τρια χρονια στην Washington Post.

Γιατί ακόμα και στην προηγμένη Αμερική, τα μεταλλεία είναι πρόβλημα!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΛΛΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο 20ος ΑΙΩΝΑΣ ΜΕ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, οι νέες οικονομίες του 20ου αιώνα δομήθηκαν έτσι ώστε να εξορύσσουν, να επεξεργάζονται, να καταναλώνουν και να πετάνε τεράστιες ποσότητες υλικών. Μια τεράστια γκάμα εντελώς νέων προϊόντων δημιουργήθηκε, για τα οποία η Διαφήμιση φρόντισε να δημιουργήσει «ανάγκες» που δεν υπήρχαν πριν. Η Κατανάλωση αναγορεύτηκε στον απόλυτο δείκτη ανάπτυξης και οικονομικής ευημερίας, και τα αποτελέσματα όλων αυτών είναι οι δραματικές καταστάσεις που ζούμε σήμερα.

Οι τεράστιες απαιτούμενες ποσότητες υλικών προέρχονταν αποκλειστικά από πρωτογενείς πηγές – μεταλλεία, πετρέλαιο, δάση – με αντίστοιχη παραγωγή γιγαντιαίων ποσοτήτων αποβλήτων. Ο όγκος των αποβλήτων παρέμενε αόρατος (“out of sight, out of mind”) από τους ανθρώπους όσο η κλίμακα των εκμεταλλεύσεων ήταν μικρή και θεωρούνταν ακόμα ότι η Γη έχει απεριόριστες δυνατότητες να παράγει υλικά και να «καταπίνει» απόβλητα. Η έννοιες της προστασίας του περιβάλλοντος, της μείωσης της χρήσης υλικών, της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης, που πρωτοεμφανίστηκαν κατά το  ’60-’70 σαν ριζοσπαστικές ιδέες, είναι πλέον αποδεκτό από όλους ότι είναι ο μοναδικός τρόπος να επιβιώσει ο πλανήτης μας.

Για να μην επεκταθούμε περισσότερο σε αυτά που δεν είναι το αντικείμενό μας, συστήνουμε σαν εξαιρετικό ανάγνωσμα το «Mind Over Matter: Recasting the Role of Materials in Our Lives», Worldwatch Institute, Δεκέμβριος 1998 – για να μιλήσουμε για τα μεταλλεία που είναι το αντικείμενό μας.

“ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ” ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ Η ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ;

Πόσο «βιώσιμη» μπορει να είναι μια βιομηχανία όπως η μεταλλευτική που εκμεταλλεύεται μη ανανεώσιμους και περιορισμένους σε ποσότητα φυσικούς πόρους; Η «βιώσιμη εξόρυξη» είναι προφανώς ένα οξύμωρο σχήμα, επειδή όμως ο όρος χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από τις μεταλλευτικές εταιρείες, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε τι μπορεί να σημαίνει.

Διάγραμμα συσχετισμού της ποσότητας του χρήσιμου μεταλλεύματος με τα παραγόμενα απόβλητα. To ποσοστό του μεταλλεύματος που μετατρέπεται σε απόβλητο είναι 99% για το χαλκό, 99,99% για το χρυσό και 97,5% για το νικέλιο (στοιχεία από το Worldwatch Institute, 1995).

Aν συνυπολογίσουμε και τα “στείρα” του μεταλλείου, ο χαλκός σήμερα παράγει περίπου 250 τόνους στερεών αποβλήτων ανά τόνο.

Ας ρίξουμε πάλι μια ματιά στον κόσμο. Το έτος 1900 δεν ήταν δυνατή η εξόρυξη χαλκού από μετάλλευμα περιεκτικότητας κάτω του 3%. Καθώς τα πλούσια  κοιτάσματα εξαντλούνταν, οι νέες τεχνολογίες εξόρυξης και επεξεργασίας έκαναν δυνατή την εκμετάλλευση κοιτασμάτων με λιγότερο από 0,5%. Παρόμοιες εξελίξεις σημειώθηκαν στις εξορυκτικές βιομηχανίες όλων των μετάλλων, με αποτέλεσμα να διαταράσσονται όλο και μεγαλύτερες περιοχές και να αυξάνεται εκθετικά ο όγκος των αποβλήτων για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας του μετάλλου.

Με αυξανόμενο ρυθμό, ο σύγχρονος «πολιτισμός» μετατρέπει τη γη σε απόβλητο. Εξορύσσουμε ορυκτούς πόρους ταχύτερα από ποτέ, με σχέδια για συνεχή αύξηση της παραγωγής. Η σημερινή έκρηξη στην εξόρυξη μετάλλων παγκοσμίως είναι η μεγαλύτερη που έχει δει ποτέ ο πλανήτης. Όμως σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες «εκρήξεις», η σημερινή ισχυρίζεται ότι είναι «βιώσιμη»!

Για το σύνολο της μεταλλευτικής βιομηχανίας παγκοσμίως, αυτό που εμείς γνωρίζουμε και αντιλαμβανόμαστε ως «βιώσιμη ανάπτυξη», «ανάπτυξη η οποία προσβλέπει στην ικανοποίηση των αναγκών της παρούσας γενεάς, χωρίς να διακυβεύεται η ικανοποίηση των αναγκών των μελλουσών γενεών» είναι μια ενοχλητική έννοια που συνήθως απορρίπτεται ως “φιλολογική” ή “μη ρεαλιστική”. Όταν οι μεταλλευτικές εταιρείες μιλάνε για «βιωσιμότητα», αναφέρονται στη βιωσιμότητα της δικής τους επιχείρησης, στα οικονομικά τους μεγέθη και στη δυνατότητά τους να παρέχουν μέταλλα στην αγορά και κέρδη στους μετόχους τους.

