Η ευχή και η κατάρα να κατοικείς και να διαχειρίζεσαι την τύχη του τόπου που θα μπορούσε να είναι ο Παράδεισος επί γης…
Από την Αγγελική Τριαρίδου
Στα παλιά εκείνα χρόνια των σπουδών μου στη Φιλοσοφική Ιωαννίνων, τύχαινε συχνά να ακούσω από καινούριους φίλους το γνωστό ανέκδοτο με τη Χαλκιδική. Μόλις λοιπόν άκουγαν ότι είμαι Θεσσαλονικιά, να το έβγαινε στην επιφάνεια το κουίζ: Πως αναγνωρίζεις δύο Θεσσαλονικιούς στον Παράδεισο; Καθώς περνάς από δίπλα τους στο ειδυλλιακό τοπίο του Παραδείσου, τους ακούς να μουρμουρίζουν δυσαρεστημένοι: «Σαν τη Χαλκιδική δεν έχει…»
Για μας βέβαια τότε η Χαλκιδική ήταν κάτι το αυτονόητο. Εγώ ειδικά έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στο κέντρο της πόλης, χωρίς ποτέ να γνωρίσω ένα «χωριό», ένα επαρχιακό μέρος με το οποίο να με συνδέουν δεσμοί καταγωγής, είχα τη Χαλκιδική σαν το καταφύγιό μου, το χωριό μου. Ήταν το μυθικό μέρος των καλοκαιρινών μας διακοπών, με τις μυρωδιές από τα πεύκα και τα θυμάρια να ζαλίζουν το μυαλό μας, ήταν το μέρος των πρώτων μας ερώτων, το μέρος με τις φεγγαρόστρατες, με τα μικρά παραθαλάσσια χωριά, με την ανθρώπινη κλίμακα, με τα πανέμορφα τοπία, με τις μοναδικές ακρογιαλιές.
Καλά όλα αυτά και ρομαντικά. Άλλαξαν όμως γρήγορα, ειδικά στην Κασσάνδρα, στη συνέχεια και στα πιο προσβάσιμα μέρη της Σιθωνίας, αργότερα ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα. Η στρεβλή τουριστική ανάπτυξη έφερε λάθος επιλογές, πολλή ασχήμια, μπετόν, μεγάλα συγκροτήματα, όλα εκτός κλίμακας, χωρίς κανέναν αρχιτεκτονικό ή πολεοδομικό σχεδιασμό, κακές εικόνες και κακές συμπεριφορές. Τίποτα μη αναστρέψιμο, εκτός ίσως από την ομορφιά της αθωώτητας ενός παραδεισένιου τόπου που χανόταν σιγά σιγά από τις λάθος επιλογές. Όμως αυτά τα βλέπαμε εμείς. Η φίλη μου και συμφοιτήτρια μου η Μαίρη από τον Πειραιά, γύρισε το Φθινόπωρο στα Γιάννενα συγκλονισμένη από τις διακοπές της σ έναν μαγικό τόπο, στο Στρατώνι, κάπου εκεί στη Βορειοανατολική Χαλκιδική με την ωραιότερη παραλία και την καθαρότερη θάλασσα που είχε δει ποτέ στη ζωή της. Με τα καταπράσινα βουνά, τα αιωνόβια δάση, τα χωριά με την παραδοσιακή μακεδονίτικη αρχιτεκτονική και τις μεγάλες γαλάζιες αγκαλιές. Συμφώνησα μαζί της. Το κομμάτι αυτό της ορεινής Χαλκιδικής με τις άγνωστες τότε στους περισσότερους Θεσσαλονικείς ανατολικές της ακτές ήταν πραγματικά το ωραιότερο και πιο παρθένο μέρος. Ο Παράδεισος επί γης.
Έκτοτε ταξίδεψα πολύ. Θες η τσιγγάνικη προδιάθεση της ψυχής μου, θες η δουλειά που η μοίρα έφερε να κάνω, με οδήγησαν σε πολλά μέρη και τόπους διαφορετικούς. Θαύμασα πολιτισμούς και τοπία, θαύμασα τρόπους και ανθρώπους. Στην Ελλάδα, στη Μεσόγειο και αλλού. Όλες αυτές οι διαδρομές σε ένα και μόνο συμπέρασμα με οδήγησαν όλα αυτά τα χρόνια. Στο αυτονόητο και κοινότυπο συμπέρασμα: Ότι ζούμε στο ωραιότερο και πιο ευλογημένο μέρος του κόσμου, έχουμε «το φιλέτο» του πλανήτη για να το πούμε και πιο λαϊκά. Έναν τόπο όπου η Φύση δημιουργεί και η Ιστορία σκέπει. Κι αν αποκτήσαμε με αγώνες την κυριαρχία στον τόπο μας και είμαστε – υποτίθεται – αυτόβουλοι και ανεξάρτητοι, τότε όλοι αυτοί που τον λυμαίνονται, τον βιάζουν και τον καταστρέφουν θα έπρεπε να πληρώνουν εισιτήριο για να μπουν και μόνο μέσα σ αυτόν, να χρεωθούν και μόνο που θα ακουμπήσουν πάνω στην ομορφιά του το βέβηλο βλέμμα τους.
