Του Νίκου Φωτόπουλου / ΕΦ.ΣΥΝ.
Φωτογραφία από μεταλλείο στη Χιλή, όπου γίνεται επιφανειακή εξόρυξη με χρήση μεγάλων ποσοτήτων εκρηκτικών
Οι Σκουριές, το κίνημα κατά του χρυσού και… η σιωπή των Αρχών. Μπορεί με τα απανωτά δικαστήρια και τις εξωφρενικές κατηγορίες που αντιμετώπισαν οι άνθρωποι του κινήματος ενάντια στις εξορύξεις χρυσού να φαίνονται στα μάτια κάποιων ηττημένοι ή έστω κουρασμένοι, όμως μόνο αδρανείς δεν είναι. Και ίσως οι πορείες και οι δυναμικές κινητοποιήσεις στον Κάκαβο και στο εργοτάξιο της «Ελντοράντο» να έχουν περιοριστεί, αλλά στην πραγματικότητα εξακολουθούν να ανησυχούν το ίδιο και περισσότερο για το μέλλον του τόπου τους.
Ετσι, την περασμένη Τρίτη το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων απέστειλε μια πλήρως εμπεριστατωμένη καταγγελία στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, επαναφέροντας επικαιροποιημένο το θέμα του καρκινογόνου αμίαντου και του εισπνεύσιμου χαλαζία σχετικά με την αδειοδότηση της «Ελληνικός Χρυσός».
Σύμφωνα με την καταγγελία, το Ινστιτούτο Γεωλογικών Μελετών διαπίστωσε ότι στο κοίτασμα Σκουριές (μετάλλευμα και στείρα) υπάρχει αδιαμφισβήτητα ινώδης αμίαντος, το θεωρούμενο ως το πλέον καρκινογόνο ορυκτό σωματιδιακό υλικό (καρκινογόνο κατηγορίας Α). Μέχρι σήμερα ωστόσο, ούτε φωνή ούτε ακρόαση από τους αρμόδιους.
«Δεν μας εκπλήσσει πια η αδιαφορία, άλλωστε το υπουργείο δεν μας απάντησε ποτέ σε τίποτα, κατά την προσφιλή του τακτική», καταγγέλλουν από το Παρατηρητήριο στην «Εφ.Συν.».
Η εταιρεία, όπως υποστηρίζουν, προσπάθησε να αποκρύψει και να υποβαθμίσει το ζήτημα, αλλά η δημόσια συζήτηση άνοιξε με την πρώτη σχετική καταγγελία του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων στις 22.10.2014, θέμα στο οποίο είχε αναφερθεί και στο παρελθόν η «Εφ.Συν.» με σχετικά ρεπορτάζ.
Εκτίμηση κινδύνου
Η υπόθεση επανέρχεται τώρα με μια προσεγγιστική εκτίμηση του κινδύνου από την παρουσία στις Σκουριές όχι μόνο του αμιάντου αλλά και του –επίσης ισχυρά καρκινογόνου– λεπτοδιαμερισμένου χαλαζία, αποκλειστικά με βάση δεδομένα από την ΜΠΕ της «Ελληνικός Χρυσός» και με κάποιες παραδοχές που είναι όλες ευνοϊκές για την εταιρεία. «Στόχος είναι η συντηρητικότερη δυνατή εκτίμηση του σχετικού κινδύνου, ώστε να μην υπάρξει το οποιοδήποτε περιθώριο κατηγορίας για δήθεν μη ρεαλιστική ανάλυση και αβάσιμη από μέρους μας κινδυνολογία», αναφέρουν.
Ακόμα κι έτσι, ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία που υπολογίζεται σε μια πιθανή εννεαετή λειτουργία του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών, από όπου θα εκφεύγουν καθημερινά σημαντικές ποσότητες επικίνδυνων καρκινογόνων σωματιδιακών ρύπων, κρίνεται ως εξαιρετικά σημαντικός – όχι μόνο για τους εργαζόμενους στο μεταλλείο αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Σημειωτέον, δε, ότι το σύστημα παρακολούθησης της αέριας ρύπανσης που έχει εγκαταστήσει η εταιρεία, κατά τα λεγόμενα του κινήματος, δεν έχει τη δυνατότητα αναγνώρισης των εξαιρετικά επικίνδυνων ινών αμιάντου και των μικροκόκκων χαλαζία που περιλαμβάνονται στην εκλυόμενη σκόνη.
Η ευρύτερη περιοχή -μόνιμοι κάτοικοι, επαγγελματίες, ξενοδόχοι, τουρίστες, τοπική Αυτοδιοίκηση- έχει δικαίωμα να τα γνωρίζει όλα αυτά. Και να λάβει τις αποφάσεις της και τα μέτρα της. Μάλιστα, τις επόμενες μέρες επίκειται ενημερωτική συνάντηση μελών του κινήματος με ξενοδόχους και τουριστικούς παράγοντες της Χαλκιδικής γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Σύντομο ιστορικό
H παρουσία του επικίνδυνου ορυκτού (τρεμολίτης-ακτινόλιθος) στο κοίτασμα των Σκουριών αναφέρεται και από την ίδια την «Ελληνικός Χρυσός» στη Μελέτη της Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του 2010, χωρίς όμως να αναγνωρίζεται ως «αμίαντος» και να αξιολογείται ως δυνητικός κίνδυνος για την υγεία των εργαζομένων και του γενικού πληθυσμού. Οταν, τρία χρόνια αργότερα, το πρόβλημα εντοπίστηκε από την αρμόδια για την τεχνική αδειοδότηση υπηρεσία του ΥΠΕΝ, η «Ελληνικός Χρυσός» προσπάθησε μέσω μιας κατά παραγγελία της ιδιωτικής γνωμάτευσης, όπως καταγγέλλεται, να αμφισβητήσει τόσο την παρουσία του αμιάντου στο μετάλλευμα όσο και την επικινδυνότητα της εκεί παρουσίας του.
Η εξέταση δειγμάτων από τα στείρα και το μετάλλευμα από το ΙΓΜΕ έγινε ύστερα από εντολή του υπουργείου Περιβάλλοντος το 2016. Η γνωμάτευση του ΙΓΜΕ επιβεβαίωσε την ορθότητα των πρώτων συμπερασμάτων της αρμόδιας υπηρεσίας του υπουργείου: την παρουσία δηλαδή ινώδους και δυνητικά καρκινογόνου αμιάντου.
Δεν είναι ο αμίαντος, όμως, το μόνο διαπιστωμένα καρκινογόνο υλικό στο κοίτασμα των Σκουριών. Είναι και ένα άλλο ορυκτό είδος που σε λεπτό διαμερισμό (όταν καταστεί σκόνη εισπνεύσιμη δηλαδή) είναι εξίσου καρκινογόνο με τον αμίαντο (επίσης κατηγορίας Α), προκαλώντας στα προκαρκινικά στάδια σιλίκωση.
Και αυτό είναι ο χαλαζίας (crystalline silica). Την παρουσία του χαλαζία, σε σημαντικότατες μάλιστα ποσότητες, τόσο στα στείρα όσο και στο μετάλλευμα των Σκουριών δεν διανοήθηκε ποτέ να αμφισβητήσει η «Ελληνικός Χρυσός».
