Η Βραζιλία προειδοποίηση για τις Σκουριές: “State of the art” θεωρούνταν το φράγμα που κατέρρευσε!


residents-reacting-to-landslide-caused-by-failure-or-germano-mine-tailings-dams

17 νεκροί και 28 άνθρωποι αγνοούνται ακόμη μετά την κατάρρευση δυο φραγμάτων αποβλήτων σε μεταλλείο της Βραζιλίας που σκόρπισε την καταστροφή σε μια απόσταση πάνω από 100 χιλιόμετρα (και όχι 7 χλμ όπως γράψαμε στην προηγούμενη ανάρτηση).

“Tι δουλειά είχε το χωριό εκεί;”

Τα φράγματα στη μεταλλευτική βιομηχανία είναι δυνητικοί κίνδυνοι πού όλοι πρέπει να αποδεχθούμε σε κάποιο βαθμό. Ο δυνητικός κίνδυνος γίνεται πραγματικός όταν έχεις κοινότητες που ζούνε στα κατάντι του φράγματος. Αυτό ήταν που με εξέπληξε. Υπήρχε ένα χωριό κάτω από αυτό το φράγμα αποβλήτων που δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί”.

Αυτή τη δήλωση έκανε στο Bloomberg, σχετικά με το χωριό Bento Rodrigues που κυριολεκτικά θάφτηκε κάτω από τη λάσπη και τα απόβλητα, ο Σαλίμ Αλί, καθηγητής στο “Κέντρο για την Κοινωνική Υπευθυνότητα στη Μεταλλεία” του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ της Αυστραλίας. (Δύο ήταν τα φράγματα, πιθανότατα μέρος της ίδιας κατασκευής).

537453-a298962a-845c-11e5-a864-4d648931c00d

Φαίνεται ότι αυτό διδάσκεται ως “κοινωνική υπευθυνότητα στη μεταλλεία”. Το χωριό δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί. Η καταστροφή είναι υπολογίσιμη μόνον όταν μετριέται σε απώλεια ανθρώπινων ζωών ή ανθρώπινων περιουσιών. Τα ποτάμια, οι πηγές του νερού, οι θάλασσα, τα δέντρα, τα ζώα, που βρίσκονται στο “στα κατάντι” αυτών των επικίνδυνων φραγμάτων, θεωρούνται απώλειες μικρής σημασίας και πάντως αποδεκτές μπροστά στην “ανάπτυξη” που φέρνει το μεταλλείο. Η κυνική (και αναπάντεχα ειλικρινής) αυτή δήλωση είναι πάντως μια άμεση παραδοχή της πραγματικότητας: Kανένα φράγμα δεν είναι απολύτως ασφαλές. Δεν υπάρχει φράγμα που “δεν σπάει”. Όπως πολύ σωστά λέγεται, “κάθε φράγμα μεταλλευτικών αποβλήτων είναι ένα ατύχημα που περιμένει να συμβεί”. Αυτά τα ατυχήματα συμβαίνουν με αυξανόμενη συχνότητα και αυτό είναι κάτι που πρέπει  να θυμόμαστε όταν έχουμε τρία τέτοια φράγματα να κατασκευάζονται από την Ελληνικός Χρυσός στις Σκουριές και το Στρατώνι.

“State of the art” το φράγμα που κατέρρευσε!

Το μεταλλείο όπου συνέβη η καταστροφή ανήκει στην εταιρεία Samarco, κοινοπραξία δυο εκ των μεγαλύτερων εταιρείων παραγωγής σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο, της Αυστραλιανής BHP Billiton και της Βραζιλιάνικης Vale. Η  BHP  ήδη αριθμεί πέντε θανάτους μέσα στο 2015, με ατυχήματα  στη Χιλή, τη Νότια Αφρική και την Αυστραλία (πηγή).

Aποκαλύψεις για το φράγμα κάνει το ιστολόγιο lindsaynewlandbowker.wordpress.com:

Τη στιγμή που κατέρρευσε, το φράγμα είχε ύψος 200 μέτρων και ήταν ένα φράγμα που είχε κατασκευαστεί με τη μέθοδο της ανύψωσης σε στάδια “προς τα ανάντι” (upstream dams). Αυτή θεωρείται η πιο επικίνδυνη μέθοδος κατασκευής και αυτού του τύπου ήταν η πλειονότητα των φραγματων αποβλήτων που έχουν υποστεί καταστροφικές αστοχίες παγκοσμίως. Λόγω του χαμηλού της κόστους, η ανύψωση προς τα ανάντι είναι η προτιμώμενη μέθοδος κατασκευής φραγμάτων συγκράτησης μεταλλευτικών αποβλήτων, ειδικά για μεταλλεία χαμηλής περιεκτικότητας σε μέταλλα. Υπήρξαν προτάσεις για νομοθετική απαγόρευση αυτού του τύπου κατασκευής, όμως συνάντησαν την αντίδραση της μεταλλευτικής βιομηχανίας.

Το φράγμα που κατέρρευσε προχθές αναφερόταν συχνά ως “απόδειξη ότι τα φράγματα που έχουν υψωθεί προς τα κατάντι είναι ασφαλή ακόμα και σε ύψη μέχρι 5 φορές μεγαλύτερα από αυτά που κάποτε θεωρούνταν το μέγιστο για αυτού του τύπου τις κατασκευές”. Το φράγμα είχε ενισχυθεί με τοιχίο αντιστήριξης και άλλες διαρρυθμίσεις ώστε να διορθωθούν ελαττώματα της αρχικής κατασκευής και να αυξηθεί ο αποθηκευτικός χώρος. Αυτή η τροποίηση ήταν για τη μεταλλευτική βιομηχανία η “σημαία” της επιθετικής αντίθεσης σε οποιαδήποτε ξεκάθαρη απαγόρευση της κατασκευής φραγματων “προς τα ανάντι”.

Ο επανασχεδιασμός του φράγματος ώστε να φτάσει σε αυτά τα δυσθεώρητα ύψη παρουσιάστηκε σε ένα μεγάλο συνέδριο για τα μεταλλευτικά απόβλητα το 2011 ως “state of the art” και “καλύτερη μηχανική προσέγγιση” για την επίτευξη ασφαλών φραγμάτων μεγάλου ύψους “προς τα ανάντι”. Το συγκεκριμένο φράγμα αναφέρεται σε έρευνες ως απόδειξη ότι οι κατασκευές προς τα ανάντι μπορούν να είναι ασφαλείς και δεν θα πρέπει να απαγορευθούν, αλλά και ότι “η μεταλλευτική βιομηχανία ανταποκρίνεται στα ζητήματα της ασφάλειας των φραγμάτων όχι αποφεύγοντας, αλλά βελτιώνοντας και αυξάνοντας τα μέτρα και τους κανονισμούς ασφαλείας”.

Το φράγμα είχε έγκυρες άδειες από τις περιβαλλοντικές αρχές οι οποίες το έλεγξαν τον Ιούλιο 2015 και το έκριναν “απολύτως ασφαλές”. Τέσσερις μήνες μετά κατέρρευσε, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Δεν ήταν ατύχημα, απληστία ήταν

Σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή για τα Μεγάλα Φράγματα (ICOLD, 2001): Οι εγκαταστάσεις μεταλλευτικών αποβλήτων είναι κατά πάσα πιθανότητα οι μεγαλύτερες ανθρώπινες κατασκευές στον πλανήτη”.

