Το Συμβούλιο της Επικρατείας αποτελεί τη μόνη εξουσία που μπορεί να αποκαταστήσει, έστω και εκ των υστέρων τη νομιμότητα, και τη μόνη διέξοδο για τον πολίτη που ζητά προστασία από την αυθαιρεσία ή την ολιγωρία της Διοίκησης.
Στον ακυρωτικό έλεγχο του ΣτΕ δεν υπόκεινται οι νομοθετικές πράξεις, αλλά μόνο οι διοικητικές πράξεις, όπως άδειες και εγκρίσεις. Το Δικαστήριο εξετάζει όχι μόνον αν οι συγκεκριμένες πράξεις είναι σύννομες, αλλά κυρίως αν κατά την έκδοσή τους έχει τηρηθεί η αρχή της προφύλαξης και η συνταγματική επιταγή της αειφόρου ανάπτυξης.
Για το ρόλο του Συμβουλίου Επικρατείας και για τις προτεραιότητες του γράφει ο Μιχαήλ Δεκλερής, επίτιμος Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, Ιδρυτής του Πέμπτου (περιβαλλοντικού) Τμήματος:
“Όταν υπάρχει συνταγματική διάταξη για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά οι νομοθέτες είναι αδιάφοροι ή απρόθυμοι να ενεργήσουν η ευθύνη της εφαρμογής των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης μεταβιβάζεται στα δικαστήρια και ειδικά στο Συμβούλιο Επικρατείας. Η πρόθεση της συνταγματικής διάταξης είναι ακριβώς να εξαιρέσει την πραγματοποίηση της βιώσιμης ανάπτυξης από την τρέχουσα πολιτική βούληση, η οποία υπόκειται σε διακυμάνσεις και βραχυπρόθεσμα συμφέροντα. Το Δικαστήριο παρέχει περιβαλλοντική προστασία βασιζόμενο απ’ευθείας στο άρθρο 24 του Συντάγματος – ερμηνευόμενο “υπό το φως” της Διακήρυξης του Ρίο και της Agenda 21 – και χωρίς προσφυγή στη νομοθεσία.
…Εαν το Κράτος είχε εφαρμόσει τις επιταγές του Συντάγματος, ο ρόλος των δικαστηρίων θα ήταν οπωσδήποτε περιορισμένος. Όμως η Διοίκηση είναι υποδουλωμένη σε ένα παντοδύναμο και διαρκές σύστημα κομματικής κηδεμονίας που απεχθάνεται την τάξη διότι τρέφεται και ενδυναμώνεται από την αταξία“.(Μιχ. Δεκλερής, “O Νόμος της Βιώσιμης Ανάπτυξης: Βασικές Αρχές”, 2000 – Έκδοση στα αγγλικά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με πρόλογο του Jacques Santer).
Κατά τα τελευταία χρόνια, το ΣτΕ και ειδικά το Ε’ τμήμα έχει παράγει σημαντικότατη νομολογία για την προστασία του περιβάλλοντος που το καθιστούν πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα στην Ευρώπη.