Με τα δεδομένα αυτά γεννιέται το εύλογο ερώτημα: πόσο επικίνδυνοι για τη δημόσια υγεία στην ευρύτερη περιοχή θα είναι τελικά οι διαφεύγοντες στην ατμόσφαιρα ρύποι και τα σωματίδια από τις αδιάλειπτες (μέρα και νύχτα) εξορυκτικές δραστηριότητες στο ανοικτό όρυγμα των Σκουριών; Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, η στάθμιση ενός τέτοιου κινδύνου εξαρτάται:
α) από την εκτιμώμενη ποσότητα των σωματιδιακών ρύπων που σε ημερήσια, ετήσια ή συνολικά σε όλη τη διάρκεια ζωής του ανοικτού ορύγματος θα εκφεύγουν (ή θα έχουν αθροιστικά εκφύγει) πέραν των ορίων του,
β) από την ποσοτική συμμετοχή σε αυτούς τους σωματιδιακούς ρύπους των δύο καρκινογόνων υλικών (αμιάντου και εισπνεύσιμου χαλαζία),
γ) από τον βαθμό και τον ρυθμό αραίωσης του σωματιδιακού νέφους κατά την πορεία του,
δ) από τις κατά περίπτωση επικρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμος, βροχή),
ε) από τον προσδιορισμό της ευρύτερης περιοχής διασποράς της σκόνης,
στ) από τα όρια ασφαλείας σε ό,τι αφορά την έκθεση στους παραπάνω σωματιδιακούς καρκινογόνους παράγοντες.
«Εννοείται πως είναι πολύ δύσκολη η ποσοτικοποίηση όσων από τους παραπάνω παράγοντες είναι ευμετάβλητοι. Μόνο προσεγγιστικές εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν», τονίζεται, και σε άλλο σημείο της αναφοράς προς το ΥΠΕΝ εξηγεί: μετά τη συμπλήρωση των τριών προπαρασκευαστικών χρόνων και μόνο κατά τη διάρκεια της κύριας λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος (έτη 3 έως 11) θα εξορυχθούν 102.940.386 τόνοι υλικού, από τους οποίους οι 20.453.000 τόνοι με μηχανική απόσπαση και οι 82.487.000 τόνοι με χρήση εκρηκτικών. Δηλαδή, κατά τα 9 έτη κύριας λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος τα ¾ του υλικού θα εξορυχθούν με χρήση εκρηκτικών.
Κατά τη ΜΠΕ της «Ελληνικός Χρυσός» η παραγωγή σκόνης στο ανοικτό όρυγμα θα φτάνει μέχρι και 2.162 τόνους ανά ώρα. Οι καθημερινές εκρήξεις θα πρέπει να είναι η κύρια πηγή παραγωγής σκόνης, με σημαντικό μέρος της (κυρίως την πιο λεπτομερή) να ανέρχεται ψηλά και να εκφεύγει πέρα από τα όρια του ανοικτού ορύγματος. Το Παρατηρητήριο, στη συνέχεια, κάνει μια λογική εκτίμηση, αποδεχόμενο το ευνοϊκότερο δυνατό για την εταιρεία σενάριο: πως τελικά οι 2.162 τόνοι αντιπροσωπεύουν όχι τη μέση ανά ώρα, αλλά τη συνολική ανά ημέρα παραγωγή σκόνης στο ανοικτό όρυγμα.
Θεωρώντας –και πάλι πολύ συντηρητικά και υπέρ της εταιρείας– ότι μόνο το ένα εκατοστό αυτής της μέσης ανά ημέρα παραγόμενης σκόνης θα εκφεύγει τελικά και θα διασπείρεται πέραν των ορίων του ανοικτού ορύγματος, παρασυρόμενο από τους ανέμους, υπολογίζει ότι το ένα εκατοστό των 2.162 τόνων, δηλαδή περίπου 22 τόνοι, μπορεί να θεωρηθεί ως η απόλυτα ελάχιστη ανά ημέρα ποσότητα σκόνης που θα εκφεύγει πέρα από τα όρια του ανοικτού ορύγματος. Κατά συνέπεια, σε ετήσια βάση η ποσότητα αυτή θα είναι 360 μέρες επί 22, ήτοι 7.920 τόνοι, ενώ για τα εννέα έτη λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος 71.280 τόνοι.
