Η (κατα)χρήση της ιστορίας ως επενδυτικής προϊστορίας

Aναφορές, παραλείψεις, και ανιστόρητοι παραλληλισμοί

Φωτογραφία: το ανοικτό όρυγμα των Σκουριών με τον αρχαιολογικό χώρο – εγκατάσταση αρχαίας μεταλλουργίας χαλκού του 2ου π.Χ. αιώνα – στο κέντρο του

Toυ Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ.

Σε πρόσφατη ανάρτησή της η Ελληνικός Χρυσός αναδημοσιεύει κείμενο (περίληψη ανακοίνωσης σε επιστημονική ημερίδα που έγινε το 2011 στη Θεσσαλονίκη) του καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ Μιχάλη Βαβελίδη:

http://www.hellas-gold.com/blog/metalleutiki-drastiriotita/220-i-simasia-tis-ekmetalleisis-xrisou-molibdou-argirou-kai-xalkou-sti-makedonia-kai-ti-thraki-kata-tin-arxaiotita

Στο κείμενο αυτό διαβάζουμε πως:

“ο χαλκός, ο χρυσός, ο άργυρος και ο μόλυβδος είναι από τα πρώτα μέταλλα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος.”

Επίσης διαβάζουμε πως:

“Μεταλλουργικές δραστηριότητες στη Μακεδονία και Θράκη έχουμε ήδη από τη Νεολιθική Εποχή. Τα πρωιμότερα κυρίως χάλκινα αντικείμενα βρέθηκαν σε ανασκαφές στους Σιταγρούς (Φάση ΙΙ 5200- 4600 π.Χ.) και στο Ντικιλί Τας (5300-4500 π.Χ.). Στη φάση ΙΙΙ των Σιταγρών (4600-3500 π.Χ.), στο Ντικιλί Τας (3200-2000 π.Χ.) και στη Σκάλα Σωτήρος της Θάσου (2300 π.Χ.) βρέθηκαν εκτός από χάλκινα και χρυσά αντικείμενα. Την εποχή αυτή γινόταν εκμετάλλευση των τοπικών πηγών για την κάλυψη προσωπικών κυρίως αναγκών. Αντίθετα, ο εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός χρυσών, αργυρών, μολύβδινων και χάλκινων αντικειμένων που βρίσκονται ιδιαίτερα στα νεκροταφεία της αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής εποχής στη Μακεδονία και Θράκη, προϋποθέτει μια οργανωμένη και ανεπτυγμένη μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα.”

Στη συνέχεια, ο συγγραφέας του κειμένου και δι’ αυτού η Ελληνικός Χρυσός μας ξαναγεί στα μεταλλευτικά κέντρα της Ελλάδας κατά την αρχαιότητα (Λαύριο, ΒΑ Χαλκιδική, Θάσο, οροσειρά Λεκάνης, Παγγαίο, Σίφνο). Αναφέρονται όλες οι προσδιορισμένες πηγές του χρυσού, καθώς και οι πηγές μολύβδου και αργύρου. Περιέργως όμως δεν αναφέρεται το παραμικρό για την/τις πηγές του χαλκού, σημαντικότατου οπωσδήποτε και στην αρχαιότητα χρηστικού μετάλλου. Είναι άραγε τυχαία αυτή η παράλειψη; Ή μήπως δεν είναι (ή ήταν τότε που έγινε η σχετική ημερίδα) γνωστή ή γνωστές η τοπική πηγή (ή οι τοπικές πηγές) του χαλκού κατά την αρχαιότητα; Ή μήπως, τρίτη εκδοχή, υπάρχει -υπήρχε τότε- κάποιος ιδιαίτερος λόγος για τη μη ευρεία δημοσιοποίηση της, γνωστής στην πραγματικότητα, τοπικής πηγής χαλκού;

Όσοι γνωρίζουν λεπτομέρειες που αφορούν την εξόρυξη στις Σκουριές ξέρουν πως στο κέντρο του ήδη διαμορφωμένου στα αρχικά του στάδια ορύγματος (open pit) υπήρχαν και υπάρχουν -αν δεν έχουν αφανιστεί τώρα- μαρτυρίες μιας σημαντικότατης κατά τα φαινόμενα αρχαίας μεταλλευτικής-μεταλλουργικής δραστηριότητας, που δεν έχει μελετηθεί με λεπτομέρειες.

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΣΚΟΥΡΙΩΝ

Μεταλλευτικής δράσης που ασφαλώς σχετίζεται με τοπική παραγωγή χαλκού. Το θέμα αυτό βέβαια ήταν εξαρχής γνωστό στους ανθρώπους της εταιρείας και στους συνεργαζόμενους με αυτήν. Συνιστούσε όμως και ένα σημαντικό εμπόδιο την εποχή που εκκρεμούσε η έγκριση της ΜΠΕ της εταιρείας και η εξ’ αυτής εξαρτώμενη αδειοδότηση της εξόρυξης στις Σκουριές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, που οι μαρτυρίες μιας αρχαίας μεταλλευτικής-μεταλλουργικής δραστηριότητες -γνωστής ήδη, πλην σε πολύ λίγους όμως ειδικούς- δεν μπορούν να εξαφανιστούν, το επόμενο καλύτερο για την ενδιαφερόμενη εταιρεία είναι (θα ήταν τότε, το 2011) η αποφυγή οποιασδήποτε αναφοράς σ’ αυτήν, στην πράξη η συσκότιση-απόκρυψή τους.

Το ερώτημα βέβαια είναι κατά πόσο ο συγγραφέας του κειμένου που αναδημοσιεύει σήμερα η Ελληνικός Χρυσός -αυτό στο οποίο απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά σε αρχαία πηγή χαλκού- ήταν και εκείνος γνώστης της ύπαρξης των σημαντικών αυτών μαρτυριών παραγωγής χαλκού στις Σκουριές, ειδικότερα εκεί που σχεδιαζόταν να γίνει το άνοιγμα του ορύγματος. Το γεγονός είναι οτι ήταν όχι μόνο γνώστης αλλά και εκείνος είδικότερα που είχε παράσχει τις σχετικές μαρτυρίες. Ο ίδιος λοιπόν, με ανακοίνωσή του σε αρχαιολογικό συνέδριο το 2009 (“Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη”, πρακτικά: τόμος 23, σελ. 399 – 405), το οποίο συνέδριο παρακολουθούσαν μη γνώστες περί τα μεταλλευτικά και τα σχεδιαζόμενα τότε για μελλοντικές εξορύξεις στη Χαλκιδική, αναφέρει τα εξής:

“Η κύρια μεταλλουργική δραστηριότητα στη βορειοανατολική Χαλκιδική είναι συγκεντρωμένη στις περιοχές Μπαζδέκ Λάκκος, Κηπουρίστρας Λάκκος, Τρίστας Λάκκος, Πιάβιτσα, Κολομπούκι και Σκουριές, οι οποίες βρίσκονται σε άμεση γειτονία με σημαντικότερα κοιτάσματα-μεταλλεία της περιοχής. Με εξαίρεση την περιοχή των Σκουριών, όπου έχουμε εκμετάλλευση χαλκού, όλες οι άλλες αποσκοπούσαν στην εκμετάλλευση αργύρου και μολύβδου.”

Πέρα από την παραπάνω όμως, η -αν όχι ένοχη, πάντως δυσεξήγητη- παράλειψη αναφοράς μιας σημαντικής πηγής απόληψης χαλκού στην αρχαιότητα, η χρήση, όπως γίνεται από την Ελληνικός Χρυσός, ιστορικών στοιχείων μεταλλευτικής δραστηριότητας με προφανή σκοπό να υποστηρίξει την σκοπιμότητα, ή και αναγκαιότητα, συνέχισης της ίδιας δραστηριότητας και στις μέρες μας, συνιστά μια εντελώς ατυχή προσπάθεια ανάδειξης παραλληλότητας μεταξύ τάχα αντίστοιχων δράσεων και ωφελημάτων ανεξάρτητα από το χρόνο, εκεί που κάτι τέτοιο προφανώς και δεν μπορεί να ισχύσει. Πράγματι, δεν υπάρχει καμία σύγκριση της μικρής κλίμακας των τότε μεταλλευτικών-μεταλλουργικών δραστηριοτήτων με τις σχεδιαζόμενες τεράστιας κλίμακας σημερινές. Καμία σύγκριση των μεταλλουργικών μεθόδων του τότε με τις σημερινές, καμία σύγκριση της τότε εκμετάλλευσης όπου το σύνολο της οικονομικής προσόδου εισέρεε στα κρατικά ταμεία με την σχεδιαζόμενη σημερινή, όπου η μερίδα του λέοντος της οικονομικής προσόδου καταλήγει στους ιδιώτες εκμεταλλευτές, ενώ η απομένουσα κρατική μερίδα περιορίζεται σε ψίχουλα. Εξάλλου τότε, στην αρχαιότητα, δεν ήταν ακόμα γνωστή, όπως είναι σήμερα στους επαϊοντες, η “ολλανδική φορολογική τεχνογνωσία” και αγνοούσαν τότε τον Παναμά και τους παράδεισους της Καραϊβικής.

Παράδειγμα για το πόσο ανόητη, και καταστροφική κάποτε, μπορεί να είναι η τυφλή προσκόλληση αποκλειστικά στη μεταλλευτική παράδοση ενός τόπου, είναι το παρακάτω εξαιρετικά διδακτικό video: