Flash smelting (αλα Χαλκιδική), θαλιδομίδη και DDT

Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου  καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ.

Για όσους δεν έχουν καταλάβει τι μπορεί να σηματοδοτούν πρωτοπόρες εφαρμογές που χαρακτηρίζονται ως state of the art, δηλαδή ως “βέλτιστες πρακτικές ή τεχνικές” που εγγυώνται τα δραστικότερα και ασφαλέστερα αποτελέσματα για την επίτευξη του σκοπού που υποτίθεται οτι εξυπηρετούν -ή για τον οποίο λανσάρονται στην αγορά- δύο παραδείγματα από το παρελθόν είναι πολύ διδακτικά: η χρήση της θαλιδομίδης ως αγχολυτικού και η χρήση του DDT ως εντομοκτόνου και παρασιτοκτόνου. Και τα δύο θεωρήθηκαν θαυματουργά και απόλυτα ασφαλή οι δε εταιρείες που τα λανσάρησαν θησαύρισαν από τις πωλήσεις τους. Σήμερα ξέρουμε από τα αποτελέσματα της χρήσης τους πως και τα δύο υπήρξαν απόλυτα καταστροφικά.

https://helix.northwestern.edu/article/thalidomide-tragedy-lessons-drug-safety-and-regulation

http://www.panna.org/issues/persistent-poisons/the-ddt-story

Το μόνο θετικό, αν μπορεί έτσι να χαρακτηριστεί, που άφησε πίσω της η πικρή εμπειρία από την ολέθρια χρήση των δύο αυτών και κάποιων άλλων -state of the art στον καιρό τους- προϊόντων ήταν η συνειδητοποίηση του πόσο σημαντικό είναι να έχουν προηγηθεί επισταμένες και μακροχρόνιες έρευνες που να εγγυώνται την απόλυτη ασφάλεια κάποιου προϊόντος ή κάποιας τεχνικής, πριν αυτό ή αυτή αδειοδοτηθεί για ελεύθερη κυκλοφορία και χρήση. Στην φαρμακοβιομηχανία π.χ. κάτι τέτοιο εξασφαλίζεται -και αυτό όχι απόλυτα- με την αυστηρή απαίτηση να έχουν προηγηθεί επιτυχημένα εργαστηριακά και κλινικά πειράματα πριν την αδειοδότηση και κυκλοφορία ενός οποιουδήποτε νέου φαρμακευτικού σκευάσματος. Ανάλογα αυστηρά κριτήρια έχουν θεσπιστεί στις προηγμένες χώρες και για όλα τα προϊόντα και τεχνικές που απευθύνονται και μπορούν άμεσα ή έμεσα να επηρεάσουν το γενικό πληθυσμό, ανάμεσά τους και για τις μεταλλουργικές τεχνικές.

Η πυρομεταλλουργική μέθοδος flash smelting είναι η πιο συνηθισμένη παγκοσμίως σε ότι αφορά τη μεταλλουργία του χαλκού. Και η μέθοδος αυτή προτάθηκε από την Ελληνικός Χρυσός ως αυτή που θα χρησιμοποιηθεί (υποτίθεται) στο προβλεπόμενο να λειτουργήσει εργοστάσιο μεταλλουργίας του Μαντέμ Λάκκου στο Στρατώνι. Προτάθηκε δε όχι μόνο ως η τεχνικά αρτιότερη και ασφαλέστερη (state of the art) μέθοδος, αλλά και εκείνη που εγγυάται (υποτίθεται) την εγχώρια παραγωγή καθαρών πολύτιμων μετάλλων, χρυσού και αργύρου, καθιστώντας έτσι (υποτίθεται) την όλη δραστηριότητα της εταιρείας στην ανατολική Χαλκιδική συμφέρουσα από οικονομική άποψη σε σημαντικό βαθμό και για το ελληνικό Δημόσιο. Και αυτό το τελευταίο ήταν το κύριο επιχείρημα ωστε να υπερκερασθούν σε διοικητικό και δικαστικό επίπεδο -με επίκληση και της δύσκολης σημερινής οικονομικής κατάστασης- πολλές από τις αντιρρήσεις στη δραστηριότητα αυτή που αφορούσαν κάποιες άλλες σημαντικότατες αρνητικές περιβαλλοντικές και κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της.

