Με μια αμφίβολης νομιμότητας απόφαση, στις 15 Φεβρουαρίου 2002 το Υπουργείο Ανάπτυξης έδωσε έγκριση στην TVX να συνεχίσει την εξόρυξη του κοιτάσματος των Μαύρων Πετρών κάτω από τον οικισμό της Στρατονίκης, στη βόρεια Χαλκιδική.
Εξοργισμένοι από τη στάση του Υπουργείου οι κάτοικοι του χωριού ετοιμάζουν πλέον τις επόμενες κινήσεις τους. Ήδη έχει αποφασιστεί η προσφυγή στο Συμβούλιο Επικρατείας καθώς και η μαζική άσκηση αγωγών αποζημιώσεων κατά της TVX και του Ελληνικού Δημοσίου.
«Ο τρόπος με τον οποίο μεθοδεύτηκε αυτή η απόφαση δεν τιμά την ελληνική Διοίκηση. Η κυβέρνηση επιβεβαίωσε ότι βάζει το κέρδος της συγκεκριμένης εταιρείας πάνω από την προστασία του περιβάλλοντος, των περιουσιών και των ζωών μας. Όχι μόνο δεν πρέπει να συνεχιστεί η εξόρυξη , αλλά πρέπει να επιβληθούν οι νόμιμες κυρώσεις στην εταιρεία και στα αρμόδια όργανα της Διοίκησης που με τις ενέργειες και παραλείψεις τους έγιναν συνένοχοι σε διαπιστωμένες παράνομες και επικίνδυνες πράξεις”, λέει ο Αποστόλης Λάμπρου από την Επιτροπή Αγώνα των κατοίκων της Στρατονίκης.
Η επίμαχη έγκριση θεωρεί ότι η εταιρεία έχει άδεια για την εξόρυξη στις Μαύρες Πέτρες, μια υπουργική απόφαση του Ιουλίου 2001 με την οποία παρατείνεται για 5 χρόνια η ισχύς της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου, του Ιανουαρίου 1999. Η παράταση αυτή εκδόθηκε βεβιασμένα υπό την πίεση των κατοίκων της Στρατονίκης που είχαν προσφύγει στα δικαστήρια προσπαθώντας να σταματήσουν την εξόρυξη. Είναι όμως άκυρη διότι παρατείνει την ισχύ διοικητικής πράξης που έχει πάψει να ισχύει από το Δεκέμβριο του 2000. Επιπλέον, η κείμενη νομοθεσία (KΥΑ 69269/90) ορίζει ότι απαιτείται Προέγκριση Χωροθέτησης και Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων όχι μόνο για τις νέες εξορυκτικές δραστηριότητες αλλά και για τον εκσυγχρονισμό ή την επέκταση υφιστάμενων εφ’όσον επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Kατά συνέπεια η TVX όφειλε να έχει λάβει αυτές τις εγκρίσεις πριν διανοηθεί να ξεκινήσει εξόρυξη κάτω απ’ το χωριό.
Το κοίτασμα μολύβδου- αργύρου- ψευδαργύρου των Μαύρων Πετρών αναπτύσσεται ακριβώς κάτω από τους οικισμούς Στρατονίκης και Σταγείρων της ΒΑ Χαλκιδικής. H προηγούμενη εταιρεία που είχε ξεκινήσει την εκμετάλλευσή του αναγκάστηκε να διακόψει στα τέλη της δεκαετίας του 1980, λόγω των εκτεταμένων καθιζήσεων που προκλήθηκαν και της κατάρρευσης πολλών σπιτιών και μιας εκκλησίας.
Μελέτη που συντάχθηκε από τη RACE Α.Ε. για λογαριασμό της TVX το1995 λέει για τις Μαύρες Πέτρες “υπάρχει σημαντικός κίνδυνος ότι οποιαδήποτε περαιτέρω μεταλλευτική δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή μπορεί να οδηγήσει σε πολύ μεγάλη καταστροφή περιουσιών και να θέσει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές”. Στην ίδια μελέτη τονίζεται ότι είναι άγνωστη η έκταση και η σοβαρότητα των προβλημάτων που έχει προκαλέσει η παλαιότερη εξόρυξη στην περιοχή και ότι για να εκτιμηθεί η κατάσταση των εδαφών απαιτούνται πολύπλοκες και χρονοβόρες έρευνες.
Παράνομα και εγκληματικά, χωρίς να διεξάγει καμία τέτοια έρευνα και χωρίς καν να εξασφαλίσει τις απαραίτητες από το νόμο άδειες, τον Ιανουάριο του 2000 η TVX ξανάρχισε την εξόρυξη στις Μαύρες Πέτρες. Επι δύο ολόκληρα χρόνια εξορύσσει μετάλλευμα κάτω από τα σπίτια του χωριού, παρά την ομόφωνη αντίθεση των κατοίκων, με την ανοχή του ΥΠ.ΑΝΑ., της Επιθεώρησης Μεταλλείων Βορείου Ελλάδος (Ε.Μ.Β.Ε.) και του Νομάρχη Χαλκιδικής.
Μόλις το Σεπτέμβριο του 2001, όταν πλέον ήταν ορατό το ενδεχόμενο να υποχρεωθεί να διακόψει τις εργασίες, λόγω των ενεργειών των κατοίκων προς τη δικαιοσύνη, έκανε τον κόπο η TVX να ζητήσει άδεια από το ΥΠ.ΑΝΑ., υποβάλλοντας όμως μόνο μια απλή τεχνική μελέτη. Σε σχετικά ερωτήματα του Δήμου Σταγείρων-Ακάνθου, τόσο η Ε.Μ.Β.Ε. όσο και το ΥΠ.ΑΝΑ., απαντούν ότι για να γίνει εξόρυξη κάτω από τη Στρατονίκη απαιτούνται οπωσδήποτε Προέγκριση Χωροθέτησης και Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων – διαδικασία χρονοβόρα και δαπανηρή.
Γνωρίζοντας ότι κινείται εκτός νομιμότητας, η TVX κατέφυγε στον εκβιασμό για να εξασφαλίσει την έγκριση της μελέτης της. Με ανακοίνωσή της στις 5 Δεκεμβρίου 2001 απείλησε ότι θα έκλεινε το μεταλλείο και θα απέλυε 500 εργαζόμενους αν δεν της δινόταν αμέσως άδεια να σκάψει κάτω από το χωριό. Η κυβέρνηση υποχώρησε αμέσως, έδωσε στην TVX μια προσωρινή άδεια και υποσχέθηκε οριστική απάντηση μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου.
Για να διασκεδαστούν οι ανησυχίες των κατοίκων, το Υπουργείο Ανάπτυξης ανέθεσε σε επιτροπή καθηγητών του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου να αξιολογήσει την τεχνική μελέτη της εταιρείας. Στο πόρισμά της η επιτροπή δηλώνει ότι «δεν συνέλεξε πρωτογενώς δεδομένα αλλά στηρίχθηκε αποκλειστικά στα στοιχεία που παραχωρήθηκαν από την εταιρεία». Ο Νίκος Σιδέρης, κάτοικος της Στρατονίκης και μέλος της Επιτροπής Αγώνα λέει: «Όλα δείχνουν ότι ο ρόλος αυτής της επιτροπής ήταν να δώσει το επιστημονικό άλλοθι για τη συνέχιση της δραστηριότητας. Ενώ υποτίθεται ότι οι καθηγητές ερευνούσαν αν υπάρχει κίνδυνος για τον οικισμό, η εταιρεία δε σταμάτησε ούτε μία μέρα την εξόρυξη”.
Η επιστημονική επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη μέθοδος εξόρυξης (της λιθογόμωσης) είναι «η ασφαλέστερη δυνατή» και διετύπωσε κάποιες προτάσεις για τη βελτίωση του ελέγχου της όλης δραστηριότητας. Εκτός αυτών όμως το πόρισμα περιέγραφε τις έντονα αρνητικές επιπτώσεις της εξόρυξης στην περιοχή – τις καθιζήσεις, την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, την όξινη απορροή – και τόνιζε την ανάγκη επιπλέον εξειδικευμένων μελετών για να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις της μελλοντικής εξόρυξης στο περιβάλλον και τον οικισμό.
“Ο κίνδυνος για τα κτίρια είναι υπαρκτός ακόμα κι αν δεν υπάρξουν καθιζήσεις. Αυτό που παρατηρούμε στη Στρατονίκη είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση ερπυσμού”, λέει ο Τόλης Παπαγεωργίου, πολιτικός μηχανικός και μέλος του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων. “Οι συνεχείς μικροδονήσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα οδηγούν στην αποσάθρωση των υλικών τοιχοποιϊας και έτσι εμφανίζονται ρωγμές σαν αυτές που ήδη έχει η πλειονότητα των σπιτιών της Στρατονίκης, η εκκλησία και το σχολείο. Αν προσθέσετε σε αυτά το ότι τα πετρώματα είναι ήδη ρηγματωμένα σε σημαντικό βαθμό λόγω της σεισμογένειας της περιοχής, θα καταλάβετε γιατί ανησυχούν οι κάτοικοι”.
«Το πρόβλημα είναι ότι όλα τα στοιχεία της μελέτης των καθηγητών προέρχονται από την TVX, το υπουργείο εγκρίνει την εξόρυξη βασιζόμενο στις διαβεβαιώσεις της TVX και τελικα η ασφάλεια του χωριού αφιερούται στην TVX! Aν καταρρεύσει κάποιο σπίτι ποιός θα φταίει; Η συγκεκριμένη εταιρεία δεν έχει τηρήσει κανέναν όρο προστασίας του περιβάλλοντος στα 6 χρόνια που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα . Δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε ότι θα το κάνει τώρα και δε μας ενδιαφέρει να το μάθουμε. Εμείς δεν θέλουμε να μπεί η Στρατονίκη σε αυτό το ρίσκο», συνεχίζει ο κ. Παπαγεωργίου. “Η ασφάλεια του οικισμού δεν διασφαλίζεται, απλά πιθανολογείται” συμπληρώνει ο κ.Σιδέρης. “Πέραν τούτου κανένα πόρισμα επιτροπής δεν μπορεί να απαλλάξει την εταιρεία από την υποχρέωση να λάβει τις νόμιμες άδειες”.
Kαι αυτό το εμπόδιο όμως ξεπεράστηκε ως δια μαγείας: Έγγραφο του ΥΠΕΧΩΔΕ με ημερομηνία 6 Φεβρουαρίου 2002 αναφέρει ότι «από την επέκταση της υπόγειας μεταλλευτικής δραστηριότητας της εταιρείας TVX Hellas δεν επερχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον (!) και κατά συνέπεια εξακολουθούν να ισχύουν οι όροι της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου και της παράτασής της».
Δυστυχώς για την εταιρεία, καμμία από αυτές τις δύο δεν ισχύει. Για την ακρίβεια, η Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων του Στρατωνίου δεν ίσχυσε ποτέ. Η ΤVX θεώρησε πολύ αυστηρούς τους όρους προστασίας του περιβάλλοντος που της επιβλήθηκαν και προσέφυγε στο Συμβούλιο Επικρατείας ζητώντας τη μερική ακύρωσή της. Όταν ήρθε η υπόθεση προς συζήτηση στο Συμβούλιο, τον Ιούνιο του 2001, η προσφυγή απορρίφθηκε γιατί “η περίοδος ισχύος της συγκεκριμένης διοικητικής πράξης είχε λήξει”.
Στις 4 Φεβρουαρίου ο Υπουργός Ανάπτυξης κ. Τσοχατζόπουλος επισκέφθηκε τη Χαλκιδική και βρέθηκε μπροστά σε μια εντυπωσιακή σε παλμό και αποφασιστικότητα διαδήλωση των κατοίκων της Στρατονίκης. Στη συνομιλία που είχε μαζί τους υποσχέθηκε ότι «δεν θα πάρει καμμιά απόφαση χωρίς την κοινωνική συνεργασία”. Μόλις δέκα μέρες μετά, η “κοινωνική συνεργασία” ξεχάστηκε.
Οι κάτοικοι του χωριού δεν δείχνουν να εκπλήσσονται από την απόφαση υπέρ της TVX. Ήδη ετοιμάζονται να καταθέσουν μαζικά αιτήσεις αποζημιώσεων από την εταιρεία και από το Ελληνικό Δημόσιο και δηλώνουν αποφασισμένοι να φτάσουν μέχρι και τα Ευρωπαϊκά δικαστήρια. Έχουν αποφασίσει επίσης να καταθέσουν δύο αιτήσεις προς το Συμβούλιο της Επικρατείας για να σταματήσουν την εταιρεία: μια κύρια προσφυγή και μια αίτηση προσωρινής αναστολής εργασιών ώστε να μην προχωρήσει η εξόρυξη μέχρι να εκδικαστεί η κύρια προσφυγή και να εκδοθεί η απόφαση. Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και στην περίπτωση του εργοστασίου χρυσού της Ολυμπιάδας.
Παρά το γεγονός ότι τα φουρνέλα εξακολουθούν να σκάνε κάτω από τα πόδια τους, οι κάτοικοι αισιοδοξούν ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας θα τους δικαιώσει. Αν όμως όλα αυτά αποτύχουν; «Θα φτάσουμε στα άκρα” δηλώνουν, “αλλά κάτω από το χωριό δεν θα προχωρήσουν».