Η αύξηση στο μέγεθος του φράγματος της Samarco στη Βραζιλία υπαγορεύθηκε από το σχεδιασμό της εταιρείας για δραματική αύξηση στην παραγωγή, με “οδηγό” τον βασικό κανόνα της μεταλλείας μεγάλης κλίμακας: σε περιβάλλον πτωτικών τιμών και “φτωχών” σε μέταλλα κοιτασμάτων, η οικονομική βιωσιμότητα μπορεί να διατηρηθεί μέσω παραγωγής μεγαλύτερης κλίμακας και χαμηλότερου κόστους, χωρίς (υποτίθεται) καμία αύξηση της επικινδυνότητας – άρα χωρίς πρόβλεψη για αύξηση του κόστους περιβαλλοντικής προστασίας και των προβλεπόμενων αποζημιώσεων σε περίπτωση ατυχήματος.

Η προχθεσινή καταστροφή εντάσσεται σε μια παγκόσμια τάση που τεκμηριώθηκε με τη μελέτη The Risk, Public Liability & Economics of Tailings Storage Facility Failures. H μελέτη δημοσιοποιήθηκε στις 4/8/2015, στην επέτειο ενός χρόνου από τη διάρρηξη του φράγματος τελμάτων του  Mount Polley στη Βρετανική Κολομβία. (Η L. N. Bowker του lindsaynewlandbowker είναι η μία από τους συγγραφείς).

Το πιο σημαντικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι: Οι πολύ σοβαρές καταστροφικές αστοχίες φραγμάτων μεταλλευτικών αποβλήτων αυξάνονται σε συχνότητα αντί να μειώνονται.

Εδώ και δεκαετίες, οι μεταλλευτικές εταιρείες βρίσκονται σε ένα διαρκή ανταγωνισμό για να εξορύξουν όλο και περισσότερα μέταλλα από χαμηλής περιεκτικότητας κοιτάσματα, προκειμένου  να επωφεληθούν από τις οικονομίες κλίμακας (βλ. διάγραμμα για την παραγωγή χαλκού).

copper vs ore grade

Σε αυτή την τρελή κούρσα τα μεταλλεία γίνονται όλο και μεγαλύτερα και παράγουν μεγαλύτερους όγκους αποβλήτων, τα οποία εναποτίθενται σε όλο και ψηλότερες και πιο επικίνδυνες εγκαταστάσεις αποβλήτων. Οι πιθανότητες καταστροφικής αστοχίας αυξάνονται εκθετικά.

Δεν ήταν ατύχημα, δεν ήταν λάθος, δεν ήταν “η κακή στιγμή”. Ο καπιταλισμός ήταν.

Σχόλιο για τη Χαλκιδική

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι η ευκολία με την οποία η μεταλλευτική βιομηχανία αποδίδει μεγαλοπρεπείς χαρακτηρισμούς όπως “state of the art” και “καλύτερη μηχανική προσέγγιση” σε οτιδήποτε την βολεύει. H κατασκευή του θεόρατου φράγματος στη Βραζιλία δεν θα έπρεπε να επιτραπεί ή τουλάχιστον η νέα “ασφαλής” μέθοδος κατασκευής φραγμάτων μεγάλου ύψους έπρεπε να αντιμετωπιστεί με τη δέουσα προσοχή και να μην γίνει κατευθείαν ένα φράγμα 200 μ. Κοινή σύνεση και προφύλαξη. Έγινε γιατί το απαιτούσαν τα οικονομικά της εταιρείας. Δυστυχώς ένα κομμάτι της επιστημονικής κοινότητας που σχετίζεται με τη μεταλλευτική βιομηχανία, “ντύνει” με την απαραίτητη “επιστημοσύνη” οτιδήποτε εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εταιρειών, δίνοντας άλλοθι σε εγκληματικές κατασκευές και εγκληματικές πρακτικές. Οι “αριστουργηματικές μεθόδοι” καταρρέουν με πάταγο, συχνά παίρνοντας και ανθρώπους μαζί τους.