Αλλά η εφαρμογή της μεθόδου flash smelting στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν θα είναι -αν ποτέ υλοποιηθεί- αυτή για την οποία η μέθοδος σχεδιάστηκε και χρησιμοποιείται παγκοσμίως. Δεν θα αφορά μεταλλουργία χαλκού, δηλαδή θερμική διάσπαση θειούχων ενώσεων χαλκού-σιδήρου (χαλκοπυρίτη), αλλά μεταλλουργία μικτών πυριτών, κυρίως αρσενοπυριτών της Ολυμπιάδας, δηλαδή θερμική διάσπαση θειούχων ενώσεων αρσενικού-σιδήρου, στους οποίους ως προσθήκη, με συμμετοχή περίπου 20%, θα έχουν προστεθεί και θειούχες ενώσεις χαλκού-σιδήρου (χαλκοπυρίτης) από τις Σκουριές. Ακόμα και αυτοί που δεν είναι καθόλου εξοικιωμένοι με τους παραπάνω ορυκτολογικούς όρους καταλαβαίνουν εν τούτοις πως η προτεινόμενη χρήση της μεθόδου flash smelting είναι μια για πρώτη φορά εφαρμογή όσον αφορά το συγκεκριμένο μικτό υλικό τροφοδοσίας της. Το οποίο επί πλέον είναι και επιβαρυμένο με σημαντικές ποσότητες του περιβαλλοντικά επικίνδυνου, εξαιρετικά τοξικού αρσενικού. Η Ελληνικός Χρυσός διατείνεται οτι κατέχει δική της μέθοδο για απόλυτη δέσμευση και εξουδετέρωση του επικίνδυνου αρσενικού. Η μέθοδος αυτή, όπως την περιγράφει στη ΜΠΕ, έχει εν τούτοις σφοδρά αμφισβητηθεί ως προς την αξιοπιστία της και εν πάση περιπτώσει δεν έχει πουθενά στον κόσμο δοκιμαστεί. Όλα τα παραπάνω είναι γνωστά εξάλλου και έχουν αναφερθεί και αναληθεί περισσότερες από μία φορές σε αυτό το blog.

Όπως λοιπόν υπάρχει η απόλυτα λογική απαίτηση να προηγούνται επισταμένες εργαστηριακές και κλινικές έρευνες για κάθε προτεινόμενο φαρμακευτικό σκεύασμα πριν αυτό αδειοδοτηθεί και τεθεί σε κυκλοφορία, το ίδιο και στην περίπτωση της αλα Χαλκιδική παραλλαγής της μεθόδου flash smelting απαιτούνται όλα τα εχέγγυα απόλυτα ασφαλούς εφαρμογής της. Αυτά είχαν καθοριστεί από την αρμόδια υπηρεσία του τότε ΥΠΕΚΑ και ήταν η σε ημιβιομηχανική κλίμακα δοκιμασία της μεθόδου με τα συγκεκριμένα μίγματα μεταλλευμάτων. Και είχε δοθεί στην εταιρεία χρονικό περιθώριο τριών ετών για να οργανώσει και εφαρμόσει τη δοκιμασία αυτή στο χώρο δραστηριότητάς της, περιθώριο που έληξε τον περασμένο Φεβρουάριο, χωρίς από όσο γνωρίζω η εταιρεία να έχει κάνει τις απαιτούμενες δοκιμές στην ανάλογη κλίμακα και να έχει παρουσιάσει τα αποτελέσματά της.

Έμφανίζεται λοιπόν η εταιρεία έτοιμη να εφαρμόσει σε πλήρη κλίμακα την “state of the art” αλα Χαλκιδική παραλλαγή της μεθόδου flash smelting χωρίς να έχει συμπληρώσει προηγουμένως τις εντελώς απαραίτητες “κλινικές δοκιμές” της. Τίποτα λοιπόν δεν εγγυάται με τα μέχρι τώρα δεδομένα οτι αν αυτό της επιτραπεί δεν θα έχουμε ως κατάληξη μια τραγωδία ανάλογη με εκείνες που είχαμε από τη χρήση της θαλιδομίδης ή του DDT. Η επίκληση από μέρους της εταιρείας της δικαιολογίας οτι η μεταλλουργία στο Μαντέμ Λάκκο είναι κάτι που θα υλοποιηθεί στο μέλλον καθόλου δεν δικαιολογεί την παράλειψή της να εκτελέσει τις απαιτούμενες “κλινικές δοκιμές” μέσα στο χρόνο που είχε υποχρέωση να το κάνει. Και αυτό ήταν συμβατικός όρος της όλης αδειοδότησης. Ούτε εξάλλου ζήτησε ποτέ της, από όσο γνωρίζω, μια εύλογη επέκταση του χρόνου της τριετίας που της είχε τεθεί για συμπλήρωση των δοκιμών αυτών. Αντίθετα, από όσο επίσης γνωρίζω, δημοσιοποιούσε πως κατέχει πιστοποιητικό συμπλήρωσης των δοκιμών αυτών που ποτέ όμως δεν παρουσίασε, επειδή θεωρούσε πως δεν ήταν υποχρεωμένη να το κάνει και πως αν το έκανε εκείνη θα καθόριζε το χρόνο προς τούτο. Υποθέτω πως αυτός ο χρόνος έχει ήδη παρέλθει.