Του Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ
Το 2004 υπογράφηκε η σύμβαση παραχώρησης της ιδιοκτησίας των μεταλλείων Κασσάνδρας από το Ελληνικό Δημόσιο στην Ελληνικός Χρυσός (σημερινή θυγατρική της Eldorado Gold), έναντι του ποσού των 11 εκατομμυρίων ευρώ. Με τον όρο της κατάθεσης από τη δεύτερη ενός πλήρους Επιχειρησιακού Σχεδίου που θα εξασφάλιζε αφενός την εκμετάλλευση του κοιτασματολογικού δυναμικού των μεταλλείων αυτών με τρόπο επιστημονικά ορθολογικό, αφετέρου την μη υπονόμευση με κανένα τρόπο των αυτονόητων συμφερόντων του ελληνικού Δημοσίου επί του παραχωρούμενου προς εκμετάλλευση δημόσιου αγαθού (του ορυκτού μας πλούτου).
Κατά την εξέταση της επενδυτικής πρότασης της Ελληνικός Χρυσός, τόσο από άποψη σκοπιμότητας (προσδοκώμενου σημαντικού οφέλους για το ελληνικό Δημόσιο), όσο και από την άποψη ανοχής στις προβλεπόμενες εξ αιτίας της υλοποίησής της σοβαρές περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, ο καθοριστικός παράγοντας για την έγκριση της πρότασης ήταν το επιχείρημα/δέσμευση της εταιρείας πως θα παράγει στη χώρα μας καθαρά μέταλλα (χαλκό και χρυσό), σε ξεχωριστή εντός του χώρου της μεταλλευτικής παραχώρησης μεταλλουργική μονάδα , στο Στρατώνι, με τη μέθοδο της ακαριαίας τήξης (flash smelting) ειδικότερα.
Χωρίς την παραπάνω υποχρέωση/δέσμευση δεν θα υπήρχε σοβαρό όφελος για το ελληνικό Δημόσιο από μια τέτοια παραχώρηση και καμία περίπτωση να υπογραφεί η σχετική σύμβαση το 2004, να εγκριθεί η ΜΠΕ το 2010 όπου επιβεβαιώνεται αυτή η υποχρέωση, ούτε και να εκδοθεί η ΚΥΑ ΕΠΟ του 2011, όπου επίσης τονίζεται η κεφαλαιώδης σημασία αυτής της συμβατικής από μέρους της εταιρείας δέσμευσης.
Να το διατυπώσουμε αλλιώς: Η μηδενική λύση, δηλαδή η συνολική απόρριψη της επενδυτικής πρότασης, θα ήταν η επιβαλλόμενη, απόλυτα δικαιολογημένη και σύμφωνη με το δημόσιο συμφέρον εξ αρχής επιλογή, εάν δεν υπήρχε η συμβατική υποχρέωση/δέσμευση της εταιρείας πως θα καθετοποιήσει πλήρως την όλη διαδικασία και θα παράγει στη χώρα μας καθαρά μέταλλα. Και αυτό γιατί, πέραν της μεγιστοποίησης του αναμενόμενου οφέλους που η εντόπια αυτή παραγωγή καθαρών μετάλλων θα απέφερε στο ελληνικό Δημόσιο, θα εξυπηρετούσε και την υποχρέωση για ορθολογική εκμετάλλευση του δημόσιου πλούτου, για τη μη κατασπατάλησή του δηλαδή με πρακτικές που ζημιώνουν το Δημόσιο. Αλλά και γιατί μόνο κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προβληθεί ως ένα επαρκές (αν και συζητήσιμο κατά πόσο) αντιστάθμισμα έναντι των πολύ σοβαρών αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που η εκτεταμένη μεταλλευτική δραστηριότητα της εταιρείας στην ανατολική Χαλκιδική είναι βέβαιο ότι θα επιφέρει.
Είναι γνωστό και έχει εξαντλητικά περιγραφεί πώς και με ποιες μεθοδεύσεις η Ελληνικός Χρυσός καθόλου δεν ανταποκρίθηκε, όπως συμβατικά είχε υποχρέωση, στην κεφαλαιώδη της υποχρέωση σε σχέση με την μεταλλουργία. Και δεν το έκανε για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον γιατί δεν θα μπορούσε ούτως ή άλλως να ανταποκριθεί εξαιτίας σοβαρών σχεδιαστικών λαθών της που τα απέκρυπτε παραπλανώντας το ελληνικό Δημόσιο. Ισχυριζόμενη ότι η προταθείσα από αυτήν μέθοδος μεταλλουργικής επεξεργασίας των συγκεκριμένων υλικών εξόρυξης για την παραγωγή καθαρών μετάλλων ήταν δήθεν η τελευταία λέξη της επιστήμης και της τεχνικής (η state of the art για την περίπτωση μέθοδος), ενώ δεν ήταν παρά μια κακοσχεδιασμένη από την ίδια εταιρεία ‘‘πατέντα’’ που ουδέποτε είχε αλλού δοκιμαστεί, όπως και ο ίδιος ο Δ/νων Σύμβουλος της εταιρείας παραδέχτηκε, και που αν αποτολμούταν να υλοποιηθεί στη Χαλκιδική θα μπορούσε να έχει ολέθριες συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Και δεύτερον γιατί, ιδίως για τη μητρική Eldorado Gold, η μεγιστοποίηση των δικών της κερδών επιτυγχάνονταν με την ακύρωση της υποχρέωσης παραγωγής στη χώρα μας καθαρών μετάλλων και αντ’ αυτής με την παραγωγή εδώ των πολύ κατώτερης αξίας μεταλλευτικών εμπλουτισμάτων και την εξαγωγή τους σε φθηνότερες μεταλλουργίες του εξωτερικού (Κίνα) για την εκεί ανάκτηση των τελικών καθαρών μετάλλων προς εμπορία από την καναδική εταιρεία.