Θα πρέπει σε αυτά να προστεθεί και ο επιπλέον κίνδυνος της διασποράς στην ατμόσφαιρα του αμιάντου και του λεπτομερούς χαλαζία που θα ενυπάρχουν στα στείρα υλικά κατασκευής των φραγμάτων, όπως και ο σημαντικός επίσης κίνδυνος διαφυγής και διασποράς στον αέρα κατά τις ξηρές περιόδους του αμιάντου και του λεπτομερούς χαλαζία που θα ενυπάρχουν στα τέλματα αποβλήτων (είτε αυτά αποτεθούν ξερά είτε υπό μορφή πάστας).
Βιο-συσσωρευόμενα
Τονίζεται ιδιαίτερα ότι τόσο ο χαλαζίας όσο και ο αμίαντος είναι υλικά μη εξαφανιζόμενα, μη αποδομούμενα δηλαδή και επιπλέον υλικά βιο-συσσωρευόμενα, που παραμένουν και αθροίζονται εκεί που θα επικαθίσουν: στο έδαφος, σε φυτά, σε ανθρώπινες κατασκευές, στα πνευμόνια -το πιο επικίνδυνο- όσων θα τα αναπνέουν. Η βιοσυσσώρευσή τους σημαίνει πως έχουν αθροιστικά επιβλαβή δράση.
Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η οριακή τιμή έκθεσης για τον γενικό πληθυσμό -εκτός δηλαδή εργοταξίων- θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να είναι μηδενική και για τα δύο (και εντός εργοταξίων πάντως οι οριακές αυτές τιμές είναι εξαιρετικά χαμηλές: μία ίνα αμιάντου ανά 10 κ.εκ. ανά 8ωρο και 0,1 mg χαλαζία ανά κυβ. μέτρο).
Παρά την καλή πρόθεση του νομοθέτη, οι όροι για την προστασία των εργαζομένων που έχουν τεθεί από τις δύο προαναφερθείσες αποφάσεις και το Π.Δ. 212/2006 είναι εξαιρετικά δύσκολο αν όχι αδύνατον να τηρηθούν σε ένα μεγάλης κλίμακας ανοικτό ορυχείο όπου θα γίνεται σε καθημερινή βάση χρήση εκρηκτικών. Αλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, το σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης που έχει εγκαταστήσει η εταιρεία δεν έχει τη δυνατότητα της θετικής διάκρισης και αναγνώρισης, και δη σε άμεσο χρόνο, ειδικά των ινών αμιάντου (σε σχέση με άλλα ινώδη αιωρούμενα σωματίδια) και των σωματιδίων χαλαζία (σε σχέση με άλλα σωματίδια άλλων ορυκτών).
Συνεχίζονται τα δρομολόγια της ρύπανσης
Παρά τα ατυχήματα με τοξικά φορτία που έχουν σημειωθεί επανειλημμένα στο παρελθόν, τα φορτηγά που δουλεύουν για την εταιρεία χρυσού φαίνεται να συνεχίζουν κατά τον ίδιο τρόπο ακάθεκτα τα επικίνδυνα δρομολόγιά τους.
Οι φωτογραφίες που δημοσιεύουμε με φορτηγά και ίχνη ρύπανσης στο οδόστρωμα είναι του iosifsk από τις 5-7-2018.
Ενα φορτηγό εργολάβου της εταιρείας εμφανίζεται να μεταφέρει φορτίο με απόβλητα εμπλουτισμού στον (μη αδειοδοτημένο) Χώρο Απόθεσης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) Κοκκινόλακκα και φεύγει για να επιστρέψει στην Ολυμπιάδα και να ξαναφορτώσει.
Ακριβώς πριν από τη διασταύρωση, κάποιο άλλο φορτηγό έχει ρίξει στον δρόμο ποσότητα αποβλήτων, που έχουν ήδη πατηθεί και διασκορπιστεί.
Πρόκειται για τον κεντρικό δρόμο που ενώνει την Εγνατία Οδό με την τουριστική περιοχή της βορειοανατολικής Χαλκιδικής: Ιερισσός, Νέα Ρόδα, Ουρανούπολη, Αμμουλιανή, περίπου 30 ξενοδοχειακές μονάδες και το Αγιον Ορος.