Δεν υπάρχει στρατηγική αποτίμηση από κρατικούς και διεθνείς φορείς για την πραγματική βιωσιμότητα των ορυκτών πόρων, ούτε κανένας σχεδιασμός ώστε να εξασφαλιστούν αποθέματα για το μέλλον. Τα πάντα αφήνονται να «ρυθμιστούν» από τους νόμους της αγοράς και από τις ορέξεις των μεταλλευτικών πολυεθνικών, η στρατηγική των οποίων είναι πάγια: εξόρυξη με όσο το δυνατόν ταχύτερους ρυθμούς, ώστε να μεγιστοποιηθούν τα κέρδη, με παράλληλες έρευνες για τον εντοπισμό άλλων κοιτασμάτων. Η στρατηγική αυτή έχει αποδειχθεί πετυχημένη στο παρελθόν, όταν οι ορυκτές πρώτες ύλες φαινόταν ακόμα ανεξάντλητες, σήμερα όμως είναι ολοφάνερα μη βιώσιμη καθώς τα αποθέματα εξαντλούνται ραγδαία.

Ένα μικρό παράδειγμα από τη δική μας πραγματικότητα: σύμφωνα με τα προγράμματα της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ μέσα στα επόμενα 15-20 χρόνια θα έχει αφαιρεθεί από τα σπλάχνα της Χαλκιδικής το σύνολο του ορυκτού της πλούτου. Με ποια διεστραμμένη ερμηνεία της «βιωσιμότητας» μπορεί να είναι σύμφωνο αυτό και ποιόν μπορεί να ωφελεί εκτός από τα κέρδη της εταιρείας;

Οταν ο πλανητης επιδοτει την καταστροφη του

Οι σημερινοί φρενήρεις ρυθμοί εξορύξεων, τα θηριώδη μεταλλεία που παράγουν 250 και 300.000 τόνους μεταλλεύματος τη μέρα, δεν υπάρχουν παρά για να υπηρετούν τα οικονομικά μεγέθη των εταιρειών.  Είναι κερδοφόρα, επεκτείνονται και πολλαπλασιάζονται χάρη σε ένα σύστημα κινήτρων, με τη μορφή άμεσων και έμμεσων επιδοτήσεων από τις κρατικές κυβερνήσεις προς την εξορυκτική βιομηχανία. Στη διάρκεια όλου του 20ου αιώνα και μέχρι σήμερα, αυτά τα οικονομικά κίνητρα έδωσαν την πιο ισχυρή ώθηση στην παραγωγή πρωτογενών ορυκτών πόρων, ώστε να ικανοποιηθούν οι τεχνητά διογκωμένες ανάγκες μιας κοινωνίας εθισμένης στην κατανάλωση.

Αυτά τα κίνητρα περιλαμβάνουν συνήθως την παραχώρηση εκτάσεων χωρίς πληρωμή δικαιωμάτων στο κράτος, προτεραιότητα στη χρήση γης, υπαγωγή σε ειδικό καθεστώς επιδοτήσεων, φορολογικές απαλλαγές, φτηνή ενέργεια και απεριόριστο νερό. Τέτοιους νόμους, που κάνουν τη χώρα “φιλική” στις μεταλλευτικές επενδύσεις, διαθέτουν σχεδόν όλα τα κρατη της υφηλίου: από τον αμερικανικό νόμο περί μεταλλείων του 1872 (τον λεγόμενο “τελευταίο αμερικανικό δεινόσαυρο”), στους αντίστοιχους νόμους της Ινδονησίας και της Γκάνας, και στον δικό μας Μεταλλευτικό Κώδικα του 1973, οι διαφορές είναι ελάχιστες.

Όμως σε πολλές περιπτώσεις, η μεγαλύτερη «κρυμμένη» επιδότηση προς τη μεταλλευτική βιομηχανία είναι ότι επιτρέπεται στις εταιρείες να «εξωτερικεύσουν» το τεράστιο κόστος της αποκατάστασης των κατεστραμμένων από την εκμετάλλευση περιοχών, που αντί να το αναλάβουν οι ίδιες όπως θα έπρεπε το αφήνουν σαν κληρονομιά στις χώρες που τις φιλοξενούσαν. Η Ελλάδα δεν είναι ξένη με αυτή την πρακτική: δύο εταιρείες, η Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. και η TVX αποχώρησαν «νύχτα» από τα μεταλλεία της Β. Χαλκιδικής, αφήνοντας μας μια δυσβάσταχτη περιβαλλοντική «κληρονομιά» και παίρνοντας νομοθετικά κατοχυρωμένη αμνηστία για όλες τις εγκληματικές τους πράξεις.

Όλα τα ανωτέρω είναι που κάνουν τα μέταλλα να φαίνονται φτηνά. Είναι αυτά που κάνουν την αγορά ενός καινούριου ψυγείου να κοστίζει λιγότερο από την επισκευή του παλιού. Είναι αυτά που μας κάνουν να πετάμε στα σκουπίδια του μεταλλικό κουτάκι της μπύρας και να αγοράζουμε καινούριο αυτοκίνητο επειδή απλά μας αρέσει το καινούριο μοντέλο (και παίρνουμε δάνειο για να το αποκτήσουμε).