Στις 5 Νοεμβρίου 2015 το φράγμα Fundão στην επαρχία Μinas Gerais της Βραζιλίας κατέρρευσε, απελευθερώνοντας περίπου 40 εκατ. λίτρα υδαρών αποβλήτων από την εξόρυξη σιδήρου. Η κόκκινη λάσπη των αποβλήτων έθαψε μια πόλη (Quintão) σκοτώνοντας 19 ανθρώπους, ρύπανε το νερό εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και ταξίδεψε χιλιόμετρα μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό αποδεκάτιζοντας την άγρια ζωή. Ήταν η χειρότερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία της Βραζιλίας.
Όπως αποκαλύπτουν έγγραφα που έχουν στα χέρια τους οι oμοσπονδιακοί εισαγγελείς της Βραζιλίας, έξι μήνες πριν από την κατάρρευση του φράγματος, η εταιρεία εξόρυξης Samarco είχε προβλέψει με ακρίβεια τις πιθανές επιπτώσεις μιας τέτοιας καταστροφής, αλλά δεν έλαβε κανένα μέτρο για να την αποτρέψει. Αντίθετα, επικεντρώθηκε στη μείωση του κόστους και στην αύξηση της παραγωγής.
Η Samarco είναι κοινοπραξία μεταξύ δύο από τις μεγαλύτερες μεταλλευτικές εταιρείες του κόσμου, της Βραζιλιάνικης Vale και της Αγγλο-αμερικανικής πολυεθνικής BHP Billiton.
Κατά τους εισαγγελείς, η εταιρεία “έδωσε προτεραιότητα στα κέρδη, βάζοντας την ασφάλεια σε δεύτερη μοίρα”.
Το 2016 ασκήθηκε δίωξη για ανθρωποκτονία σε 21 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του πρώην διευθύνοντος συμβούλου της Samarco και των εκπροσώπων της Vale και της BHP Billiton στο διοικητικό της συμβούλιο. Σε όλους τους κατηγορουμένους και τις τρεις εταιρείες αποδόθηκε επίσης κατηγορία για περιβαλλοντική ζημία.
Μια ξεχωριστή αστική αγωγή για αποζημίωση ύψους 48 δις δολαρίων ξεκίνησε το 2016 και βρίσκεται ακόμη υπό διαπραγμάτευση. Τον περασμένο Ιανουάριο, οι εισαγγελείς και οι τρεις εταιρείες υπέγραψαν μια προκαταρκτική συμφωνία αξίας 680 εκατομμυρίων δολαρίων για την εξασφάλιση των εργασιών αποκατάστασης.
Καμία από τις 375 οικογένειες που έχασαν τα σπίτια τους δεν έχει ακόμη μετεγκατασταθεί.
Σε δηλώσεις τους στον Guardian, οι Samarco, Vale και BHP Billiton δήλωσαν ότι απορρίπτουν τις κατηγορίες, ότι η ασφάλεια υπήρξε και παραμένει προτεραιότητά τους και ότι το φράγμα ήταν σε συμμόρφωση με τη νομοθεσία της Βραζιλίας. Οι εταιρείες δήλωσαν ξεχωριστά ότι θα υπερασπίσουν τους υπαλλήλους και τα στελέχη τους.
Μέχρι την καταστροφή, η Samarco ήταν ένα Βραζιλιάνικο success-story. Το 2014, παρά τις πτωτικές διεθνείς τιμές του σιδήρου, δήλωσε καθαρό κέρδος $ 1,3 δισ.
Ωστόσο, οι εισαγγελείς ισχυρίζονται ότι οι διευθυντές της ενθάρρυναν την εταιρεία να μειώσει περαιτέρω το κόστος.
Οι εισαγγελείς λένε ότι το φράγμα Fundão, ένα από τα πολλά τεράστια χωματουργικά έργα που κατασκευάστηκαν για την αποθήκευση αποβλήτων εξόρυξης σιδηρομεταλλεύματος, ήταν πάντα προβληματικό.
Σχεδόν αμέσως μόλις άρχισε να λειτουργεί το 2008, το φράγμα παρουσίαζε προβλήματα με το σύστημα αποστράγγισης και σημάδια διάβρωσης, σύμφωνα με τις φωτογραφίες και τις αναφορές επιθεώρησης που περιλαμβάνονται στα έγγραφα του δικαστηρίου.
Μετά την καταστροφή, οι Samarco, Vale και BHP Billiton ανέθεσαν μια έρευνα στη διεθνή δικηγορική εταιρεία Cleary Gottlieb Steen & Hamilton (CGSH). Η έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2016, διαπίστωσε ότι τα κατασκευαστικά ελαττώματα είχαν καταστρέψει το αρχικό σύστημα αποστράγγισης του φράγματος και περιέγραψαν τις προσπάθειες για τη διόρθωση των προβλημάτων.
Η έκθεση υπέδειξε επίσης τρεις μικρές σεισμικές διαταραχές στην περιοχή περίπου 90 λεπτά πριν από την αστοχία του φράγματος. “Αυτή η πρόσθετη κίνηση είναι πιθανό να επιτάχυνε τη διαδικασία της κατάρρευσης που είχε ήδη προχωρήσει αρκετά”, ανέφερε.
Διαρροές, κορεσμός και ρωγμές παρατηρήθηκαν στο φράγμα το 2013 και ξανά τον Αύγουστο του 2014, σύμφωνα με την έκθεση. Η Samarco έκανε έργα ενίσχυσης του φράγματος.
Σύμφωνα με τα έγγραφα, ένα μήνα αργότερα, ένας σύμβουλος που είχε προηγουμένως πραγματοποιήσει εργασίες για την Samarco, ανέφερε ότι «μπορεί να υπάρξει στατική υγροποίηση», . Έλεγξε την περιοχή τον Δεκέμβριο του 2014 και είπε στους εισαγγελείς ότι είχε ενημερώσει την Samarco ότι η κατάσταση «δεν ήταν υπό έλεγχο».
H Samarco συνέχισε να αυξάνει το ύψος του φράγματος. Σύμφωνα με την έκθεση της CGSH, αυτό έγινε εν μέρει για να μπορέσει η εταιρεία να διορθώσει προβλήματα αποστράγγισης.
Σε ξεχωριστές απαντήσεις τους προς τον Guardian, και οι τρεις εταιρείες αρνήθηκαν τις κατηγορίες των εισαγγελέων.
Η δικαστική υπόθεση, στην πόλη Ponte Nova, βρίσκεται στο προκαταρκτικό της στάδιο και ο δικαστής δεν έχει ακόμη αποφασίσει εάν θα πάει στο ακροατήριο.
Η Samarco και οι ιδιοκτήτες της βιάζονται να επιστρέψουν στην παραγωγή. Το Δεκέμβριο, έλαβε προκαταρκτική άδεια από την υπηρεσία περιβάλλοντος της κυβέρνησης του Minas Gerais για ένα νέο σύστημα αποθήκευσης των αποβλήτων του εργοστασίου.
Η φιλική προς τις επιχειρήσεις κυβέρνηση του προέδρου Michel Temer θέλει να αυξήσει τα έργα εξόρυξης, ακόμα και σε ευαίσθητες περιοχές όπως ο Αμαζόνιος και να κάνει την περιβαλλοντική αδειοδότηση πιο ευέλικτη.
Το πλήρες άρθρο εδώ: Brazil dam disaster: firm knew of potential impact months in advance | World news | The Guardian