Η “Έγκριση ή μη διατήρησης αρχαίων καταλοίπων που αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο κατασκευής του έργου «Μεταλλευτικές-Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις των Μεταλλείων Κασσάνδρας» της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ», στη θέση «Σκουριές» Μεγάλης Παναγίας” είναι το πρώτο θέμα της ημερήσιας διάταξης της συνεδρίασης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2019 και ώρα 14.00, στο αμφιθέατρο του κτιρίου του Υπουργείου Πολιτισμού, Μπουμπουλίνας 20. Η απομάκρυνση των ιστορικών καταλοίπων που εμποδίζουν την εξόρυξη είναι η μία από τις απαιτήσεις που έχει προβάλει η Eldorado Gold προκειμένου να “ξεπαγώσει” το έργο των Σκουριών. To θέμα εισάγεται προς συζήτηση χωρίς να έχει πληρωθεί ο όρος που είχε βάλει ίδιο το ΚΑΣ σε προηγούμενη συνεδρίασή του.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα (αρχαία μεταλλουργία χαλκού του 2ου αιώνα π.Χ.) βρίσκονται σε μία έκταση μόλις 2 στρεμμάτων στο κέντρο ακριβώς του επιφανειακού ορύγματος των Σκουριών. Οι μπουλντόζες της Ελληνικός Χρυσός έχουν ανασκάψει όλο το χώρο γύρω από τις αρχαιότητες οι οποίες βρίσκονται τώρα στριμωγμένες ανάμεσα σε σωρούς από στείρα και μετάλλευμα, χωρίς ούτε τη στοιχειώδη απόσταση ασφαλείας. Η εταιρεία περιμένει την έγκριση του ΚΑΣ για να τις ξηλώσει και αυτές.
Το πώς επετράπη στην εταιρεία να φτάσει μέχρι εδώ είναι μια σκοτεινή ιστορία, όπως σκοτεινές είναι πολλές από τις πτυχές αυτής της “επένδυσης”. Μέχρι το 2009 όλες οι γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων Εφορειών Αρχαιοτήτων ήταν αρνητικές για την ανοικτή εξόρυξη, επισημαίνοντας την ιστορικότητα της περιοχής και την ανάγκη ενδελεχούς έρευνας. Ανατράπηκαν με περίεργο τρόπο το 2009, με μια κατ’ ουσίαν επιφανειακή οπτική “έρευνα” και μία γνωμάτευση κάποιου καθηγητή που εκτιμούσε οτι «στις Σκουριές δεν υπάρχουν αρχαιότητες». Σήμερα η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους εισηγείται προς το ΚΑΣ την οριστική καταστροφή των αρχαιοτήτων που ήρθαν στο φως, ενώ οι κάτοικοι κάνουν λόγο για μεθοδεύσεις, προσχηματική και ελλιπή έρευνα και για ευρήματα που δεν αξιολογήθηκαν. Δείτε εδώ την παρουσίαση του Πολιτιστικού Σύλλογου Μεγαλοπαναγιωτών Θεσσαλονίκης.
Οι Σκουριές είναι η σημαντικότερη θέση για την αρχαία μεταλλουργία στη βόρεια Ελλάδα. Ο “ταπεινός” αρχαιολογικός χώρος των Σκουριών, μαζί με τις τουλάχιστον 34 εντοπισμένες αρχαιολογικές θέσεις στην ευρύτερη περιοχή και τα πιο απομακρυσμένα κέντρα της αρχαίας εποχής – τα αρχαία Στάγειρα, την Ελληνιστική πόλη των Σταγείρων και την αρχαία Άκανθο (Ιερισσό) – αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο που προσφέρει ισχυρότατες ενδείξεις ότι η βορειοανατολική Χαλκιδική είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία για τον αρχαίο κόσμο απ’οτι σήμερα γνωρίζουμε. Αν γινόταν συστηματική έρευνα θα προσέφερε πολλά στην ιστορική γνώση αλλά η εταιρεία, οι πολιτικοί προστάτες της και κάποιοι αρχαιολόγοι θέλουν να μας στερήσουν για πάντα αυτή τη δυνατότητα.
