Επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία από μεταλλευτικές δραστηριότητες: Το παράδειγμα “Λαύριο” και η παραπληροφόρηση της εταιρείας “Χρυσωρυχεία Θράκης”

 του Κυριάκου Αρίκα

Ο εκπρόσωπος της εταιρείας Χρυσωρυχεία Θράκης κ. Μπαράς δημοσίευσε στις 6 Νοεμβρίου ένα μακροσκελές άρθρο με τίτλο «Εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου – Διαχρονικό σύμβολο πολιτιστικής κληρονομιάς και δυναμικός πυλώνας ανάπτυξης». Ο κ. Μπαράς, γνωστός για παρόμοιες αρθρογραφίες καταβάλλει πάλι μία κουτοπόνηρη προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης. Αναφέρει μερικά μεταλλευτικά μουσεία της Ευρώπης και με αμφίβολα επιχειρήματα καταβάλλει απεγνωσμένη προσπάθεια να παρουσιάσει τις προγραμματιζόμενες εκμεταλλεύσεις χρυσού στη Χαλκιδική και Θράκη σαν αειφόρες δραστηριότητες οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.

Δεν θα ασχοληθούμε με το ποιόν του εν λόγω άρθρου και με τις προθέσεις του κ. Μπαρά, ούτε θα σταθούμε στη συσχέτιση των αναφερομένων παραδειγμάτων μεταλλευτικών μουσείων με τις ολέθριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις προγραμματιζόμενες εκμεταλλεύσεις χρυσού στη Χαλκιδική και Θράκη. Για όλα αυτά, ας βγάλει συμπέρασμα ο κάθε αναγνώστης έχοντας τη δυνατότητα να διαβάσει και να κρίνει το άρθρο του κ. Μπαρά (π.χ. στην ιστοσελίδα www.gatzoli.gr/2012/11/blog-post_1911.html).

Επιλεκτικά θα σχολιάσουμε μόνο το παράδειγμα Λαυρίου για τους εξής λόγους: 1ον ο κ. Μπαράς παρουσίασε το Λαύριο σαν «επιτυχημένη αποκατάσταση» μεταλλείων και σε παλαιότερο άρθρο του (εφημερίδα «Η ΓΝΩΜΗ», 8/12/2011), 2ον γνωρίζουμε πολύ καλά την περιοχή Λαυρίου, διότι ασχοληθήκαμε εκεί με πετρογραφικές μελέτες, 3ον διαθέτουμε βιβλιογραφικά δεδομένα σχετικά με τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία από τις εκεί μεταλλευτικές δραστηριότητες και 4ον το Λαύριο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας μολυσμένης περιοχής με μεγάλα προβλήματα στη δημόσια υγεία.

Ο κ. Μπαράς κατατάσσει το Λαύριο στο πρόσφατο άρθρο του επί λέξει στις «περιπτώσεις βέλτιστων πρακτικών σε ότι αφορά στην αποκατάσταση και επαναξιοποίηση εγκαταλειμμένων μεταλλευτικών χώρων» αλλά αποσιωπεί ή αγνοεί τα προβλήματα υγείας των κατοίκων στην περιοχή από τις μακροχρόνιες μεταλλευτικές δραστηριότητες του παρελθόντος. Ως γνωστόν, η Λαυρεωτική Χερσόνησος αποτέλεσε διαχρονικά χώρο εντατικών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στην αρχαιότητα και από το 1865 έως το 1985 στη Νεότερη Ελλάδα. Όπως στη Χαλκιδική και Θράκη, κυριαρχούν και στην περιοχή Λαυρίου μεικτές θειούχες μεταλλοφορίες του μολύβδου, ψευδαργύρου, αρσενικού και άλλων μεταλλικών στοιχείων.

Οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία από τις μακροχρόνιες μεταλλευτικές δραστηριότητες στη Λαυρεωτική Χερσόνησο μας παραδειγματίζουν, ποιες θα είναι οι εξελίξεις και οι προβληματισμοί για τις επόμενες γενιές στη Χαλκιδική και Θράκη ύστερα από μερικές δεκαετίες εάν ξεκινήσουν οι προτεινόμενες εκμεταλλεύσεις χρυσού.

Οι παρακάτω πληροφορίες δεν προέρχονται από κάποιο «άτομο, συντεχνία, αντιμεταλλευτική ομάδα ή από κομματικές παρατάξεις που κρίνουν τα πράγματα από μακριά και σε θεωρητική βάση, επικαλούμενοι συχνά επιστημονικές μελέτες που δεν υπάρχουν», όπως επί λέξει χαρακτηρίζει ο κ. Μπαράς αυτούς που είναι αντίθετοι στα καταστροφικά σχέδια της μεταλλευτικής εταιρείας που υπηρετεί. Οι παρακάτω γεωχημικές και επιδημιολογικές αξιολογήσεις συνυπογράφονται από επιστημονικά ιδρύματα, όπως το ΙΓΜΕ και το ΕΜΠ, τα οποία ο κ. Μπαράς εγκωμιάζει στο εν λόγω άρθρο του επειδή ως γνωστόν υποστηρίζουν τα σχέδια και μιλούν τη γλώσσα των μεταλλευτικών εταιρειών.

