Αναφορα του Mineral Policy Center – Απο την Ολυμπιαδα, Ελλαδα
Robert Moran, PH.D.
Πρόλογος
Ο Dr. Robert Moran, είναι σύμβουλος γεωχημείας και υδρογεωλογίας, με πάνω από 29 χρόνια εμπειρίας στο μεταλλευτικό τομέα. Ο Dr. Moran βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, κατόπιν προσκλήσεως των κατοίκων της Ολυμπιάδας, για να παράσχει τεχνική και επιστημονική στήριξη.
Το Mineral Policy Center (MPC) είναι μια μη-κερδοσκοπική οργάνωση έρευνας και παροχής στήριξης, αφιερωμένη στην προστασία κοινοτήτων και περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις της εξόρυξης.
Το MPC δημοσίευσε αυτή την εργασία για να κάνει γνωστές τις παρατηρήσεις του Dr. Moran σχετικά με την κατάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ολυμπιάδα, στην Ελλάδα. Οι ηγέτες των κοινοτήτων στην Ολυμπιάδα αγωνίζονται να προστατεύσουν το περιβάλλον και τον τρόπο ζωής τους από τις επιπτώσεις ενός προτεινόμενου μεταλλείου χρυσού, βιομηχανικής κλίμακας, το οποίο θα χρησιμοποιούσε κυάνιο για την επεξεργασία του μεταλλεύματος.
Οι γενικές πληροφορίες παρασχέθηκαν από το MPC. Οι απόψεις που εκφράζονται στο κύριο σώμα της αναφοράς είναι αυτές του συγγραφέα.
Γενικές Πληροφορίες
Την περασμένη εβδομάδα ένα Ελληνικό δικαστήριο, το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποφάσισε κατά ενός μεταλλείου χρυσού που προγραμματιζόταν από την Kαναδική TVX Gold Inc., λόγω των περιβαλλοντικών κινδύνων του μεταλλείου. Η μεταλλευτική εταιρεία πρότεινε τη χρήση κυανίου για την επεξεργασία του χαμηλής περιεκτικότητας μεταλλεύματος. Σύμφωνα με αναφορές του τύπου, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο της χώρας έκρινε κατά πλειοψηφία 20-7 ότι οι κίνδυνοι από την επεξεργασία του χρυσού με κυάνιο είναι πολύ σοβαρότεροι από τα πιθανά οικονομικά οφέλη. Η απόφαση του δικαστηρίου δεν έχει ακόμα δημοσιευθεί, αλλά οι παρατηρητές αναμένουν ότι θα επισημοποιηθεί στο άμεσο μέλλον.
Για αρκετά χρόνια, οι ηγέτες των κοινοτήτων κοντά στο προτεινόμενο μεταλλείο, 40 μίλια ανατολικά της Θεσσαλονίκης, στην Ελλάδα, αντιστάθηκαν στην ανάπτυξη του χρυσωρυχείου. Ανησυχούν ότι οι διαρροές κυανίου και η μόλυνση από τα βαριά μέταλλα, όπως το αρσενικό, θα μπορούσε να επηρρεάσει τα αποθέματα νερού και τη γεωργία. Οι πολίτες οργάνωσαν αποκλεισμό του χώρου του μεταλλείου που διήρκεσε μήνες. Υποστήριξαν ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας ότι το κυάνιο που χρησιμοποιείται στην επεξεργασία του χρυσού και το αρσενικό που δημιουργείται σαν υποπροϊόν θα έθεταν σε κίνδυνο το περιβάλλον.
Χθές, η Wall Street Journal ανέφερε ότι, αντιδρώντας στην απόφαση του δικαστηρίου, εργάτες της θυγατρικής της TVX Gold Inc. στην Ελλάδα απέκλεισαν ένα δρόμο που οδηγούσε στην πόλη της Ιερισσού. Σύμφωνα με την αναφορά, οι υποστηρικτές του έργου απείλησαν να «τσακίσουν» τους αντιτιθέμενους στο έργο. Σε ανακοίνωσή τους δήλωσαν : «Είμαστε αποφασισμένοι να τσακίσουμε… όποιον τολμήσει, από δω και εμπρός, να σταθεί εμπόδιο στην πραγματοποίηση της επένδυσης».