Η τελευταία φορά που τέθηκε ενώπιον του ΚΑΣ το ερώτημα της διατήρησης ή μη των αρχαιολογικών ευρημάτων στις Σκουριές ήταν στις 11 Οκτωβρίου 2016. Είχε προηγηθεί επιτόπου αυτοψία κατά την οποία, όπως αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, τα μέλη του ΚΑΣ εντυπωσιάστηκαν από την ομορφιά του τοπίου, αλλά και την πληθώρα των αρχαιοτήτων της ευρύτερης περιοχής. «Όπου πήγαμε υπήρχαν αρχαία. Και όλα αυτά μέσα σε ένα πανέμορφο, απίστευτο δάσος, ένα μαγικό τοπίο και δίπλα η θάλασσα. Υπάρχει μια ‘συνομιλία’ του ανθρώπου με το περιβάλλον ως προς την εξόρυξη εδώ και αιώνες. Γι’ αυτό η επιτροπή πρότεινε να αντιμετωπιστούν και να αναδειχθούν οι αρχαιότητες συνολικά», δήλωσε η αρχαιολόγος κα Κοτταρίδη που συμμετείχε στην αποστολή.
Το ΚΑΣ είχε αναβάλει τότε τη λήψη απόφασης έως ότου το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εγκρίνει την τεχνική μελέτη μεταλλουργίας ακαριαίας τήξης, η κατασκευή και λειτουργία της οποίας είναι βασικός όρος της σύμβασης που έχει τεθεί για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Κατά συνέπεια από την έγκριση ή μη της μελέτης μεταλλουργίας εξαρτάται η συνέχιση της δραστηριοποίησης της Ελληνικός Χρυσός στη Χαλκιδική. Υπενθυμίζεται ότι η μελέτη αυτή έχει επιστραφεί από το ΥΠΕΝ στην εταιρεία για λόγους τεχνικούς και περιβαλλοντικούς (απόφαση ΔΜΕΒΟ/Α/Φ.10ΤΜ.6/180239/2659/5.7.2016), ενώ απορρίφθηκε και η αίτηση θεραπείας (ΔΜΕΒΟ/Α/Φ.10.ΤΜ.6/182906/3369/2.11.2016). Η υπόθεση εκκρεμεί στο Συμβούλιο Επικρατείας, εδώ και σχεδόν τρία χρόνια. Τυπικά και ουσιαστικά, τίποτα δεν έχει αλλάξει από τον Οκτώβριο 2016. Με ποια δικαιολογία επανέρχεται τώρα το ζήτημα στο ΚΑΣ;
Η εταιρεία είχε αντιδράσει τότε στην αναβολή με μια οργισμένη “Αίτηση-Διαμαρτυρία” (εδώ) προς την Υπουργό Πολιτισμού κα Κονιόρδου και τη Γενική Γραμματέα του Υπουργείου κα Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, όπου ισχυρίζεται ότι το επιφανειακό μεταλλείο των Σκουριών “σε καμία περίπτωση δεν συναρτάται με την έγκριση της εν λόγω τεχνικής μελέτης”. Ο ισχυρισμός είναι παντελώς αναληθής. Το Επενδυτικό Σχέδιο της εταιρείας όπως έχει εγκριθεί περιβαλλοντικά με την ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011, είναι ενιαίο και αδιαίρετο, το δε εργοστάσιο μεταλλουργίας πρόκειται να τροφοδοτείται με συμπυκνώματα από τόσο από το μεταλλείο Ολυμπιάδας όσο ΚΑΙ από το μεταλλείο Σκουριών.
Βεβαίως βρισκόμαστε στο 2019 και γνωρίζουμε ήδη ότι τίποτα από τα ανωτέρω δεν πρόκειται να γίνει, διότι η εταιρεία έχει τροποποιήσει μονομερώς το Επενδυτικό Σχέδιο αφαιρώντας τη μεταλλουργία που ούτε μπορεί, ούτε θέλει να υλοποιήσει. Για το λόγο αυτό αναγκάζεται να διαπραγματευτεί νέα σύμβαση με το Δημόσιο, μετά την οριστικοποίηση της οποίας θα πρέπει να γίνει νέα περιβαλλοντική και τεχνική αδειοδότηση του όλου έργου. Γνωρίζουμε επίσης ότι ειδικά το “υποέργο Σκουριών” έχει τροποποιηθεί εκ βάθρων (με τεχνική μελέτη της Eldorado Gold με ημερομηνία 1/1/2018), χωρίς οι αλλαγές να έχουν περάσει από τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Μεχρι να ολοκληρωθούν, αν ολοκληρωθούν όλα αυτά, οι δημόσιες υπηρεσίες και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο δεσμεύονται από την υφιστάμενη σύμβαση και την υφιστάμενη ΚΥΑ ΕΠΟ, παρ’οτι και οι δύο παραβιάζονται από την εταιρεία.
“Η κατά τα άνω καθυστέρηση, με αποκλειστική ευθύνη του ΚΑΣ και των υπηρεσιών του Υπουργείου σας, καθυστερεί αδικαιολόγητα την πραγματοποίηση του επενδυτικού σχεδίου με όλες τις εντεύθεν δυσμενείς συνέπειες για την εταιρεία μας αλλά και για την εθνική οικονομία”, συνεχίζει η επιστολή της εταιρείας. Και καταλήγει με απειλή: “ΖΗΤΟΥΜΕ να εγκρίνετε τη μεταφορά των ευρημάτων που ανακαλύφθηκαν στη θέση “Σκουριές”, ΑΛΛΩΣ Σας δηλώνουμε ότι θα προβούμε στις αναγκαίες ενέργειες για την πρόοδο του έργου όπως ρητώς μας επιτρέπει ο νόμος”.
Όμως για τις καθυστερήσεις δεν ευθύνεται κανένα ΚΑΣ και καμία προηγούμενη κυβέρνηση. Ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο η ίδια η εταιρεία που με διάφορες μεθοδεύσεις πέτυχε την περιβαλλοντική αδειοδότηση ενός Επενδυτικού Σχεδίου αμφιλεγόμενου, κακοσχεδιασμένου και πολλαπλά προβληματικού, με αποτέλεσμα λίγα χρόνια μετά να μην είναι σε θέση να τηρήσει τις υποχρεώσεις της.
Η εταιρεία προσπαθεί να πάρει έγκριση για την καταστροφή του αρχαιολογικού χώρου των Σκουριών από το 2015. Με κυβέρνηση Μητσοτάκη και Υπουργό Πολιτισμού τη Λίνα Μενδώνη, οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για να το καταφέρει. Το θέμα έρχεται για συζήτηση βιαστικά, χωρίς να υπάρχουν οι τυπικές προϋποθέσεις και χωρίς να είναι επείγον να συζητηθεί τώρα, αφού οι Σκουριές δεν πρόκειται να τεθούν σε λειτουργία πριν ολοκληρωθεί η νέα σύμβαση και η νέα αδειοδότηση. Δηλαδή όχι σύντομα. Υπάρχει μόνο ένας λόγος που η εταιρεία θέλει αύριο μια απόφαση καταστροφής των αρχαιοτήτων από το ΚΑΣ: να ανακοινώσει στα ξένα χρηματιστήρια μια θετική είδηση από την Ελλάδα για να ανεβάσει τη μετοχή της εν’οψει της ανακοίνωσης των οικονομικών αποτελεσμάτων 3ου τριμήνου την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου. Θα είναι ντροπή για το ΚΑΣ να παίξει το παιχνίδι της εταιρίας.