“Είναι δυνατόν; Και όμως είναι”;

Του Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ.

Είναι δυνατόν η “Ελληνικός Χρυσός” σχεδόν να γιορτάζει με χτεσινή ανάρτηση στο επίσημο δελτίο της την επαναλειτουργία των μεταλλείων AZNALCOLLAR κοντά στη Σεβίλλη στην Ισπανία;

http://www.ellinikoschrysos.gr/blog/2015/05/ellinikoschrysos-leitourgounkaipalitametalleiaaznacollar/

Αυτοί που γράψανε το κείμενο καταλάβαιναν οτι μιλούσαν για επαναλειτουργία μετά από μια προ επταετίας περιβαλλοντική καταστροφή που έγινε στο ορυχείο μολύβδου-ψευδαργύρου; Και η οποία καταστροφή ήταν η κατάρρευση του φράγματος της λεκάνης απόθεσης των τελμάτων του ορυχείου αυτού και η διαφυγή 4 – 5 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων λάσπης τοξικών αποβλήτων που πλημμύρισαν καλλιεργούμενες εκτάσεις αρκετών χιλιάδων εκταρίων και απείλησαν τον Εθνικό Δρυμό Doniana, χαρακτηρισμένο από τα Ηνωμένα Έθνη ως Περιοχή Παγκόσμιας Κληρονομιάς;

Ε λοιπόν ασφαλώς και τα καταλάβαιναν, αφού με μεγάλη ειλικρίνεια (μήπως αφέλεια ή υπεροψία) μας πληροφορούν για τα αίτια του ατυχήματος:

“η αιτία της κατάρρευσης του φράγματος της λίμνης αποθήκευσης των τελμάτων οφειλόταν σε κινήσεις ολίσθησης του υπεδάφους εξαιτίας του βάρους του φράγματος και της απόθεσης του τέλματος“.

Έτσι, απλά, άνετα και σταράτα. Σα να μας λένε: και λοιπόν, δεν τα ξανάφτιαξαν το φράγμα; Back to business, as usual.

Περισσότερες πληροφορίες για το καταστρεπτικό συμβάν, τα αίτιά του και το τεράστιο κόστος αποκατάστασης:

http://www.wise-uranium.org/mdaflf.html

Με την ευκαιρία, να υπενθυμίσω εδώ μέρος από κριτικό υπόμνημά μου επί της ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός που είχα κοινοποιήσει το 2010 και το οποίο υποβλήθηκε στο ΣτΕ με κάποια από τις πολλές προσφυγές που έγιναν τότε:

“Το κερματισμένο υπόβαθρο (που επισημαίνεται και στη ΜΠΕ, σελ. 5.3-74) της θεμελίωσης των φραγμάτων στους δύο χώρους απόθεσης (Καρατζά Λάκκος και Λοτσάνικο), όπου σχεδιάζεται να αποτεθούν μέρος των αποβλήτων εξόρυξης (κυρίως στην κατασκευή των φραγμάτων) και τα απόβλητα εμπλουτισμού του έργου των Σκουριών, όπως περιγράφεται στη ΜΠΕ (σελίδα 5.3-74, Γεωλογικά – γεωτεχνικά χαρακτηριστικά), δεν είναι τέτοιο που να εμπνέει απόλυτη εμπιστοσύνη για την ασφάλεια της θεμελίωσης και την αντοχή της σε τυχόν έντονη σεισμική δράση στην περιοχή. Επιβαρυντικά επί του προκειμένου είναι τα εξής στοιχεία, όπως προκύπτουν από τη ΜΠΕ:

α) Ο διαρκώς σωρευόμενος φόρτος των υλικών στους αποθέτες Λοτσάνικο και Καρατζά Λάκκος, αφενός εξαιτίας της κατασκευής του φράγματος (36 εκατομμύρια τόνοι), αφετέρου από τη συσσώρευση των ίδιων των αποβλήτων (65 εκατομμύρια τόνοι), συνολικά δηλαδή 101 εκατομμύρια τόνοι. (ΜΠΕ, σελ. 5.3-68).

β) Η σημαντική αποφόρτιση στη γειτονεύουσα γεωλογικά θέση του κωνικού ορύγματος των Σκουριών (αφαίρεση συνολικού από εκεί φορτίου 103 περίπου εκατομμυρίων τόνων υλικού ( ΜΠΕ, Πίνακας 5.3.2-6, σελ. 5.3-26).

γ) Η γειτνίαση του σεισμικά ενεργού ρήγματος Γοματίου – Μεγ. Παναγίας).