Μεταλλεία χρυσού που χρησιμοποιούν τη μέθοδο της κυάνωσης ευθύνονται για σημαντικό αριθμό καταστροφικών για το περιβάλλον διαρροών τα τελευταία χρόνια, όπως στο Kολοράντο (Η.Π.Α.), το Kιργιστάν, τη Γουϊάνα και τη Ρουμανία. Η διαρροή στη Ρουμανία κατέστρεψε τον ποταμό Δούναβη στην Ευρώπη σε μήκος 250 μιλίων. Η δημόσια κατακραυγή για τις επιπτώσεις της μεθόδου του κυανίου στα μεταλλεία χρυσού έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη πίεση από την πλευρά των πολιτών για απαγόρευση της τεχνικής. Στη Μοντάνα των Ηνωμένων Πολιτειών, η μέθοδος έχει απαγορευθεί για όλα τα νέα μεταλλεία και τις επεκτάσεις των μεταλλείων. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, στον απόηχο της διαρροής στη Ρουμανία, η νομοθετική εξουσία πέρασε μια παρόμοια απαγόρευση του κυανίου.
Σε μια πρόσφατη εργασία που δημοσιεύθηκε από το Mineral Policy Center («Περισσότερες Αβεβαιότητες του Kυανίου, Μαθήματα από τη Διαρροή της Baia Mare, Ρουμανία – Ποιότητα του Νερού και Πολιτική», MPC Issue Paper #3), o Dr. Robert Moran περιέγραψε τους κινδύνους που σχετίζονται με τη μέθοδο του κυανίου και κατέγραψε πολλές από τις επιστημονικές και τεχνικές αβεβαιότητες.
Σε εκείνη την εργασία ο Dr. Moran, που εργάστηκε απευθείας με τους ηγέτες των κοινοτήτων στην Ελλάδα και βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη χώρα, εξέφρασε προβληματισμούς σχετικά με την απουσία επαρκούς πληροφόρησης, ελέγχου, και παρακολούθησης των μεταλλείων που χρησιμοποιούν κυάνιο. Αναφερόμενος στις μορφές του κυανίου και των ενώσεών του στο νερό τόνισε : «πολλές πλευρές της γεωχημικής συμπεριφοράς και της τοξικότητας αυτών των σύνθετων μιγμάτων δεν είναι επαρκώς γνωστές».
Kατά την άποψη του MPC, όλο και περισσότερες κοινότητες θα απορρίπτουν μεταλλεία που χρησιμοποιούν τη μέθοδο απόληψης με κυάνιο. Οι κοινότητες θα τα απορρίπτουν για τον ίδιο λόγο που το έκανε και το Ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας, για τους ίδιους λόγους που το έκαναν και οι πολίτες της Μοντάνα : τα μεταλλεία που χρησιμοποιούν την κυάνωση είναι υπερβολικά επικίνδυνα για τους υδάτινους πόρους, τα ψάρια και τις ζωές εκείνων που ζούν και εργάζονται κοντά σε αυτά τα μεταλλεία. Αυτό δεν παύει να ισχύει είτε το μεταλλείο βρίσκεται στη Μοντάνα, την Ελλάδα ή το Kιργιστάν.
Η έκδοση του MPC «Περισσότερες Αβεβαιότητες του Kυανίου, Μαθήματα από τη Διαρροή της Baia Mare, Ρουμανία – Ποιότητα του Νερού και Πολιτική», MPC Issue Paper #3 , διατίθεται από το www.mineralpolicy.org .
Παρατηρησεις από την Ολυμπιαδα, Ελλαδα
Την περασμένη εβδομάδα το Ανώτατο Δικαστήριο της Ελλάδας αποφάσισε υπέρ των πολιτών που αντιτίθενται στη λειτουργία ενός προγραμματιζόμενου χρυσωρυχείου και μύλου στην πόλη της Ολυμπιάδας στη Βόρεια Ελλάδα. Οι πολίτες υποστήριξαν ότι το έργο θα προκαλούσε μόνιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον, λόγω της παραγωγής τοξικών αποβλήτων, και ότι οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις δεν έλαβαν ποτέ τις απαραίτητες άδειες.
Το μεταλλείο της Ολυμπιάδας ανήκει στην TVX Hellas SA, θυγατρική της Kαναδικής μεταλλευτικής εταιρείας TVX Gold Inc.
Αυτή η απόφαση αποτέλεσε καίριο πλήγμα σε αυτό που θα ήταν η μεγαλύτερη ξένη ιδιωτική επένδυση στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια. Αρκετές Ελληνικές επιχειρηματικές πηγές περιέγραψαν αυτήν την απόφαση σαν μια οικονομική καταστροφή, λέγοντας ότι θα απομακρύνει τους διεθνείς επενδυτές και ότι η Ελλάδα θα παραμείνει σε οικονομική στασιμότητα. Αυτή η κατάσταση ωστόσο, μπορεί επίσης να θεωρηθεί σαν μια προοδευτική κίνηση από τα Ελληνικά δικαστήρια, μια κίνηση που έχει σκοπό να ενθαρρύνει τομείς της οικονομίας να εκσυγχρονιστούν. Προφανώς, τα Ελληνικά δικαστήρια συνειδητοποίησαν ότι, όπου οι οικονομίες στηρίζονται κατά κύριο λόγο στα μεταλλεία, έχουν τα χαρακτηριστικά αναπτυσσόμενων χωρών – ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κατάσταση με τα μεταλλεία της TVX είναι επίσης μια μικρογραφία πολλών πλευρών της «παγκοσμιοποίησης» και των επιπτώσεων της στο περιβαλλον – αυτών που οι πολιτικοί και οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα προτιμούν να αποφεύγουν να συζητήσουν ανοιχτά.
Για τους παρατηρητές από τη Βόρεια Αμερική ίσως χρειάζεται η υπενθύμιση ότι η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος του οικονομικού σκέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Ιανουάριο του 2001. Επίσης, μια ματιά στο χάρτη αποκαλύπτει ότι η Ελλάδα χωρίζεται πλήρως από τα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. από τα Βόρεια Βαλκάνια. Έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλή εισόδημα και το χαμηλότερο εργατικό κόστος από όλες τις χώρες της Ε.Ε. Στο παρελθόν, μεγάλο μέρος του κόστους λειτουργίας ενός μεταλλείου επιδοτούνταν από την Πολιτεία, ωστόσο κανένας φόρος δεν πληρωνόταν, ούτε πληρώνεται, προς την Τοπική η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση.
Τα υπόγεια και επιφανειακά νερά σε τμήματα της περιοχής της Ολυμπιάδας έχουν ήδη μολυνθεί από τις παλαιές μεταλλευτικές δραστηριότητες – κάποιες από τις οποίες ξεκίνησαν πριν από 2500 χρόνια. Τα τέλματα από το γειτονικό μεταλλείο του Στρατωνίου, που τώρα διευθύνεται επίσης από την TVX, απορρίπτονταν απευθείας στη θάλασσα. Το ψάρεμα κοντά στο Στρατώνι είναι απαγορευμένο σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου από την ακτή. Οι υπάρχοντες χώροι απόθεσης αποβλήτων, και στα δύο μεταλλεία της TVX, δεν έχουν επίστρωση στον πυθμένα. Τα μεταλλεύματα της περιοχής περιέχουν πολύ υψηλές συγκεντρώσεις θειούχων, συχνά με τη μορφή αρσενικούχου πυρίτη, πράγμα που σημαίνει ότι οι κίνδυνοι όξινης απορροής είναι πραγματικοί.
Παρ’όλα αυτά, ελάχιστα στοιχεία για την ποιότητα του νερού είναι διαθέσιμα. Υπάρχει περιβαλλοντικό πρόβλημα; Αν οι πολίτες επιθυμούν να απαντήσουν αυτή την ερώτηση, πρέπει να πληρώσουν οι ίδιοι για τη συλλογή και την ανάλυση δειγμάτων. Όπως είναι σύνηθες σε περιπτώσεις μεταλλείων, οι διαμαρτυρίες για θέματα περιβάλλοντος και νομιμότητας στην Ολυμπιάδα προωθήθηκαν μέσω των προσπαθειών ιδιωτών πολιτών, χωρίς καμμία βοήθεια από τους υπεύθυνους της Kυβέρνησης.
Το γλυκό νερό σπανίζει στις περισσότερες παράκτιες περιοχές και η εξόρυξη θα διεκδικήσει και θα επιβαρύνει την ποιότητα αυτού του ήδη σπάνιου αγαθού. Έτσι, πολλοί από τους κατοίκους αυτής της πλούσιας αγροτικά περιοχής, θέλουν να σπάσουν τον κύκλο της μόλυνσης και της οικονομικής εξάρτησης από τα μεταλλεία. Οι μελλοντικές συγκρούσεις για τους φυσικούς πόρους είναι πιθανότερο να έχουν στο επίκεντρο την επάρκεια του νερού παρά την ανάγκη για εξόρυξη.
Όμως η Kυβέρνηση και η TVX επέλεξαν να κρατήσουν το κοινό στο σκοτάδι σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις του μεταλλείου στην επάρκεια και την ποιότητα του νερού. Οι πολίτες που αντιδρούν στις μεταλλευτικές δραστηριότητες στην Ολυμπιάδα ισχυρίζονται ότι ελάχιστες μελέτες με κάποια ουσία ή με αξιόπιστα στοιχεία έχουν δημοσιοποιηθεί. Δεν μου παρουσιάστηκε καμμία μελέτη που θα ήταν χρήσιμη στην εκτίμηση της ποιότητας του νερού ή της χημικής σύστασης των τελμάτων, για παράδειγμα. Τέτοιες μελέτες πιθανόν να έχουν εκπονηθεί, αλλά δεν έχουν γίνει διαθέσιμες στο κοινό. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθεί στην πραγματικότητα η υπάρχουσα κατάσταση. Είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο επιτρέπεται η λειτουργία μιας μεταλλευτικής επιχείρησης στην πατρίδα της TVX, τον Kαναδά, ή στις άλλες χώρες της Ε.Ε;
Μήνες πριν από την πρόσφατη δικαστική απόφαση, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων έκρινε ότι θα έπρεπε να επιβληθεί στην TVX πρόστιμο 12 δις δραχμών, ή περίπου $31,6 εκατομμύρια, διότι δεν είχε κατασκευαστικές άδειες για τις λίμνες τελμάτων στην Ολυμπιάδα και στο ενεργό μεταλλείο του Στρατωνίου. Ωστόσο, αυτά τα πρόστιμα δεν έχουν ακόμα επιβληθεί. Γιατί; Για αυτό το εξαιρετικά λεπτό περιβαλλοντικό έργο, το βάρος της επιβολής του νόμου πέφτει στο τοπικό Γραφείο Πολεοδομίας στην Αρναία, μια ορεινή πόλη 3000-5000 κατοίκων, περίπου 75 χλμ. νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης.
Φανταστείτε τη θέση αυτού του τοπικού Γραφείου Πολεοδομίας. Έχει ένα τεχνικό προσωπικό τεσσάρων ατόμων, που είναι υπεύθυνο για την έκδοση οικοδομικών αδειών, κυρίως για σπίτια και άλλα κτίρια. Οι περισσότεροι έχουν σπουδάσει αρχιτέκτονες. Εδώ απαιτείται από αυτούς να εγκρίνουν άδειες για χώρους απόθεσης τελμάτων. Ας σημειωθεί ότι συνήθως δεν διενεργούν ανεξάρτητες επιθεωρήσεις καμμίας κατασκευής. Κανείς από το προσωπικό δεν έχει ειδική εκπαίδευση σε μεταλλευτικά θέματα και σίγουρα ούτε στην κατασκευή μεταλλευτικών εγκαταστάσεων ή σε θέματα χημείας των μεταλλείων. Γνωρίζουν ότι αυτά τα απόβλητα περιέχουν μέταλλα, αλλά δεν έχουν καμμία πληροφόρηση ή εμπειρία που θα τους επέτρεπε να γνωρίζουν ότι τα απόβλητα περιέχουν, κατά το ελάχιστο, υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού, χαλκού, μολύβδου, καδμίου, μαγγανίου, ψευδαργύρου, θειϊκών και πιθανότατα προϊόντα της αποδόμησης του κυανίου. Είναι σημαντικό ότι ο προϋπολογισμός τους δεν περιλαμβάνει κονδύλια για παροχή νομικής κάλυψης στις δραστηριότητες του προσωπικού.
Αυτό το γραφείο δεν έχει ποτέ αντιμετωπίσει παρόμοια περίπτωση επιβολής του νόμου, που να σχετίζεται με μεταλλείο. Δεν έχει τίποτα κοινό με την κατασκευή ενός σπιτιού ή διαμερίσματος. Οι ανώτεροί τους στη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, ενημέρωσαν το γραφείο ότι η έγκριση θα πρέπει να έρθει από την Αθήνα. Ωστόσο, μήνες πριν, είχαν πάρει εντολή από τον Εισαγγελέα και τον αρμόδιο του Υπουργείου να επιβάλλουν τα πρόστιμα. Αν το κάνουν, μπορεί να μηνυθούν από την TVX Hellas. Φυσικά, το Γραφείο Πολεοδομίας δεν έχει μόνιμη νομική κάλυψη. Έτσι, αναγκάζονται να καθυστερήσουν.
Εδώ και μέρες βρέχει με διαλείμματα στην περιοχή της Ολυμπιάδας. Τι θα συνέβαινε αν ένας σεισμός ερχόταν να προστεθεί σε αυτές τις υγρές συνθήκες ; Είναι πολύ διεστραμμένο να φανταστεί κανείς ένα τέτοιο σενάριο σε μια περιοχή όπου πόλεις ισοπεδώθηκαν από σεισμούς μόλις το 1932; Τα φορτωμένα με μέταλλα τέλματα θα απελευθερώνονταν στα γειτονικά ποτάμια και πόλεις. Ποιος θα θεωρούνταν υπεύθυνος κατά το νόμο; Το Γραφείο Πολεοδομίας της Αρναίας φυσικά! Αν και ο Ελληνικός νόμος απαιτεί την έκδοση οικοδομικών αδειών, το τοπικό Πολεοδομικό Γραφείο ποτέ δεν απαίτησε από την TVX τέτοιες άδειες, διότι οι ανώτεροί τους δεν τους ζήτησαν να τις απαιτήσουν. Άρα, τυπικά αυτές οι δραστηριότητες είναι παράνομες.
Σα να μην έφταναν όλα αυτά, το γραφείο έχει δεχτεί επίσης καλυμμένες απειλές βίας στην περίπτωση που επιβληθούν τα πρόστιμα.
Οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους της TVX έχουν μόλις ειδοποιηθεί ότι πρόκειται να απολυθούν. Τους είπαν ότι οι πολίτες-ακτιβιστές είναι η αιτία. Με βολικό τρόπο, οι περιβαλλοντικές πρακτικές της εταιρείας τους αγνοούνται. Έτσι σήμερα έκλεισαν τους δρόμους που οδηγούν στις πόλεις όπου ζουν οι αντίπαλοι πολίτες. Απειλούν να διατηρήσουν τον αποκλεισμό και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν κανονικά θα κατέφθαναν οι τουρίστες. Φαίνεται, για μια ακόμα φορά, ότι οι πολίτες καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στο μαύρο και το άσπρο : να δεχθούν αυτήν την τεράστια ξένη επένδυση, τις λίγες δουλειές που θα δημιουργήσει και τις αναπόφευκτες μακροχρόνιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ή να θεωρηθούν εχθρικοί στις ξένες επενδύσεις και «οπισθοδρομικοί».
Dr. Robert Moran
18 Απριλίου 2001
Ολυμπιάς, Ελλάδα