Στη Β. Χαλκιδική, η Ελληνικός Χρυσός κατασκευάζει τρία φράγματα αποβλήτων: Το ένα, για την απόθεση 20 εκατομμυρίων τόνων ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ αποβλήτων, κατασκευάζεται στη λεκάνη του Κοκκινόλακκα, μόλις 500 μ. από τα πρώτα σπίτια του Στρατωνίου και δύο χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Το φράγμα Κοκκινόλακκα βρίσκεται ακριβώς επάνω στο ενεργό ρήγμα-τέρας του Στρατωνίου, που έχει δώσει στον 20 αιώνα δυο καταστροφικούς σεισμούς μεγαλύτερους των 7 Ρίχτερ (σεισμός Ιερισσού, Σεπτέμβριος 1932, με 180 νεκρούς και ολοκληρωτική καταστροφή χωριών).

Άλλα δυο φράγματα, ύψους 150 μέτρων το καθένα, θα κατασκευαστούν στις κοίτες των ορεινών ρεμάτων Καρατζά και Λοτσάνικου στις Σκουριές, σε απόσταση 7 χλμ  από τον κόλπο Ιερισσού. Το πρώτο βρίσκεται ήδη στο στάδιο της θεμελίωσης. Το ότι δεν χρησιμοποιείται η συγκεκριμένη μέθοδος της ανύψωσης “προς τα ανάντι” που θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνη ΔΕΝ τα κάνει ασφαλή καθώς έχουν άλλα στοιχεία επικινδυνότητας. Τα φράγματα θα κατασκευαστούν σε σαθρό και κατακερματισμένο έδαφος με πολύ μεγάλη κλίση, σε πολύ μικρή απόσταση από το ανοικτό όρυγμα και το υπόγειο μεταλλείο των Σκουριών, όπου θα πραγματοποιούνται καθημερινά επί 30 χρόνια ισχυρές σειρές εκρήξεων που θα υπονομεύουν τη σταθερότητά του. Τη σεισμική επάρκεια των φραγμάτων, που θα βρίσκονται ανάμεσα σε δύο σεισμικά ρήγματα (Στρατωνίου και Γοματίου), αμφισβητεί ο με γνωμάτευσή του ο καθηγητής σεισμολογίας Α.Π.Θ. Κ. Παπαζάχος.

13-Parartima_X-draggedΕπιπλέον, προκειμένου να αυξηθεί η χωρητικότητα των λεκανών απόθεσης, τα τέλματα πίσω από τα φράγματα Καρατζά και Λοτσάνικου δεν θα αποτεθούν σε επίπεδη επιφάνεια αλλά  υπο κλίση, σε μορφή «πάστας» (αφυγρασμένα). Αυτή η μέθοδος απόθεσης δεν έχει δοκιμαστεί στο χρόνο και δεν έχει αποδειχθεί η μακροπρόθεσμη ασφάλεια της, αλλά η εταιρεία την παρουσιάζει ως εξαιρετικά ασφαλή που δήθεν αποκλείει οποιαδήποτε περίπτωση αστοχίας. Κάπως σαν τα φράγματα στη Βραζιλία…

Το “Παρατηρητήριο” έχει από τις 23 Σεπτεμβρίου 2013 καταγγείλει τη Στατική/Δυναμική Ανεπάρκεια των φραγμάτων Καρατζά και Λοτσάνικου στην αρμόδια υπηρεσία, τη Διεύθυνση Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Γνωρίζουμε ότι λίγες μέρες αργότερα η υπηρεσία διαβίβασε την καταγγελία μας στην Ελληνικός Χρυσός, όμως η απάντηση της εταιρείας ουδέποτε μας κοινοποιήθηκε.

Το παράλογο αυτό έργο πρέπει να σταματήσει ΤΩΡΑ. Πριν η Χαλκιδική γίνει άλλο ένα νούμερο στις στατιστικές της καταστροφής. Πριν να είναι πολύ αργά.


Μία απάντηση στο “Η Βραζιλία προειδοποίηση για τις Σκουριές: “State of the art” θεωρούνταν το φράγμα που κατέρρευσε!”

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.