Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ
Ψηφίστηκε στις 8/2/2018 ο νέος νόμος για τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ). Με επαίνους από τις περισσότερες πλευρές για την αύξηση του αριθμού τους και την αύξηση της καλυπτόμενης από αυτούς έκτασης στη χώρα μας.
Αξίζει να δούμε το νέο αυτό νόμο από τη σκοπιά του πιο καυτού σήμερα περιβαλλοντικού θέματος που απασχολεί τους Hπειρώτες. Του θέματος της αδειοδότησης από μέρους του ΥΠΕΝ για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στο «οικόπεδο Ιωάννινα», που δόθηκε στον κοινοπραξία Repsol – Energean Oil.
Να σημειώσουμε αρχικά το κομβικό: Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία εξορύξεις γενικά, όπως και εξορύξεις υδρογονανθράκων, δεν απαγορεύονται μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Και με το νέο νόμο για τους ΦΔΠΠ, που μόλις ψηφίστηκε, το καθεστώς αυτό της μη απαγόρευσης καθόλου δεν καταργήθηκε και άρα εξακολουθεί να ζει και να βασιλεύει.
Προστατευόμενη ξεπροστατευόμενη μια οποιαδήποτε περιοχή: χερσαία, ποτάμια, λιμναία ή θαλάσσια, εξορύξεις εντός της δεν απαγορεύονται –άρα επιτρέπονται, με το φύλλο συκής μιας που θα τις συνοδεύει Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Εξακολουθεί δηλαδή να θεωρείται συμβατή η περιβαλλοντική προστασία με την αδειοδότηση των εξορύξεων, ενώ είναι παγκόσμια αποδεκτό πως οι τελευταίες αποτελούν τον κατεξοχήν παράγοντα υποβάθμισης του περιβάλλοντος και την πλέον ρυπογόνα βιομηχανική δραστηριότητα.
Οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών λοιπόν, ας πούμε αυτός/οί που θα καλύπτουν και θα είναι υπεύθυνοι για το «οικόπεδο Ιωάννινα», θα μπορούν κατά τον πρόσφατα ψηφισμένο νόμο να έχουν αποφασιστική γνώμη για:
«τον βαθμό διατήρησης των προστατευόμενων αντικειμένων, την ολοκληρωμένη διαχείριση των περιοχών ευθύνης τους και την ενίσχυση της τοπικής ανάπτυξης» (άρθρο 4, ε). Αρκεί αυτά που θα αποφασίζουν να μην παρακωλύουν τις εξορυκτικές δραστηριότητες στο χώρο ευθύνης τους.
Θα μπορούν επίσης να: «καταρτίζουν μελέτες, να διεξάγουν έρευνες, να εκτελούν τεχνικά ή άλλα έργα που περιλαμβάνονται στα οικεία σχέδια διαχείρισης και είναι απαραίτητα για την προστασία, διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των προστατευόμενων αντικειμένων που εμπίπτουν στην περιοχή ευθύνης τους», (άρθρο 4, στ). Αρκεί βέβαια και αυτά να μην παρακωλύουν τις εξορυκτικές δραστηριότητες στις περιοχές ευθύνης τους.
Θα μπορούν επίσης να: «παρέχουν αιτιολογημένες γνωμοδοτήσεις κατά την διαδικασία περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων των έργων και των δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στις προστατευόμενες περιοχές ευθύνης τους ή των έργων και δραστηριοτήτων οι επιπτώσεις των οποίων επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το προστατευταίο αντικείμενο», (άρθρο 4, η). Αρκεί βέβαια οι αιτιολογημένες γνωμοδοτήσεις τους να μην φτάνουν στο σημείο να ζητούν ακύρωση των τυχόν προς περιβαλλοντική αδειοδότηση εξορυκτικών έργων, έστω και αν αυτά μπορεί να επηρεάζουν άμεσα, έμμεσα ή κατά δραματικό τρόπο το “προστατευτέο αντικείμενο”.
Θα μπορούν ακόμα οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, ή μάλλον επιβάλλεται πια να είναι αυτοί και όχι το αρμόδιο Υπουργείο που θα αναλαμβάνουν «τη διαβούλευση με την τοπική κοινωνία, τους παραγωγικούς φορείς και κάθε άλλον εμπλεκόμενο κατά περίπτωση φορέα εντός των περιοχών ευθύνης τους, με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση, την αποτελεσματική προστασία και την ανάδειξη των αξιών των προστατευόμενων περιοχών, καθώς και ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής παραμέτρου στα τοπικά αναπτυξιακά πρότυπα» (άρθρο 4, ια). Με αυτή τη φαινομενικά αποκεντρωτική διάταξη όμως το αρμόδιο Υπουργείο απαλλάσσει (κακώς) τον εαυτό του από μια δική του αποκλειστικά υποχρέωση -διότι αυτό ασκεί τη Διοίκηση, όχι απλά την εποπτεία- ίσως γιατί διαπίστωσε πόσο δύσκολο είναι να πεισθούν οι τοπικές κοινωνίες να αποδεχτούν σχέδια για έργα που δε συνάδουν με τις υφιστάμενες περιβαλλοντικές, παραγωγικές και πολιτισμικές στον κάθε τόπο πραγματικότητες.
Κρατάει λοιπόν για τον εαυτό του το Υπουργείο το δικαίωμα να προτείνει έργα με βαριές περιβαλλοντικές συνέπειες και αφήνει τους ΦΔΠΠ να διαβουλευθούν με την τοπική κοινωνία επ’ αυτών. Έτσι, αν τα προτεινόμενα έργα αφορούν εξορυκτική δραστηριότητα εντός προστατευόμενων περιοχών, στη μεν διαβούλευση το αρμόδιο Υπουργείο θα είναι βολικά για το ίδιο απόν (νίβοντας τα χέρια του -ο ένας αντιπρόσωπός του στον ΦΔΠΠ θα υπάρχει για τα μάτια και ως άλλοθι της ουσιαστικής απουσίας) οι δε ΦΔΠΠ θα αδυνατούν να επικαλεστούν ασυμβατότητα μεταξύ περιβαλλοντικής προστασίας και εξορυκτικών έργων, αφού με βάση την υφιστάμενη και φρεσκαρισμένη μάλιστα νομοθεσία το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Το μόνο που θα μπορούν να πουν οι ΦΔΠΠ θα είναι το σύνηθες ευχολόγιο: όλα να γίνουν με πλήρη σεβασμό στο περιβάλλον και το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο. Και όσοι θα δυσπιστούν και θα έχουν αντίρρηση θα κράζουν τους ΦΔΠΠ, όχι τους απεσταλμένους του Υπουργείου που έτσι κι’ αλλιώς δεν θα ξαναεμφανιστούν πλέον πουθενά όπου θα οσμίζονται ότι δεν θα τους υποδεχτούν μετά βαΐων και κλάδων.
Θα μπορούν ακόμα οι ΦΔΠΠ «να αναλαμβάνουν την εκπόνηση και εκτέλεση εθνικών, ευρωπαϊκών ή διεθνών προγραμμάτων και δράσεων σχετικών με την περιοχή ευθύνης τους, τα οποία προάγουν ή προβάλλουν τους σκοπούς του ΦΔΠΠ» (άρθρο 4, ιβ) και που, θα μπορούσε να συμπληρώσει κάποιος στο νέο νόμο, δεν πρόκειται να θίξουν, πολύ περισσότερο να ακυρώσουν, την τυχόν υφιστάμενη ή προγραμματισμένη εξορυκτική δραστηριότητα στην περιοχή ευθύνης του ΦΔΠΠ.
Επίσης θα μπορούν οι ΦΔΠΠ «να χορηγούν άδειες επιστημονικής έρευνας, καθώς και τεχνικών δοκιμών και αναλύσεων για τα προστατευόμενα αντικείμενα εντός του ορίου περιοχής ευθύνης τους, σε συνεργασία με αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες, με απαραίτητη προϋπόθεση τη γνωστοποίηση των πορισμάτων από τις παραπάνω δραστηριότητες στον οικείο ΦΔΠΠ άμεσα μετά την ολοκλήρωσή τους» (άρθρο 4, ιη). Πολύ χρήσιμη ομολογουμένως πρόβλεψη, μόνο που ειδικά στην περίπτωση μιας εγκαταστημένης δραστηριότητας εξόρυξης υδρογονανθράκων ή έστω δοκιμαστικών γεωτρήσεων για την εγκατάστασή τους, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι συνέπειες θα είχε η διαπίστωση ρυπάνσεων, μικρών ή μεγάλων, στα “προστατευόμενα αντικείμενα”. Το πολύ πολύ την επιβολή κάποιων προστίμων -αστεία πράγματα για εξορυκτικές εταιρείες- πάντως όχι τη διακοπή της δραστηριότητάς τους.
Θα μπορούν οι ΦΔΠΠ να «υποστηρίζουν οικοτουριστικά προγράμματα σε συνεργασία με άλλους αρμόδιους ή ιδιωτικούς φορείς» (άρθρο 4, ιθ). Μεταξύ των άλλων τέτοιων φορέων θα μπορεί να είναι, φαντάζομαι, και κάποια στην περιοχή ευθύνης του ΦΔΠΠ τυχόν δραστηριοποιούμενη εξορυκτική εταιρεία. Που θα ζητήσει ασφαλώς να συμπεριλάβει στην οικοτουριστική περιήγηση και τα γεωτρύπανα και τις λοιπές της εγκαταστάσεις της προς τέρψιν των τυχερών οικοπεριηγητών. Και βέβαια η τυχόν δραστηριοποιούμενη στην περιοχή ευθύνης κάποιας ΦΔΠΠ εξορυκτική εταιρεία με μεγάλη προθυμία θα συνεισφέρει το κάτι τις της ώστε αυτή η ΦΔΠΠ να τα καταφέρνει «να ανευρίσκει, να διασφαλίζει και να αξιοποιεί τα χρηματοδοτικά εργαλεία για τη προώθηση νέων αναπτυξιακών προτύπων και δράσεων» (άρθρο 4, δ).
Τελικά, από οικονομικής βολεψιάς τουλάχιστον, πολύ τυχερές οι ΦΔΠΠ που θα έχουν στην περιοχή ευθύνης τους και μια εξορυκτική εταιρεία που θα υποβοηθάει λιπαίνοντας κατάλληλα το έργο τους. Αυτοί οι ΦΔΠΠ θα γίνουν ίσως καλύτερα γνωστοί ως Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενου Πορνοπεριβάλλοντος. Ή πιο σωστά και εν συντομία: Περιβαλλοντονταβατζήδες.
Αυτή θα είναι για σας η αυριανή πραγματικότητα Hπειρώτες. Και λοιποί δυτικοέλληνες που περιμένετε τη σειρά σας. Αν συμβιβαστείτε με το δόγμα πως οι εξορύξεις πάνε αρμονικά χέρι χέρι με την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος. Και αν δεν κινήσετε γη και ουρανό για να ανατρέψετε αυτό το παράλογο δόγμα. Όχι δε μόνο για τις εξορύξεις εντός προστατευόμενων περιοχών, αλλά και για μια ευρύτερη περιοχή γύρω τους. Που για εσάς Hπειρώτες δεν μπορεί να είναι παρά όλη η Ήπειρος.