Επιστολές, επιστροφές, διαρροές, ανησυχίες και αναμονές


Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ.

Escher_ReptilesLR

Κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες, στα τέλη Απριλίου ο Υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας έστειλε στην Ελληνικός Χρυσός δύο έγγραφα/επιστολές που συνόδευαν την επιστροφή του φακέλου της τεχνικής μελέτης που κατέθεσε η εταιρεία για την κατασκευή της μονάδας μεταλλουργίας στο Στρατώνι. Κατά τις δημοσιογραφικές αυτές πληροφορίες (εδώ και εδώ) ο λόγος της επιστροφής της μελέτης αυτής ήταν ότι εντοπίστηκαν σωρεία παραλείψεων, κενών και σοβαρών προβλημάτων που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των εργαζομένων, την υγεία των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής καθώς και το περιβάλλον. Μάλιστα, κατά τις ίδιες πληροφορίες, το ΥΠΑΠΕΝ ζητάει από την Ελληνικός Χρυσός άμεση συμμόρφωση -προφανώς για τη θεραπεία των παραλείψεων και των σοβαρών προβλημάτων- πριν επιβληθούν τα δέοντα:

Το ΥΠΑΠΕΝ δεν είχε ασφαλώς υποχρέωση να δημοσιοποιήσει τα δύο έγγραφα/επιστολές, μια και αυτά δεν αφορούν σε διοικητική πράξη αλλά είναι απλή επικοινωνία του υπουργείου με μια ιδιωτική εταιρεία. Η δημοσιοποίηση βέβαια θα (πρέπει να) υπάρξει μετά την απόκριση της εταιρείας ή τη συμμόρφωσή της στα αιτούμενα και πριν (ή μετά) “τα δέοντα”. Μέχρι τότε μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε επί του ακριβούς περιεχομένου των δύο εγγράφων/επιστολών όλοι εμείς που δεν γίναμε άμεσοι κοινωνοί της διαρροής τους, που πάντως υπήρξε.

Είναι προφανές από τις διαρροές αυτές ότι τα διαπιστωθέντα σοβαρά προβλήματα σχετίζονται με την σκοπούμενη εφαρμογή της προταθείσας με τη ΜΠΕ της εταιρείας και εγκριθείσας με την ΚΥΑ της 26/7/2011 πυρομεταλλουργικής μεθόδου flash smelting (ακαριαίας τήξης), όπως αυτή σχεδιάστηκε για τα συγκεκριμένα, ιδιαίτερα πλούσια σε αρσενικό μίγματα εμπλουτισμάτων των μεταλλείων της Ελληνικός Χρυσός στην ανατολική Χαλκιδική. Το θέμα ως πρόβλημα είναι πια γνωστό και έχει επαρκώς αναλυθεί (εδώ και εδώ) ώστε περιττεύει μια ακόμα επανάληψή του από μέρους μου. Ο λόγος παρόλα αυτά που παρεμβαίνω είναι για να υπενθυμίσω ένα μόνο στοιχείο του προβλήματος που έχει ελάχιστα ή καθόλου προβληθεί, που όμως είναι σημαντικότατο. Και αφορά το κύριο επιχείρημα της εταιρείας στην αντίκρουση των αιτιάσεων κατά της εφαρμογής της ακαριαίας τήξης στα συγκεκριμένα μίγματα, όπως σχεδιάζεται.

Ισχυρίζεται λοιπόν η Ελληνικός Χρυσός ότι επεξεργάστηκε και θα εφαρμόσει μια μέθοδο δέσμευσης και “αδρανοποίησης” των σημαντικών ποσοτήτων του πτητικού αρσενικού που θα παράγονται στην κάμινο ακαριαίας τήξης, πριν αυτό διαφύγει στην ατμόσφαιρα με τα καπναέρια. Αυτό σχεδιάζεται να γίνεται με τη διαβίβαση των καπναερίων σε πλυντρίδες όπου το αρσενικό, μαζί με σίδηρο, θα μετατρέπεται σε κρυσταλλικό σκοροδίτη που θεωρείται, λόγω της δυσδιαλυτότητάς του, ως η περισσότερο περιβαλλοντικά αποδεκτή μορφή για απόρριψη σε τέλματα μεταλλευτικών καταλοίπων.

Ήδη από το 2010, σε έναν κριτικό σχολιασμό μου επί της ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός, είχα διατυπώσει τις εξής ενστάσεις για το συγκεκριμένο θέμα:

«Στη ΜΠΕ (σελ. 5.5-11) υπάρχει αναφορά σε επιτυχείς πιλοτικές δοκιμές που έγιναν στο ερευνητικό κέντρο της εταιρίας Qutotec, στο Pori της Φιλανδίας, με χρήση των προβλεπόμενων να χρησιμοποιηθούν στη μεταλλουργική μονάδα Μαντέμ Λάκκου μεταλλευμάτων και συμπυκνωμάτων, τα οποία όμως συμβαίνει να μην είναι τα υλικά εκείνα για τα οποία η μέθοδος της ακαριαίας τήξης έχει αναπτυχθεί από την παραπάνω εταιρία και για τα οποία χρησιμοποιείται διεθνώς. Κατά την ΜΠΕ η εφαρμοσιμότητα της μεθόδου «…επιβεβαιώθηκε με την εκτέλεση μεγάλης κλίμακας πιλοτικών δοκιμών σε αντιπροσωπευτικά δείγματα πυριτών Ολυμπιάδας και συμπυκνώματος χαλκού που εστάλησαν ….» (ΜΠΕ, σελ 5.5-11). Λόγω της σημασίας, της έκτασης και της προτεινόμενης μακρόχρονης λειτουργίας της μεταλλουργικής μονάδας, αναζήτησα στη ΜΠΕ τα πρωτογενή στοιχεία της επιβεβαιωτικής γνωμάτευσης της εταιρίας Qutotec για τις “μεγάλης κλίμακας πιλοτικές δοκιμές”, που θα έπρεπε να έχουν παρατεθεί. Δε βρήκα τέτοια στοιχεία και, αν δεν μου έχουν διαφύγει, η μη παράθεσή τους στερεί από ενισχυτικά πειστήρια τον ισχυρισμό ότι η μέθοδος της ακαριαίας τήξης θα έχει πλήρη και επιτυχή εφαρμογή στη σχεδιαζόμενη μεταλλουργική μονάδα.

Στη ΜΠΕ (σελ. 5.5-22) και στο διάγραμμα ροής του υποέργου της μεταλλουργίας (σελ 5.5-13) αναφέρεται η μετατροπή των άμορφων καταβυθίσεων FeAs (σιδήρου-αρσενικού) στη μονάδα καθαρισμού του βιομηχανικού νερού σε κρυσταλλικό σκοροδίτη, μια μορφή θεωρούμενη ως σταθερή και περιβαλλοντικά αποδεκτή για απόρριψη σε χώρους απόθεσης μεταλλευτικών καταλοίπων (του Κοκκινόλακκα στην προκειμένη περίπτωση), με τη μορφά ιλύος περιεκτικότητας σε υγρασία μικρότερη από 20%. (βλέπε και ενότητα 5.5.2.3 ΜΠΕ, σελ 5.5-28).

Είναι πράγματι γεγονός ότι, με βάση πειραματικά δεδομένα, από τις συνήθεις στερεές ενώσεις του αρσενικού ο κρυσταλλικός σκοροδίτης έχει τη χαμηλότερη διαλυτότητα και το χαμηλότερο ρυθμό διάλυσης. Όμως, εξίσου γεγονός είναι ότι για το βαθμό και τους μηχανισμούς διάλυσής του σε βάθος χρόνου και σε πολυπαραμετρικά φυσικά περιβάλλοντα υπάρχουν ακόμα αρκετές αβεβαιότητες και συνεχίζονται οι επ’ αυτού συζητήσεις στη διεθνή βιβλιογραφία (παραπέμπω π.χ. στην πρόσφατη συνθετική μονογραφία: Henke, Kevin R. “Arsenic: environmental chemistry, health threats and waste treatment”, John Willey & Sons, 2009, 559 pp).

Ένα πλήθος παράγοντες, μόνοι και σε ποικίλους συνδυασμούς, επηρεάζουν το χαμηλό πάντως βαθμό διαλυτότητας του κρυσταλλικού σκοροδίτη, τους μηχανισμούς και τα προϊόντα διάπασής του και τις σχηματιζόμενες ενώσεις. Είναι όμως άγνωστο εάν υπάρχουν και βιολογικοί παράγοντες, βακτηριδιακοί π.χ., που θα μπορούσαν σε βάθος χρόνου, μέσω αφομοιωτικών και βιο-αποδομητικών μηχανισμών να μετατρέψουν τον κρυσταλλικό στον περισσότερο διαλυτό άμορφο σκοροδίτη. Η απόθεση πολλών και διαφορετικών καταλοίπων στον Κοκκινόλακκα καθιστά αυτόν τον αποθέτη ένα χωνευτήρι όπου θα πραγματοποιούνται άγνωστης πολυπλοκότητας αντιδράσεις μεταξύ ενός πλήθους συστατικών. Πέρα όμως και από αυτό, ακόμα και εάν θεωρηθεί πως ελάχιστο ποσοστό από το δεσμευμένο στο σκοροδίτη αρσενικό θα διαλυτοποιηθεί τελικά στα υγρά κατασταλάγματα του αποθέτη (Κοκκινόλακκα), το αρσενικό που θα εμπεριέχεται στον κονιοποιημένο σκοροδίτη δε χάνεται. Μπορεί λοιπόν εύκολα, με φορέα τον ίδιο το σκοροδίτη, να μεταφερθεί στην ατμόσφαιρα με τη σκόνη που σε ξερές περιόδους θα αναδύεται και διασκορπίζεται από την 500 στρεμμάτων επιφάνεια του Κοκκινόλακκα, ενώ το ίδιο θα συμβαίνει και κατά την απόρριψη στον αποθέτη αυτόν του ημίξηρου απόβλητου με το σκοροδίτη που προβλέπεται να γίνεται με ανατρεπόμενα φορτηγά (ΜΠΕ, σελ. 5.5-67). Πρόσληψη αυτού του αρσενικού που εμπεριέχεται στο λεπτότατα διαμερισμένο σκοροδίτη με την αναπνοή, διαδερματικά ή μέσω της τροφής και του νερού, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, αφού είναι άγνωστη μεν στις λεπτομέρειες, επικίνδυνη πάντως, η μεταβολική μετεξέλιξή του στον ανθρώπινο οργανισμό. Όπως αναφέρεται στην παραπάνω μονογραφία (Henke, Kevin R. 2009), ενώσεις αρσενικού (ΙΙΙ) μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο του δέρματος, των πνευμόνων και του ήπατος, καρδιακές παθήσεις και διαβήτη.