Σήμερα θα μιλήσω για τη Χαλκιδική. Η ιστορία αυτή όμως θα μπορούσε να ισχύει για οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας. Θα μπορούσα να μιλάω για το υπέροχο βουνό του Πάικου και της Γρίβας. Θα μπορούσα να μιλάω για τη λίμνη των Ιωαννίνων, τα αρχοντικά της Καστοριάς, τους Καστανεώνες του Πηλίου, τα λεμονοδάση της Άνδρου, τα περιβόλια στον κάμπο της Χίου, τα κατσίκια και το βαθύ απέραντο γαλάζιο της Αμοργού, το φοινικόδασος στο Βάι της Κρήτης. Τι σημασία έχει; Αυτό που διαδραματίζεται αυτή τη στιγμή στη Χαλκιδική είναι η μικρογραφία αυτού που συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί σ’ ολόκληρη την Ελλάδα.
Αυτόν λοιπόν τον τόπο θα μπορούσαμε και θα έπρεπε να τον αξιοποιήσουμε μόνοι μας. Σωστά, ήπια, με σεβασμό και γνώση, κρατώντας κάθε τι που έχει σημασία, προσέχοντας να μην καταστρέψουμε ούτε ένα πράσινο φύλλο από την ομορφιά του. Προσέχοντας να μην θυσιάσουμε ούτε μια σταγόνα νερό από τον πλούτο του. Είμαστε πολύ λίγοι και μας χαρίστηκαν όλα τόσο απλόχερα που θα έφτανε για να ζούμε πλουσιοπάροχα, σαν βασιλιάδες.
Δεν το κάναμε. Άχρηστοι Χαλκιδικιώτες είπαν κάποιοι, μεγαλοπιασμένοι Θεσσαλονικείς είπαν άλλοι, άπληστοι Γερμανοί ή Καναδοί ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλης εθνικότητας επενδυτές, Ρώσοι ολιγάρχες και μαφιόζοι αλλά ΚΥΡΙΩΣ πουλημένοι πολιτικοί, υπουργοί, βουλευτές και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών που κυβέρνησαν για δεκαετίες αυτόν τον τόπο ΧΩΡΙΣ ΟΡΑΜΑ, χωρίς ΑΙΔΩ, χωρίς σχέδιο, χωρίς ντροπή, χωρίς τίποτα. Με μοναδικό κριτήριο το λάδωμα και τις μίζες της θλιβερής ζωής τους. Κι έτσι φτάσαμε εδώ που φτάσαμε λοιπόν.
Δεν θα ξαναπώ την ιστορία του μεγάλου σκανδάλου και του ξεπουλήματος των μεταλλείων χρυσού στην Eldorado Gold, αυτά είναι πλέον γνωστά. Θα αναφερθώ στο δάσος των Σκουριών. Αυτό το αρχέγονο δάσος που απειλείται από μία τεράστιας κλίμακας μεταλλευτική δραστηριότητα, η οποία ξεφεύγει από τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής και ίσως της χώρας μας. Αποτελεί πισωγύρισμα στη μεταλλευτική δραστηριότητα της περιοχής αφού από υπόγεια γίνεται επιφανειακή. Οι Σκουριές αποτελούνται από αρχέγονα δάση δρυός, οξιάς και καστανιάς. Εδώ υπάρχει αυτοφυές το περίφημο αρκουδοπούρναρο γνωστός και ως Ίλεξ, το γνωστό διακοσμητικό φυτό με τα αγκαθωτά φύλλα και τους κόκκινους καρπούς που χρησιμοποιούμε στη Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση, εισάγοντας το από τις πολιτισμένες χώρες του Βορρά. Για την ανάπτυξή της έχουν ήδη αποψιλωθεί 400 στρέμματα και θα αποψιλωθούν ακόμα 4500 στρέμματα δάσους, ενώ δύο σημαντικά ρέματα, που σήμερα είναι καλυμμένα με αιωνόβια δέντρα, θα μετατραπούν σε λίμνες τοξικών αποβλήτων.Χιλιάδες στρέμματα εδαφών θα αχρηστευθούν είτε λόγω της επιφανειακής εξόρυξης, είτε λόγω των αποθέσεων στείρων και δημιουργίας λιμνών τελμάτων.
Αυτό όμως είναι το λιγότερο. Το χειρότερο είναι ότι αυτή η περιοχή, η τόσο πλούσια σε νερά τόσο επιφανειακά όσο και υπόγεια θα μολυνθεί. Τα υπόγεια ήδη έχουν επηρεαστεί από μια δοκιμαστική σήραγγα και υπάρχει κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής τους από τη διείσδυση της θάλασσας. Εξίσου δραματικά είναι τα πράγματα για τα επιφανειακά νερά αφού όλα θα επηρεαστούν από διάφορα τοξικά στοιχεία και δηλητήρια. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το Κυάνιο το οποίο χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό του χρυσού από τα υπόλοιπα μη καθαρά μέταλλα. Με τον τρόπο αυτό μια πλούσια σε νερά περιοχή θα καταντήσει «άνυδρη» καταστρέφοντας έτσι τους πολυτιμότερους για τη ζωή πόρους και μαζί κάθε προοπτική για το μέλλον. Εξάλλου τα ορύγματα των εκσκαφών, οι σωροί των αποθέσεων στείρων υλικών και τα τέλματα αποτελούν τόπους μόνιμης ρύπανσης των υδάτων και του αέρα δηλαδή αποτελούν μόνιμες ανοιχτές πληγές στο περιβάλλον. Πόσο κοστίζουν όλα αυτά; Πόσα μεροκάματα του τρόμου, πόσων εργαζομένων για πόσα χρόνια φτάνουν για να πληρώσουν το ξεπούλημα του μέλλοντός μας; Πόσος χρυσός χρειάζεται για να αντισταθμιστεί μια τέτοια καταστροφή που ΔΕΝ θα έχει επιστροφή;
Όταν όλος ο πολιτισμένος κόσμος στρέφεται προς την προς την κατεύθυνση της αγροοικοτουριστικής ή δασοοικοτουριστικής ανάπτυξης, όταν όλος ο πλανήτης ενδιαφέρεται να διαφυλάζει τους πλούσιους υδάτινους πόρους που αποτελούν ανεκτίμητη αξία για το μέλλον, όταν το μέλλον της οικονομίας στρέφεται στην καλλιεργήσιμη γη όπου μπορούν να παραχθούν ποιοτικά γεωργικά προϊόντα, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, κτηνοτροφές κ.ά.Όταν έχουμε μια περιοχή με τόσο πλούσια ιστορία με παραδοσιακούς οικισμούς, με ιστορικά, θρησκευτικά και αρχιτεκτονικά μνημεία, με παραδοσιακές δραστηριότητες, επαγγέλματα και τέχνες που θα χαθούν, πόσο ΤΡΙΤΟΚΟΣΜΙΚΗ χώρα μπορεί να είμαστε για να δεχόμαστε να γίνονται στον τόπο μας όλα αυτά;
Ακούω διάφορες αηδίες του τύπου «Ο χρυσός ανήκει στην Ελλάδα, όχι στην Ιερισσό». Λάθος. Ο πραγματικός «Χρυσός των Μακεδόνων» είναι η Χαλκιδική και αυτή ανήκει στην Ελλάδα και όχι στην EldoradoGold. Είδα χτες στο κανάλι της Βουλής μια ταινία του Εράν Ρικλίς με τον τίτλο «Η Λεμονιά». Μια ιστορία ανθρωπιάς στη Δυτική Όχθη, ανάμεσα στον Υπουργό Άμυνας του Ισραήλ που νοιώθει να απειλείται από ένα αγρόκτημα με Λεμονιές μιας Παλαιστίνιας χήρας, με το οποίο γειτονεύει και δίνει εντολή να τις εκριζώσουν. Ωστόσο μέσα στο στυγνό στρατοκρατούμενο κράτος του Ισραήλ, η ψυχική δύναμη και το θάρρος της αδύναμης αυτής γυναίκας, που ορθώνει το ανάστημά της ενάντια στην επιβολή των δυνατών του κόσμου αυτού κατορθώνουν να σώσουν τις λεμονιές. Ναι καμιά φορά και ο Δαυίδ νικάει τον Γολιάθ.
Το καλοκαίρι που μας πέρασε είδα μια αεροφωτογραφία από το Στρατώνι. Την δημοσιεύω εδώ. Είναι ό,τι πιο θλιβερό έχω δει μετά τις φωτογραφίες από τις πετρελαιοκηλίδες στο Νέο Μεξικό μετά την κατάρρευση του υποθαλάσσιου αγωγού της BP. Ολυμπιάδα, Στρατώνι, Ιερισσός, Γομάτι, Μεγάλη Παναγιά, Στάγειρα, Αρναία. Εδώ γεννήθηκε, έζησε και δίδαξε ο μεγαλύτερος όλων των σοφών της αρχαιότητας, ο Αριστοτέλης. Ναι αυτός ο πανεπιστήμονας που στα αρχαία συγγράμματά του μπορείς να ανακαλύψεις ό,τι έχει ειπωθεί στις επιστήμες και στη φιλοσοφία στους 20 αιώνες του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Απέναντι τα βυζαντινά μοναστήρια του Αγίου Όρους. Το ιερό Άβατον που αιώνες τώρα διαφυλάσσει τους θησαυρούς μιας αυτοκρατορίας, που χάθηκε στην ακόνη του χρόνου. Ναι σαν τη Χαλκιδική δεν έχει. Για πόσο ακόμα όμως;
Τελειώνω με μια παλιά ινδιάνικη παροιμία. Να τη θυμάστε και στο μέλλον, είναι προφητική.
«Μόνο όταν το τελευταίο δέντρο
έχει κοπεί,
Μόνο όταν το τελευταίο ψάρι
έχει πιαστεί στο δίχτυ,
Μόνο όταν το τελευταίο ποτάμι
έχει δηλητηριαστεί,
Μόνο τότε θα καταλάβουμε
ότι ο χρυσός δεν τρώγεται.»