Ο συνδυασμός των δύο πρώτων αναμένεται να δημιουργήσει σημαντική διαφορική μεταβολή του τώρα εν ισορροπία πεδίου των τάσεων στο γεωλογικό υπόβαθρο. Υπό τις νέες αυτές συνθήκες δυναμικής αστάθειας δεν αποκλείεται η πιθανότητα, με την ενέργεια ενεργοποίησης που θα παράσχει ένα μελλοντικό σεισμικό συμβάν στην περιοχή (προερχόμενο π.χ. από το γειτονικό ενεργό ρήγμα Γοματίου – Μεγ. Παναγίας), να εκδηλωθεί ολισθητική κίνηση σε κάποια ή κάποιες από τις υποκείμενες επιφάνειες ασυνέχειας, με απρόβλεπτες -πάντως όχι αμελητέες και ίσως καταστροφικές- συνέπειες για την τύχη των δύο φραγμάτων και την απελευθέρωση μέρους έστω των αποβλήτων που θα εμπεριέχουν.

Σε συνάφεια με τα παραπάνω, η στη ΜΠΕ αναφερόμενη κατάσταση των αποβλήτων («72% κ.β. στερεά», σελ 5.3-73) περιγράφει μια μη σταθερή και μόνιμη κατάσταση. Η κατάσταση αυτή υπόκειται σε απότομες μεταβολές, επειδή οι χώροι απόθεσης δέχονται τα νερά της βροχής. Υπάρχει κατά συνέπεια ενδεχόμενο με την προσρόφηση νερού κατά τη διάρκεια μιας ισχυρής και απότομης καταιγίδας, να υπάρξει ρευστοποίηση των υλικών απόθεσης. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και μπορεί να προκαλέσει εσωτερική κατολίσθηση, ιδίως επειδή η κατά τη ΜΠΕ υποτιθέμενη σταθερή ξηρότητα των αποθέσεων παρέχει τη: «δυνατότητα επίτευξης μεγαλύτερων τελικών κλίσεων απόθεσης» (ΜΠΕ, σελ.5.3-73). Τυχόν ρευστοποίηση και κατολίσθηση των σωρευμένων αποθέσεων μετά από μια τέτοια καταιγίδα θα προκαλέσει επιπρόσθετη μεταβολή των τάσεων στη βάση των φραγμάτων αλλά και κάτω από αυτές, στο όχι ιδιαίτερα σταθερό και κορεσμένο υπό εκείνες τις συνθήκες σε νερό κατακερματισμένο υπόβαθρο, με ενδεχομένως πολύ επικίνδυνες συνέπειες.

Να σημειωθεί επίσης ότι στο σχήμα 5.3.4-1 της ΜΠΕ (σελ 5.3-77) η ανώτερη στάθμη απόθεσης αποβλήτων του τελικού σταδίου απόθεσης εμφανίζεται κεκλιμένη, και σε ύψος που προς τα ανάντη ξεπερνά τη στέψη του κατάντη φράγματος, από το οποίο θα έπρεπε (σύμφωνα με την ΜΠΕ, Πίνακας 5.3.4-4, σελ 5.3-79) να υπολείπεται υψομετρικά κατά 5 τουλάχιστον μέτρα. Η προβαλλόμενη όπως στο σχήμα 5.3.4-1, σελ 5.3-77 κατάσταση έιναι, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, εν δυνάμει ασταθής.

Στις σελίδες 5.3-84 και 5.3-85 της ΜΠΕ αναφέρονται διάφορες αναλύσεις ευστάθειας που έγιναν για τα δύο φράγματα και στην ανταπόκρισή τους έναντι σεισμικής φόρτωσης, καθώς και έλεγχος δυναμικού ρευστοποίησης των αποβλήτων. Δε βρήκα να κατονομάζεται ή να υπάρχει οποιαδήποτε σχετική παραπομπή για το φορέα ή και το (ή τα) εργαστήρια όπου έγιναν οι αναλύσεις. Ανεξάρτητα από αυτό πάντως, οι ενστάσεις μου για την ευστάθεια των φραγμάτων αφορούν κυρίως το σε βάθος υποκείμενό τους, παρά την ίδια την κατασκευή τους.

Τα σεισμοτεκτονικά στοιχεία που η ΜΠΕ επικαλείται στο σημείο αυτό (σελ. 5.3.-74 και 5.3-75) και που λαμβάνονται υπόψη σε σχέση με την κατασκευή των φραγμάτων Καρατζά Λάκκος και Λοτσάνικο, θα σχολιαστούν σε επόμενη ενότητα συνολικά, επειδή αφορούν την ευρύτερη περιοχή και εξίσου και άλλες εγκαταστάσεις του όλου έργου.”

Εύχομαι να μην επαληθευτούν ποτέ κάποιοι από τους παραπάνω φόβους μου. Και να μην χρειαστεί καμιά εξορυκτική εταιρεία, ποτέ στο μέλλον να ανακοινώσει την επαναλειτουργία μεταλλείων σ’ αυτόν τον τόπο ύστερα από μια προηγηθείσα καταστροφή. Και βέβαια, δεν είμαι καθόλου σίγουρος για την επάρκεια σε τεχνικές γνώσεις του ΣτΕ ωστε να κατανοήσει αυτά που ανέφερα τότε και να θεωρήσει πως πρέπει να αγνοηθούν παντελώς.