Ο αμίαντος ξανά: Μια οφειλόμενη απάντηση στην Ελληνικός Χρυσός #skouries

Δημοσιεύτηκε στην ΕΦ.ΣΥΝ.

Ανακοίνωση με τίτλο «μια οφειλόμενη απάντηση» εξέδωσε το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων για την επιστολή της «Ελληνικός Χρυσός» με αφορμή δημοσίευμα της «Εφ.Συν.» για «Μια Καταγγελία που έρχεται από το μέλλον» (23.07.2018)

Ολόκληρη η ανακοίνωση του Παρατηρητηρίου (10/8/2018) έχει ως εξής:

“Η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός έστειλε στις 7/8/2018 επιστολή στην Εφημερίδα των Συντακτών ως απάντηση σε άρθρο με τίτλο: «Μια καταγγελία που έρχεται από το μέλλον» και τα όσα στην πραγματικότητα (ανα)δημοσιεύθηκαν εκεί από τον συντάκτη του κ. Ν. Φωτόπουλο στις 23/7/2018 .

Όμως στο άρθρο αυτό ο συντάκτης  απλά προσθέτει κάποια δικά του σχόλια επί ενός άρθρου με αναλυτικότατα στοιχεία και με τίτλο: «ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ: Σκουριές: Οι καρκινογόνοι Αμίαντος και Εισπνεύσιμος Χαλαζίας και  η σιωπή των Αρχών» που είχε ήδη δημοσιευτεί στις 16/7/2018 από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, στο οποίο εξάλλου σαφώς παραπέμπει ο κ. Φωτόπουλος, παραθέτοντάς το δε επί πλέον σχεδόν αυτούσιο.

Είναι επομένως αυτονόητο, για λόγους δεοντολογίας αλλά και ουσίας, ότι στο Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων θα έπρεπε να απευθυνθεί η Ελληνικός Χρυσός για να αντικρούσει την ουσία των όσων αυτό καταγγέλλει σχετικά με την παρουσία των καρκινογόνων αμιάντου και κρυσταλλικού χαλαζία στο κοίτασμα των Σκουριών και την διαβλεπόμενη επικινδυνότητά τους για τη δημόσια υγεία αν υλοποιηθεί η ανοικτού ορύγματος εξόρυξη στις Σκουριές.

Στην Εφημερίδα των Συντακτών, μαζί με την επιστολή της Διευθύντριας Εταιρικής Επικοινωνίας της Ελληνικός Χρυσός δημοσιεύεται (7/8/2018) και απαντητικό σ’ αυτήν σχόλιο του κ. Φωτόπουλου, το οποίο νομίζουμε είναι αρκούντως πειστικό και ορθά μέμφεται την εταιρεία, αφενός για την ασάφεια των επιχειρημάτων της  και αφετέρου για την μη πειστική αντίκρουση των καταγγελλόμενων από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων.

Νομίζουμε όμως πως είναι σειρά μας να παρέμβουμε και να μη μείνουμε στο παρασκήνιο, αόρατοι θεατές και αναγνώστες της ευρείας δημοσιότητας συζήτησης αυτής -όπως πολύ θα το ήθελε κατά τα φαινόμενα η Ελληνικός Χρυσός που προσποιείται πως αγνοεί την ύπαρξή μας- και να σχολιάσουμε αναλυτικότερα τους ισχυρισμούς της, όπως αυτές διατυπώνονται στην επιστολή της προς την Εφημερίδα των Συντακτών.

Γράφει λοιπόν η Ε.Χ. στην παρατήρηση 1:

«Από τον Ιούλιο του 2013, η Ελληνικός Χρυσός κατέθεσε έρευνα ανεξάρτητης αρχής για πιθανή παρουσία σωματιδίων αμιάντου στο μεταλλείο των Σκουριών, σύμφωνα με την οποία δεν εντοπίστηκε κανένας κίνδυνος ύπαρξης αμιάντου.

Η εργαστηριακή ανάλυση, που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των ερευνών, έδειξε ότι οι ίνες των δειγμάτων του αέρα που συλλέχθηκαν δεν είναι από αμιαντούχο υλικό. Το σχετικό Προσάρτημα της Τεχνικής Μελέτης εγκρίθηκε στις 17/9/2014 και από το υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο πως δεν τίθεται κανένα ζήτημα ».

Η Ε.Χ. αποφεύγει να κατονομάσει ποια είναι η «ανεξάρτητη αρχή» που έκανε αυτήν την έρευνα. Υπάρχει κάποιος λόγος γι’ αυτό; Επειδή ήταν τόσο απλό (και απαραίτητο ασφαλώς) να την κατονομάσει ώστε να μη φανεί πως επικαλείται αμφισβητήσιμα τεκμήρια.

Επί πλέον δε, αν από την «αρχή» αυτή (όποια και αν ήταν) «δεν εντοπίστηκε κανένας κίνδυνος ύπαρξης αμιάντου» ήδη από τον Ιούλιο του 2013, γεννάται το ερώτημα προς τι η άλλη (αν ήταν άλλη και όχι η ίδια) παραγγελία προς έναν ιδιώτη (τον τότε καθηγητή του ΕΚΠΑ κ. Ν. Σκαρπέλη) στον οποίο παραχωρήθηκαν συγκεκριμένα και επιλεγμένα από την ίδια την εταιρεία δείγματα από δύο γεωτρήσεις «για την διερεύνηση της παρουσίας αμιαντόμορφου τρεμολίτη»;

Ο κ. Σκαρπέλης παράδωσε την έκθεσή του επί αυτού του ερωτήματος προς την εταιρεία με αναγραφόμενη επί αυτής ημερομηνία Σεπτέμβριος του 2013, χρησιμοποιώντας δε εκφράσεις σ’ αυτήν που δεν συνάδουν με έκθεση ενός ανεξάρτητου μελετητή. Συγκεκριμένα υπαγορεύει προς την εταιρεία (και εντός εισαγωγικών μάλιστα) τι και πώς πρέπει να απαντά σε κάποιες ενδεχόμενες ερωτήσεις, «από τρίτους» όπως γράφει, για την παρουσία αμιάντου στις Σκουριές:

«Σε κάθε περίπτωση αναφοράς από τρίτους στον τρεμολίτη να τονίζεται ως απάντηση ότι «δεν υπάρχει τρεμολίτης», τόσο επειδή στα κοιτάσματα μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου δεν έχει αναφερθεί τρεμολίτης (βλέπε π.χ. Seedorff et al 2005 and references therein), όσο και -κυρίως- ότι η παρούσα μελέτη για τους πυρήνες των συγκεκριμένων γεωτρήσεων των Σκουριών δεν εντόπισε το ορυκτό αυτό».

Β. Σε περίπτωση ισχυρισμού για ύπαρξη ακτινολίθου να τονίζεται ότι το κοιτασματολογικό περιβάλλον μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου είναι μεν γνωστό για την παρουσία ακτινολίθου σε ορισμένα τμήματα του κοιτάσματος (Seedorff et al 2005 and references therein) αλλά όχι αμιαντόμορφων. Επί πλέον ότι η παρούσα μελέτη δεν αποκάλυψε ύπαρξη αμιαντόμορφου τρεμολίτη».

Το “φροντιστήριο” από τον κ. Σκαρπέλη προς την εντολέα του εταιρεία για το πώς να διαχειριστεί επικοινωνιακά το ζήτημα της ύπαρξης ή μη αμιάντου στις Σκουριές δημιουργεί αμφιβολίες για το κατά πόσον η έκθεση αυτή έχει τα απαραίτητα εχέγγυα ουδετερότητας και αντικειμενικότητας. Μήπως αυτός είναι ο λόγος που η Ελληνικός Χρυσός αποφεύγει να παραδεχθεί ότι αυτή είναι η “έρευνα ανεξάρτητης αρχής” που επικαλείται; Και αλήθεια, τι σημαίνει ακριβώς «δεν εντοπίστηκε κανένας κίνδυνος ύπαρξης αμιάντου», όταν η παρουσία του τρεμολίτη και τα ποσοτικά στοιχεία συμμετοχής του στα προς εξόρυξη πετρώματα διαπιστώνονται από την ίδια την εταιρεία στη ΜΠΕ της; Η διαπίστωση του κ. Σκαρπέλη ότι δεν πρόκειται περί τρεμολίτη αλλά περί ακτινόλιθου (που επίσης ανήκει στην ομάδα ορυκτών με την κοινή ονομασία “αμίαντος”) εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την αξιοπιστία και άλλων αναλυτικών αποτελεσμάτων που υπάρχουν στην εγκριθείσα ΜΠΕ.

Περισσότερα επ’ αυτού και πληροφορίες για όλα όσα αφορούν τα ορυκτά αμιάντου και την επικινδυνότητά τους, στο άρθρο του Σ. Δημητριάδη “Σχετικά με την παρουσία τρεμολίτη/ακτινόλιθου και χαλαζία στις Σκουριές”, και ειδικότερα στο δεύτερο μέρος της όπου σχολιάζεται η έκθεση Σκαρπέλη.

Το βέβαιον είναι ότι στις 17/9/2014 που η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου ενέκρινε το Προσάρτημα “Τεχνική Μελέτη Χώρων Απόθεσης Μεταλλευτικών Αποβλήτων Υποέργου Σκουριών,  είχε υπ’ όψη της μόνο μία γνωμάτευση περί της ύπαρξης αμιαντόμορφων ορυκτών στις Σκουριές, αυτήν του κ. Σκαρπέλη που της την απέστειλε η εταιρεία που την παρήγγειλε. Η υπηρεσία όμως δεν αποδέχθηκε το συμπέρασμα της έκθεσης ότι “δεν υπάρχουν αμιαντόμορφα ορυκτά” στις Σκουριές διότι, όπως αναφέρει:

“Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία οι έρευνες που αφορούν στην ασφάλεια των εργαζομένων γίνονται με μετρήσεις ινών αμιάντου στον αέρα του εργοταξίου και όχι σε μεταλλεύματα, τέλματα ή πετρώματα επί τόπου και σε φυσική κατάσταση”.

Για το λόγο αυτό η υπηρεσία προχώρησε και έθεσε μια σειρά από προληπτικής φύσεως μέτρα που πρέπει να τηρεί η εταιρεία σε όλες τις εργασίες της στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Σκουριών. Κατά συνέπεια δεν αληθεύει ο ισχυρισμός της Ελληνικός Χρυσός πως η έγκριση του Προσαρτήματος συνιστά “επιβεβαίωση ότι δεν τίθεται κανένα ζήτημα”.

Αλλά το ζήτημα της ύπαρξης αμιάντου στις Σκουριές ξεκαθαρίστηκε δύο χρόνια αργότερα με την ορυκτολογική-πετρογραφική μελέτη δειγμάτων την οποία διενήργησε το ΙΓΜΕ και διαβιβάστηκε στο ΥΠΕΝ από το Σώμα Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Δόμησης, Ενέργειας και Μεταλλείων στις 11/4/2016. Εκεί αναφέρεται ότι:

“στα προσκομισθέντα δείγματα εντοπίστηκε μεταξύ άλλων ακτινόλιθος ή ανθοφυλλίτης, με κρυστάλλους που έχουν ακανόνιστα άκρα ή σε βελονοειδείς ή ινώδεις μορφές με χαρακτηριστικά αμιάντου”.

Υπενθυμίζουμε ότι το ΙΓΜΕ είναι ο πλέον αρμόδιος και πλέον εξειδικευμένος κρατικός φορέας για τη διενέργεια αυτού του είδους των αναλύσεων. Κατόπιν αυτού μόνον ως προσπάθεια παραπλάνησης του κοινού μπορεί να θεωρηθεί η συνεχιζόμενη από την εταιρεία επίκληση της έκθεσης Σκαρπέλη και των συμπερασμάτων της.

Αλλά από έγγραφο του ΙΓΜΕ που έχουμε στη διάθεσή μας με αποτελέσματα αναλύσεων από τα δείγματα των Σκουριών προκύπτουν και κάποια άλλα πολύ σημαντικά στοιχεία:

Όπως για παράδειγμα ότι σε 6 από τα 15 δείγματα που αναλύθηκαν βρέθηκε ακτινόλιθος (μαζί και ανθοφυλλίτης) σε ποσότητες καθόλου αμελητέες, σε τέσσερα μάλιστα από αυτά με ποσοστά συμμετοχής υψηλότερα και από εκείνα που αναφέρονται ως μέγιστα στη ΜΠΕ της εταιρείας.

Αξίζει επί τούτου να σημειωθεί ότι στον πορφυριτικό γρανίτη (τον «πορφύρη» που το σύνολό του απαρτίζει ουσιαστικά τον πυρήνα του κοιτάσματος των Σκουριών) διαπιστώνεται περιεκτικότητα σε ακτινόλιθο (μαζί με ανθοφυλλίτη) 8%, τιμή που είναι υπερδιπλάσια από εκείνη που θεωρείται στη ΜΠΕ ως αντιπροσωπευτική του μεταλλεύματος στις Σκουριές και με βάση την οποία κάναμε τις δικές μας εκτιμήσεις στην καταγγελία μας της 16/7/2018.

Όπως επίσης και ότι σε δείγματα από τα περιβάλλοντα τον πορφύρη πετρώματα η τιμή περιεκτικότητας σε ακτινόλιθο μπορεί να φτάσει έως 11%. Θα συνιστούσαμε στην Ελληνικός Χρυσός να μην επιχειρήσει ξανά ανάλυση πετρωμάτων από τις Σκουριές για αμίαντο διότι όπως φαίνεται σε κάθε ανάλυση οι τιμές των καρκινογόνων ορυκτών βγαίνουν υψηλότερες.

Αλλά στο ίδιο παραπάνω απόσπασμα της επιστολής της Ε.Χ. αναφέρεται ότι «οι ίνες των δειγμάτων του αέρα που συλλέχθηκαν δεν είναι από αμιαντούχο υλικό». Αλλά στην έκθεση του κ. Σκαρπέλη δεν αναφέρεται τίποτα για δειγματοληψία και ανάλυση του αέρα (ποιου αέρα άραγε;).

Και αιωρείται εδώ το ερώτημα πώς, πού, πότε και από ποιους έγινε η δειγματοληψία αέρος το 2013 ή και παλαιότερα, με ποια μεθοδολογία έγινε η ταυτοποίηση των ινών σ’ αυτόν και τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με την έκλυση αέριων ρύπων από το ανοικτό όρυγμα των Σκουριών που δεν έχει ακόμα να τεθεί σε λειτουργία.

Συνεχίζει η Ε.Χ με την παρατήρηση 2:

«Η σκόνη που θα εκπέμπεται στη φάση της πλήρους ανάπτυξης του έργου των Σκουριών, σε κάθε περίπτωση, θα είναι 100 φορές μικρότερη από τα επιτρεπτά όρια της νομοθεσίας. Στις Σκουριές, όπου η έκταση της επιφανειακής εξόρυξης είναι περίπου 400 στρέμματα και η υγρασία είναι τουλάχιστον 30%, η σκόνη ΔΕΝ αποκολλάται από το έδαφος, ακόμα και σε ένα ενδεχόμενο ακραίων θερμοκρασιών, και παραμένει απολύτως αδρανής. Επιπλέον, είναι δεδομένο πως η σκόνη δε θα είναι τοξική, καθώς το κοίτασμα περιέχει μόνο χαλκό και χρυσό και μάλιστα σε πολύ μικρές περιεκτικότητες».