Έναντι αυτής της άρνησης/αδυναμίας/σκοπιμότητας της εταιρείας στο να ικανοποιήσει τον όρο που αποτελούσε τη δικαιοπρακτική βάση της Σύμβασης του 2004, το Δημόσιο μπορούσε και όφειλε να καταγγείλει τη Σύμβαση, να ζητήσει την επιστροφή των μεταλλείων Κασσάνδρας σ’ αυτό και να απαιτήσει την καταβολή αποζημίωσης για τη σημαντική περιβαλλοντική ζημία που είχε συντελεστεί στη Χαλκιδική από τις μέχρι τώρα δραστηριότητες της εταιρείας.
Με την αναποτελεσματικότητα και την αναβλητικότητα που επέδειξαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις όμως, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως δε με την αντικατάσταση του Π. Σκουρλέτη (που όσο μπόρεσε προσπάθησε να διασφαλίσει ως προς το θέμα αυτό τα συμφέροντα του ελληνικού Δημοσίου) από τον Γ. Σταθάκη στο ΥΠΕΝ και την προσφυγή του τελευταίου στη διαδικασία της Διαιτησίας, κάτι τέτοιο, καταγγελία της Σύμβασης δηλαδή από μέρους του Δημοσίου, αποκλείσθηκε. Γιατί η Διαιτησία αποφάσισε πως η μέχρι τότε παράλειψη της εταιρείας να υλοποιήσει την υπόσχεση για την εγκατάσταση μεταλλουργίας δεν έγινε από αυτήν σκοπίμως. Παρόλα αυτά, η ίδια αυτή απόφαση της Διαιτησίας αναγνωρίζει την ούτως ή άλλως συμβατική υποχρέωση της εταιρείας να εγκαταστήσει μονάδα μεταλλουργίας.
Πρόσφατα, μετά τις συνεννοήσεις της νέας κυβέρνησης με την Eldorado Gold, εκδόθηκαν τρείς αναμενόμενες από την εταιρεία άδειες και επικοινωνήθηκε από την ίδια και την ελληνική κυβέρνηση πως ανοίγει (επί τέλους!) ο δρόμος για την πλήρη υλοποίηση της εμβληματικής επένδυσης. Θα περίμενε λοιπόν κανείς πως ήλθε η ώρα να γιορταστεί η πλήρης δικαίωση της ορθότητας και της λειτουργικότητας της Σύμβασης του 2004 και από τα δύο μέρη, την εταιρεία και το ελληνικό Δημόσιο (τη σημερινή που έλυσε το γρίφο κυβέρνηση). Και τι ακούσαμε έκπληκτοι: ότι κυβέρνηση και εταιρεία προτίθενται να προχωρήσουν σε υπογραφή νέας Σύμβασης, ακυρώνοντας την προηγούμενη. Χωρίς να μας πουν τι ακριβώς στην προηγούμενη ενοχλούσε και χρειαζόταν αντικατάσταση και τι νέους πιθανόν όρους θα περιλαμβάνει αυτή η νέα μεταξύ τους Σύμβαση. Είναι βέβαια ηλίου φαεινότερο πως εκείνο που ενοχλούσε (την Eldorado Gold) ήταν η συμβατική της υποχρέωση να εγκαταστήσει μονάδα μεταλλουργίας εντός της παραχώρησης των μεταλλείων Κασσάνδρας, στο Στρατώνι. Που δεν μπορούσε, ούτε και ήθελε η ίδια να πραγματοποιήσει.
Υποψιάζομαι, χωρίς να βάζω το χέρι μου στη φωτιά, πως στο αρμόδιο υπουργείο έπεσε και υιοθετήθηκε η σκέψη πως το πρόβλημα με τα αντιτιθέμενα συμφέροντα μεταξύ ελληνικού Δημοσίου και εταιρείας που προκύπτουν από το θέμα της (μη) μεταλλουργίας, θα μπορούσε να αρθεί αν οριζόταν εξ αρχής πως το Δημόσιο συμφέρον είναι το συμφέρον της Eldorado Gold. Οπότε εφόσον η Eldorado Gold δεν θέλει με κανένα τρόπο την μεταλλουργία στην Ελλάδα και την παραγωγή εδώ καθαρών μετάλλων, τότε αυτό ακριβώς θα πρέπει να είναι και η απόφαση του ελληνικού Δημοσίου. Αλλά αυτό για να γίνει απαιτεί την υπογραφή νέας Σύμβασης με την εταιρεία. Σαν κι’ αυτήν που επωάζεται. Και για την απώλεια των ωφελημάτων από την αφαίρεση της δικαιοπρακτικής βάσης της προηγούμενης Σύμβασης, θα απαιτηθούν και θα παραχωρηθούν πιθανά από την εταιρεία κάποια ανώδυνα για την ίδια και ασήμαντα επί πλέον δικαιώματα (royalties) προς το ελληνικό Δημόσιο. Σε κάθε περίπτωση η Eldorado Gold θα είναι εκείνη που θα υπαγορέψει τους όρους της νέας Σύμβασης, προφανώς εξυπηρετώντας τα δικά της συμφέροντα. Εμείς θα έχουμε να λέμε πως χάρις στην αστραπιαίες ενέργειες της κυβέρνησης μια εμβληματική επένδυση επί τέλους εγκαταστάθηκε και λειτουργεί πλήρως στην Ελλάδα. Τι άλλο δηλαδή θα μπορούσαμε να ζητήσουμε πέρα από αυτό;
Υπάρχει και το θέμα της διαφαινόμενης από τις σχετικές δηλώσεις του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ προσπάθειας ενοποίησης με τη νέα αυτή Σύμβαση των εξορύξεων για χρυσό στη Χαλκιδική και στη Θράκη σε μια ενιαία επένδυση. Είπε ο κ. πρωθυπουργός:
«Στην Eldorado Gold υπογράφηκαν οι τρεις αποφάσεις που έμεναν επί τρία χρόνια, παρά τις αλλεπάλληλες θετικές αποφάσεις του ΣτΕ, στο συρτάρι του υπουργού Ενέργειας για την περιβαλλοντική αναβάθμιση της επένδυσης στις Σκουριές. Ταυτόχρονα συζητούμε με την εταιρία την αναθεώρηση της σύμβασης παραχώρησης, ώστε να πραγματοποιηθεί και νέα επένδυση στη Θράκη. Η συνολική αξία του έργου; ένα δισ. ευρώ. Θέσεις απασχόλησης κατά την κατασκευή; 1.900 εργαζόμενοι. Και μετά την ολοκλήρωσή του; Περισσότερες από 900».
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς μπορεί να γίνει μια τέτοια πιθανολογούμενη ενοποίηση. Το βέβαιο είναι όμως πως από την πλευρά των κατοίκων και όλων των φορέων της Θράκης υπάρχει μια ομόθυμη και κάθετη αντίθεση στην επιχειρούμενη απόβαση της Eldorado Gold εκεί για την εξόρυξη χρυσού. Και είναι βέβαιο επίσης πως αυτή η εναντίωση των κατοίκων της Θράκης θα λειτουργήσει ως καταλύτης για την επαναδραστηριοποίηση του αντιμεταλλευτικού κινήματος στη Χαλκιδική που έχει υποχωρήσει, τουλάχιστον ως προς την κινηματική του έκφραση.
Η υπερδραστηριότητα και η υπεραποτελεσματικότητα του νέου υπουργού (υπερ)ανάπτυξης , όπως ο ίδιος τα φαντάζεται, του δίνει κατά την ίδια φαντασίωση το δικαίωμα να είναι τιμητής όλων των προηγούμενών του και να απειλεί με κατηγορητήρια και διώξεις όσους δεν υπέκυψαν (ως όφειλαν κατά τη γνώμη του) στις επί των ημερών τους θελήσεις, τις απαιτήσεις και τους εκβιασμούς με εξώδικα από μέρους της Eldorado Gold. Ο ίδιος ο υπουργός της σούπερ ντούπερ (υπερ)ανάπτυξης κατηγορεί τους προκατόχους του που δεν έστερξαν να υποκύψουν στους εκβιασμούς αυτούς και θεωρεί πως δικαίως η εταιρεία είχε εγείρει τότε και μπορεί να εγείρει και τώρα απαιτήσεις αποζημίωσης εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ από το ελληνικό Δημόσιο. Ακούστε τον από το 11.30 στο video:
Καλύτερο υπερασπιστή των συμφερόντων της η Eldorado Gold ασφαλώς δεν είχε ποτέ και πουθενά όπου δραστηριοποιήθηκε και δραστηριοποιείται, και ούτε φαντάστηκε ότι θα μπορούσε να έχει ποτέ έναν τέτοιο στην Ελλάδα. Αλλά να που.