Κατά τα 15 πρώτα χρόνια λειτουργίας της μεταλλουργικής μονάδας η συνολική ποσότητα της ιλύος που θα προκύψει και θα αποτεθεί στον Κοκκινόλακκα (εντός της οποίας θα φιλοξενείται ο κρυσταλλικός σκοροδίτης) εκτιμάται ότι θα είναι 3,7 εκατομμύρια τόνοι, ή 4,63 εκατομμύρια κυβικά μέτρα υλικού (ΜΠΕ, σελ. 5.5-28). Αυτό θα συνιστά μια πραγματική μόνιμη περιβαλλοντική απειλή, αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η πρόσθετη παρουσία των υπολειμμάτων των κυανιούχων και άλλων τοξικών στις αποθέσεις αποβλήτων του Κοκκινόλακκα -ένα απίθανο τοξικό κοκτέϊλ-.»

Σήμερα, με αφορμή τα άγνωστα σε μένα ως προς τη διατύπωσή τους δύο έγγραφα/επιστολές του ΥΠΑΠΕΝ, με αιτιάσεις όμως που κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες αφορούν προβλήματα στον σχεδιασμό της μεταλλουργίας στο Στρατώνι, επανέρχομαι, υπενθυμίζοντας τα παραπάνω που έγραψα το 2010. Να τα συνοψίσω δε και να τα συμπληρώσω θέτοντας τα εξής ερωτήματα:

Τι εγγυάται τη μακρόχρονη (στο διηνεκές για να είναι περιβαλλοντικά αποδεκτή) σταθερότητα του κρυσταλλικού σκοροδίτη μέσα στο μίγμα των μεταλλευτικών καταλοίπων; Υπάρχουν σχετικά πειραματικά δεδομένα; -που ασφαλώς και δεν υπάρχουν αφού με τίποτα δεν είναι δυνατό να προσομοιωθεί ικανοποιητικά ο παράγοντας “μακρύς χρόνος”.

Τι εγγυάται πιο συγκεκριμένα ότι η μικρή τιμή διαλυτότητας του κρυσταλλικού σκοροδίτη σε νερό -που πράγματι διαπιστώθηκε πειραματικά- θα είναι επίσης εσαεί μικρή υπό πραγματικές συνθήκες μέσα όχι σε καθαρό νερό αλλά στο πολύπλοκο σύστημα των μεταλλευτικών αποβλήτων, όπου θα συνυπάρχουν πλήθος στερεών και υγρών φάσεων με διαλυμένα διάφορα ανόργανα και οργανικά συστατικά και με την επιπρόσθετη συνεχή μικροβιακή δράση;

Τι εγγυάται ότι δεν θα υπάρχουν στη διάρκεια του χρόνου πολλές, απρόβλεπτες και διαφεύγουσες την παρατήρηση μεταβολές του pH και των οξειδοαναγωγικών συνθηκών στο ημίρρευστο τέλμα; Και τι γνωρίζουμε για το πώς αυτές και οι συνδυασμοί τους, μαζί και με τις μεταβολές της θερμοκρασίας και της μικροβιακής δράσης, θα επηρεάσουν την σταθερότητα του κρυσταλλικού σκοροδίτη;

Τέλος, πώς εξασφαλίζεται η μη διαφυγή από τα τέλματα σκόνης φορτισμένης με σκοροδίτη στην ατμόσφαιρα κατά τις ξηρές περιόδους και πώς εξασφαλίζεται ότι αυτή δεν θα προσληφθεί μέσω της τροφής και του νερού, της αναπνοής ή διαδερματικά; Τι γνωρίζουμε -τίποτα απολύτως- για την in vivo συμπεριφορά του σκοροδίτη;

Και για το θέμα αυτό λοιπόν απαιτούνται πολύ περισσότερα από εκείνο το παλιό, απλό και ακριβοθώρητο πιστοποιητικό της Outotec.

Σαράντης Δημητριάδης.


Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.