Το «εκπέμπεται» με το «δεν αποκολλάται από το έδαφος» κατ’ αρχήν δεν ταιριάζουν καθόλου. Ούτε είναι δεδομένο ότι η σκόνη θα είναι «100 φορές μικρότερη από τα επιτρεπτά όρια της νομοθεσίας» και «σε κάθε μάλιστα περίπτωση»  (πως θα διασφαλίζεται άραγε αυτό;).

Επίσης, η σκόνη  συνολικά μπορεί και να μην ξεπερνά τα επιτρεπτά όρια της νομοθεσίας γι’ αυτήν ως σκόνη, κάποια της συστατικά της όμως, όπως οι ίνες αμιάντου και οι μικρόκοκκοι χαλαζία, μπορεί να υπερβαίνουν παρόλα αυτά τα δικά τους, πολύ χαμηλά όπως είναι, επιτρεπτά όρια. Και ας μην ξεχνάμε την μη δυνατότητα άπειρης διάχυσής τους όπως και την αθροιστική τους δράση και τη βιοσυσσώρευσή τους στον οργανισμό όσων τα αναπνέουν.

Εμείς, ως Παρατηρητήριο, κάναμε όσο σκόντο ήταν δυνατό, και ακόμα παραπάνω, στις εκτιμήσεις μας για την ποσότητα της σκόνης που θα εκφεύγει και θα διασκορπίζεται στο περιβάλλον από το σχεδιαζόμενο να λειτουργήσει  ανοικτό όρυγμα των Σκουριών. Και από τους 2.162 τόνους παραγόμενης σκόνης ανά ώρα στο όρυγμα, όπως αναφέρει η ΜΠΕ της ίδιας της Ε.Χ., αποδεχτήκαμε μια τιμή παραγωγής σκόνης 2.162 τόνων ανά ημέρα (μειώσαμε δηλαδή την εκτίμηση της εταιρείας κατά 24 φορές).

Επί πλέον δεχτήκαμε ότι μόνο το ένα εκατοστό αυτής της σκόνης  θα καταφέρνει τελικά να εκφεύγει από τα χείλη του ορύγματος (άλλη μια επί πλέον μείωση κατά 100 φορές). Συνολικά δηλαδή υποθέσαμε ότι μόνο ένα μέρος από τα 2400 μέρη σκόνης που θα παράγεται θα διαφεύγει στο περιβάλλον.

Η εταιρεία θέλει να πιστέψουμε πως ούτε αυτό, πως τίποτα !!! δεν θα ξεφεύγει έξω από το όρυγμά της. Για οποιονδήποτε θα ήθελε να την πιστέψει συνιστούμε να ρίξει μια ματιά στο video με τον τίτλο: A day in Kisladag που η Eldorado Gold έχει ανηρτημένο στο site της.

Εκεί θα δει αν και πόση σκόνη (και αυτή είναι μόνο η ορατή, μιας ημέρας μάλιστα χωρίς χρήση εκρηκτικών)  παράγεται, εκπέμπεται και διαφεύγει ανά εικοσιτετράωρο από το ανοικτό όρυγμα του μεταλλείου στο Kisladag της Τουρκίας, το διαμάντι στο στέμμα της Eldorado Gold.

Και κάτι άλλο: το κοίτασμα στις Σκουριές δεν περιέχει μόνο χαλκό και χρυσό ώστε εξ’ αυτού να συμπεράνουμε πως η σκόνη του δεν θα είναι τοξική. Περιέχει και αμίαντο και κρυσταλλικό χαλαζία που κάνουν τη σκόνη του παράγοντα καρκινογενέσεων.

Γράφει παρακάτω η Ε.Χ. με την παρατήρηση 3:

“Ειδικά για τη διασφάλιση της προστασίας των εργαζόμενων από αιωρούμενες σκόνες και χημικούς παράγοντες, από το 2014 έως και σήμερα, πραγματοποιούνται στο εργοτάξιο των Σκουριών συνεχείς δειγματοληψίες όλων των παραμέτρων.

Οι τιμές μέτρησης για επιβλαβή σωματίδια (ίνες αμιάντου, αναπνεύσιμο κρυσταλλικό πυρίτιο (χαλαζίας), αναπνεύσιμα/εισπνεύσιμα σωματίδια) είναι μη ανιχνεύσιμες ή εντός των κανονισμών και διενεργούνται σε συνεργασία με έγκριτους επιστημονικούς φορείς όπως το Ελληνικό Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ.” …..και συνεχίζει περίπου για τα ίδια στην παρατήρηση 4.

Τα εντός των εργοταξίων της Ε.Χ. μέτρα προστασίας και πρόληψης και οι εκεί δειγματοληψίες αφορούν την εταιρεία, τους εργαζόμενούς της και την επιθεώρηση μεταλλείων. Εμείς εκεί δεν έχουμε λόγο παρέμβασης. Εμείς νοιαζόμαστε για όσα επεκτείνονται πέραν των εργοταξίων, στο περιβάλλον όπου ζουν οι πολίτες που καμιά σχέση δεν έχουν με τα μεταλλεία. Και εκεί διαπιστώνουμε ότι:

Το εγκατεστημένο από την Ε.Χ. σύστημα παρακολούθησης αέριων ρύπων αδυνατεί να διακρίνει και προσδιορίσει ειδικά τις ίνες αμιάντου και τα μικροσωματίδια του χαλαζία. Ακόμα και αν μπορούσε όμως, αυτό πρακτικά δεν θα είχε καμία αξία, γιατί οι προσδιορισμοί αυτοί και οι μετρήσεις ούτε να αναστρέψουν τις εκπομπές μπορούν, ούτε να επιβάλλουν από μακριά το χτύπημα συναγερμού και το σταμάτημα των εργασιών στα μεταλλεία. Μόνο στατιστική αξία θα είχαν, ως καταγραφές συμβάντων. Αλλά όπως προαναφέραμε, ούτε αυτό μπορεί να γίνει τελικά. Και βεβαίως ο ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, ο δικός μας όπως και ο οποιοσδήποτε  ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ εξάλλου, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να βοηθήσει σε αυτό αναλύοντας εκατοντάδες ή και χιλιάδες δείγματα αέρος καθημερινά από τον ευρύτερο περίγυρο ενός ανοικτού ορύγματος.

Με την ευκαιρία αυτή, θα θέλαμε να τονίσουμε για μια ακόμα φορά ότι: το σύνολο των σωματιδίων αμιάντου που θα διασπαρούν στο περιβάλλον από  την τυχόν λειτουργία του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών, με τους πιο συντηριτικούς υπολογισμούς, θα είναι 6.237 τόνοι, ενώ το σύνολο του αναπνεύσιμου χαλαζία 26.374 τόνοι. Αθροιστικά δε, στα 9 συνολικά χρόνια λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών, θα ελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα και θα διασπαρούν στην πέρα από το ανοικτό όρυγμα ευρύτερη περιοχή 32.611 τόνοι εξαιρετικά επικίνδυνων καρκινογόνων ορυκτών ουσιών.

Συνεπώς, κρίνεται ως εξαιρετικά σημαντικός -που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αγνοηθεί με βάση και την αρχή της πρόληψης- ο σοβαρός κίνδυνος που συνιστούν για τη δημόσια υγεία στην ευρύτερη περιοχή οι πολύ μεγάλες ποσότητες των δύο καρκινογόνων σωματιδιακών ρύπων (αμιάντου και λεπτομερούς χαλαζία) που  θα εκφύγουν από τα όρια του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών κατά τα εννέα χρόνια λειτουργίας του.”