Το 2000 εκδόθηκε από το Δήμο Λαυρίου, το ΙΓΜΕ, το ΕΜΠ και την εταιρεία «Πρίσμα» ένα έγχρωμο ενημερωτικό φυλλάδιο 7 σελίδων. Παρακάτω δίνονται αποσπάσματα και ορισμένες παραθέσεις όπως ακριβώς έχουν στο φυλλάδιο αυτό:

Επιδημιολογικές έρευνες «κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας έχουν σημαντικό πρόβλημα μολυβδίασης. Ο οργανισμός τους περιέχει, επίσης, υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού».

Οι περιεκτικότητα μολύβδου στο αίμα των παιδιών (εξετάσθηκαν 235 παιδιά) είναι: Το 90% των παιδιών ξεπερνάει το ανώτατο αποδεκτό όριο, το 50% παρουσιάζει διπλάσια, το 10% τριπλάσια και το 5% σχεδόν τετραπλάσια περιεκτικότητα μολύβδου από το ανώτατο αποδεκτό όριο. Όμοια αποτελέσματα δείχνουν και οι μετρήσεις αρσενικού (το φυλλάδιο περιέχει σχετικά διαγράμματα).

Παράθεση στο φυλλάδιο: «Τα αποτελέσματα των επιδημιολογικών ερευνών έδειξαν, ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων μολύβδου στο αίμα των παιδιών και των σύνθετων νοητικών λειτουργιών, δηλαδή του δείκτη νοημοσύνης και του λεκτικού νοητικού πηλίκου. Επίσης, οι ιατρικές έρευνες εντόπισαν συσχέτιση μεταξύ των συγκεντρώσεων μολύβδου στο αίμα των παιδιών και σχετική μείωση της ανάπτυξής τους, όσον αφορά την περιφέρεια του κρανίου και του στήθους».

Παράλληλα με το εν λόγω φυλλάδιο, εκπονήθηκε το 2000 μια εκτενής μελέτη 36 σελίδων του ΙΓΜΕ σε συνεργασία με τον Δήμο Λαυρίου. Από τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής (σελ. 27 και 28) σημειώνουμε επιλεκτικά παρακάτω τα εξής σημεία:

► Οι επιδημιολογικές έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά και οι ενήλικες έχουν υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου και αρσενικού στο αίμα και στα ούρα, οι οποίες συσχετίζονται με μία σειρά αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.

► Η έκθεση του πληθυσμού στους περιβαλλοντικούς ρύπους πρέπει να μειωθεί σε αποδεκτά όρια. Κατά συνέπεια, η αποκατάσταση της Λαυρεωτικής χερσονήσου και ιδιαίτερα της ευρύτερης αστικής περιοχής του Λαυρίου θεωρείται επείγουσα δράση (βλ. σχετική παρατήρηση παρακάτω), διαφορετικά πρέπει να εξεταστούν σοβαρά εναλλακτικές λύσεις, όπως η μετεγκατάσταση του πληθυσμού σε καλύτερο και πιο υγιές περιβάλλον.

► Ο τοπικός πληθυσμός πρέπει να ενημερωθεί για τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του, οι οποίες οφείλονται στην πολύ μεγάλη περιβαλλοντική ρύπανση, καθώς και να του γίνουν υποδείξεις για την προσωρινή προστασία του.

► Όλες οι αγροτικές δραστηριότητες στη Λαυρεωτική χερσόνησο και ιδιαίτερα στην αστική περιοχή του Λαυρίου πρέπει να σταματήσουν, διότι όλα τα εδώδιμα φυτά έχουν υψηλές συγκεντρώσεις τοξικών στοιχείων.

Για μετρήσεις άλλων τοξικών στοιχείων, όπως και του υπερτοξικού καδμίου δεν αναφέρουν οι εν λόγω δημοσιεύσεις. Οι τιμές του καδμίου θα ήταν σίγουρα επίσης πολύ υψηλές στο αίμα των παιδιών, εάν λάβουμε υπ’ όψη τις υπέρμετρα υψηλές περιεκτικότητες καδμίου στα εδάφη της περιοχής Λαυρίου (βλ. παρακάτω). Σημειώνεται ότι το καρκινογόνο κάδμιο (προκαλεί ασθένειες των οστών και των νεφρών) είναι ακόμη πιο τοξικό από τον μόλυβδο και το αρσενικό. Η οριακή τιμή καδμίου σε μη επιβαρυμένα εδάφη είναι μόνο 0,3 ppm, του μολύβδου 20 ppm και του αρσενικού 15 ppm.

Οι αναφερόμενες δημοσιεύσεις παρουσιάζουν σε σχήματα μεγάλες περιοχές της Λαυρεωτικής με περιεκτικότητες μολύβδου (Pb) στα εδάφη από 7.000 μέχρι 20.000 ppm, οι οποίες είναι κατά 350 μέχρι 1000 φορές υψηλότερες από τις τιμές μή επιβαρυμένων εδαφών. Μερικές περιοχές παρουσιάζουν αισθητά ανώτερες τιμές, από 20.000 μέχρι 50.000 ppm και σε ορισμένες θέσεις μέχρι 150.000 ppm Pb (μέχρι 2.500! και 7.500!!! φορές υψηλότερες περιεκτικότητες από τις οριακές τιμές μη επιβαρυμένων εδαφών).

Άλλη μελέτη του ΙΓΜΕ («Περιβαλλοντική γεωχημική μελέτη Λαυρεωτικής Χερσονήσου», έργο ΣΠΑ: 202.088.00, Αθήνα 1994) παρουσιάζει το αρσενικό (As) τιμές μέχρι 7.000 ppm, δηλαδή 470 φορές υψηλότερες περιεκτικότητες απ’ ότι το οριακό στάνταρ μη επιβαρυμένων εδαφών. Η μελέτη παρουσιάζει επίσης πολύ υψηλές περιεκτικότητες ψευδαργύρου (Zn) στα εδάφη της Λαυρεωτικής, σημειακά μέχρι 51.600 ppm. Το κάδμιο, το οποίο συνδέεται με τον ψευδάργυρο, ανέρχεται μέχρι 233 ppm, δηλαδή έχει 775 φορές υψηλότερη τιμή από το οριακό στάνταρ.

Οι μακροχρόνιες μεταλλευτικές δραστηριότητες του παρελθόντος στη Λαυρεωτική Χερσόνησο καταλαμβάνουν μια περιοχή περίπου 8 Χ 4 χιλιόμετρα. Αποκατάσταση εδαφών σε μια τόσο μεγάλη περιοχή είναι αδύνατη. Ουσιαστικά θα έπρεπε η Λαυρεωτική να κηρυχθεί σαν μη κατοικήσιμη περιοχή. Αυτό είναι πρακτικά επίσης αδύνατο και έτσι παραμένει το πρόβλημα αιώνια άλυτο.

Στη δεκαετία του 1990 χορηγήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση στους αναφερόμενους φορείς ένα κονδύλιο για πιλοτική αποκατάσταση μιας επιφάνειας διαστάσεων μερικών εκατοντάδων μέτρων. Αυτή είναι λοιπόν η αποκατάσταση που θέλει να μας παρουσιάσει ο κ. Μπαράς;;;

Επειδή λοιπόν δεν υπάρχει άλλη λύση στο Λαύριο, αυτό που έμεινε, ήταν η αγγελία μερικών οδηγιών προς τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίες έχουν στο επάνω αναφερόμενο φυλλάδιο επί λέξει ως εξής:

► Να μην καλλιεργούνται λαχανικά, ελιές και αμπέλια. Είναι γνωστό, ότι όλα αυτά τα φυτά προσλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες τοξικών στοιχείων.

► Να σταματήσει η συλλογή άγριων χόρτων από όλη την περιοχή, δεδομένου ότι και αυτά τα φυτά προσλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες τοξικών στοιχείων, οι οποίες είναι επικίνδυνες για την υγεία μας.

► Το καθάρισμα του σπιτιού πρέπει να γίνεται με ηλεκτρική σκούπα ή με σφουγγάρισμα και όχι με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή με κοινή σκούπα, λόγω του ότι σηκώνεται σκόνη, η οποία εισπνέεται, και επί πλέον μεταφέρεται εύκολα σε άλλους χώρους του σπιτιού.

► Να μην τινάζονται τα χαλιά και οι κουρελούδες. Δεν πρέπει να γίνεται ξεσκόνισμα με φτερό, αλλά να χρησιμοποιείται ελαφρώς βρεγμένο πανί.

► Τα παιδιά δεν πρέπει να παίζουν με το χώμα, γιατί εκτός από την εισπνοή, τα τοξικά στοιχεία μπορούν να εισέλθουν στον οργανισμό τους με κατάποση, λόγω της συνήθειάς τους να βάζουν τα χέρια τους στο στόμα, καθώς και μέσω του δέρματος.

► Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να πλένουν συχνά τα χέρια τους και ιδιαίτερα πριν και μετά το φαγητό.

► Το φαγητό πρέπει να σκεπάζεται και να μην μένει ποτέ στη σκόνη εκτεθειμένο.

Τέτοιες συνθήκες και οδηγίες επιφυλάσσονται ύστερα από μερικές δεκαετίες επίσης στη Θράκη και Χαλκιδική σε ό,τι αφορά την υγεία και ποιότητα ζωής των κατοίκων και των παιδιών τους, εάν εγκαθιδρυθούν οι προτεινόμενες εκμεταλλεύσεις χρυσού. Μπορεί λοιπόν να φανταστεί κανείς την γεωργική, τουριστική και οποιαδήποτε άλλη κοινωνική δραστηριότητα κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις και τη δυστυχία ενός Δημάρχου να κοινοποιεί στους Δημότες του τέτοιες τραγικές οδηγίες.

Κυριάκος Αρίκας
Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου